Երգիծական պատմվածքներ

• ԻՆՔՆԱԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈԻՆ
  
• ԱՆՄԱՀՈՒԹՅՈՒՆ
• ՀԵՂԻՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
• ՆՈՐ ԿՈՍՏՅՈՒՄ
• ՄՈԽՐԱՄԱՆԸ
• ՉԷ՜...
• ԱՐՏԱՔՍՈՒՄ ԴՐԱԽՏԻՑ
• ՈՐԴՈՒ ՆԱՄԱԿԸ ՀՈՐԸ
• ՀՈՐ ՆԱՄԱԿԸ ՈՐԴՈՒՆ
• ԿԵՑՑԵ ԿՈՍՄԵՏԻԿԱՆ 
• ՕԳՏԱԿԱՐ ԽՈՐՀՈՒՐԴՆԵՐ ԱՆՓՈՐՁ ԿՆԱՄՈԼՆԵՐԻՆ 
• ԶՐՈՒՅՑ ԲԱՐՈՅԱԿԱՆ ԹԵՄԱՅՈՎ
• ԲԵՂԵՐԻ ԵՐԵԿՈ
• ՀԱՐԵՎԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
• ՄԵԾԱՀՈԳՈՒԹՅՈՒՆ
• ԹԱՐԽՈՒՆԱԳԵՏԸ
• ՅՈԹԵՐՈՐԴ ԶԱՐԿԸ
• ՏԱՐՕՐԻՆԱԿ ԵՐԱԶ
• ՆԱՏՅՈՒՐՄՈՐՏ
• ԱՆՑՈՂԻԿ ԶԻՆՎՈՐԸ
• ԱԼԵ՜Յ, ՀՈ՛Պ…
• ԱՍԱՏՈՒՐ ԲԼԲՈՒԼՅԱՆ
• ՆԱՄԱԿ ԴՐԱԽՏԻՑ
• ՕԳՆՈՒԹՅՈՒՆ ՍԿՍՆԱԿ ՍԻՐԱՀԱՐՆԵՐԻՆ
• ՄԱՐԳԱՐԵՆ
• ԳԻՏԱՀԵՏԱԽՈԻՅԶՆԵՐԸ
• ՄԵԾ ՄԱՐԴԸ
• ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆ
• ԻՄ ԱՆՆՄԱՆ ԶՈՔԱՆՉԸ
• «ՆԱՊՈԼԵՈՆ»
• ԵՍ էԼ ՄԱՐԴ ԵՄ, Չէ՞...
• ԽԱՉԲԱՌ
• ՊԱՏՎԻ ՀԱՄԱՐ
• ԳՈՒԳՈՒՇԸ
• ՀԱՄԵՍՏ ՄԱՐԴԸ
• ՄՈՒԿԸ
• ՀԱՎԱԿՆՈՏԸ
• ԹՈՂ ՏՐԱՔՎԵՆ
• ՈՒՂՂԱԹԻՌԸ
• ԴԵՊՔ ԽՈՏԱՇԵՆՈՒՄ
• ԽՈՏԱՇԵՆԻ ՈՒՂՏԱԲՈՒՅԾՆԵՐԸ
• ԱՆՄԱՀՈՒԹՅՈՒՆ ԿԵՆԴԱՆՈՒԹՅԱՆ ՕՐՈՔ
• ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԶՈՀԸ
• ԾԱՂԻԿՆԵՐ, ԾԱՂԻԿՆԵՐ...
• ԴԵՊՔ, ՈՐ ԱՅՍՊԵՍ ԵՂԱՎ...
• ԳՐՔԻՍ ՀԱՇՎԻՆ
• ԴԱԳԱՂԱԳԵՏԸ
• ԾԱՄՈՎ ԱՂՋԻԿ
• ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐՈՎ
• ՍԵՓԱԿԱՆ ԱՎՏՈՄԵՔԵՆԱՆ
• ԶՐՈՒՅՑ ՃԱՇԱՐԱՆՈՒՄ
• ՆԵՐԵՑԵՔ, ԽՆԴՐԵՄ, ՇՆՈՐՀԱԿԱԼՈՒԹՅՈՒՆ
• ՀԱՆՈՒՆ ՖՈՒՏԲՈԼԻ
• ՖՈՒՏԲՈԼԱԳԵՏԸ
• ԱՆԳԼՈՒԽ ՄԱՐԴՈՒ ՀԵՔԻԱԹԸ
• ՔԱՉԱԼ ՈՋԻԼԻ ՀԵՔԻԱԹԸ
• ԲՅՈՒՐՈԿՐԱՏ ՄԱՐԴՈՒ ՀԵՔԻԱԹԸ
• ՎԱԽԿՈՏ ՄԱՐԴՈՒ ՀԵՔԻԱԹԸ
• ՄԻ ՈՒՐԱԽ ՈՒ ՏԽՈՒՐ ՀԵՔԻԱԹ

ԻՆՔՆԱԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈԻՆ

Ծնվել եմ 1932-ի հունվարի վեցին, թե յոթին, լավ չեմ հիշում։ Հայրս ուզում էր անունս Կոմունա դնել, մայրս՝ Կոլխոզ, հորեղբայրս՝ Արքիմեդ։ Տատս գտավ, որ ամենալավ անունը Հայրոպլանն է, քեռիս կանգնեց Նաբուգոդոնոսորի վրա, մորաքույրս՝ Բեթհովենի, հորաքույրս՝ Պլատֆորմի, քեռակինս՝ Հովհաննես Թումանյանի։ «Իսկ ինչո՞ւ Նաբուփսոր, Բեթհովեն կամ Թումանյան,- ձայն խնդրեց քավոր Սահակը:- Աշխարհի ամենալավ անունը Պորտ Արտուրն է։ Եթե Պորտ Արտուրին դեմ եք՝ Խերսոն դնենք, աշխարհում Խերսոնից լավ քաղաք չկա»։ Այստեղ հայրս խիստ նեղացավ. «Ի՞նչ Պորտ Արտուր, ի՞նչ Խերսոն, ախր, սա հո քաղաք չի, երեխա է»։

Ուղիղ երկու շաբաթ ես անուն չունեի և, քանի որ ինձ ձայն չէր հասնում, ոչ ոք չհարցրեց կամքս, անունս դրեցին Վազգեն։ Ես մեր գյուղի առաջին Վազգենն էի։ Հետագայում շատ Վազգեններ ծնվեցին, և բոլորն էլ այնքան նման էին իրար, որ ծնողները մեկը մյուսից զանազանելու համար սկզբում տոտիկներից թել կապեցին, այնուհետև սկսեցին համարակալել՝ Վազզեն առաջին, Վազգեն երկրորդ, Վազգեն երրորդ, Վազգեն չորրորդ, հինգերորդ, վեցերորդ... Ես Վազգեն առաջինն էի... Խնդրում եմ ուրիշ բան չկարծեք՝ մեր գյուղի մասշտաբով էի առաջին։

Մայրս կիսագրագետ կին էր, տատս՝ լրիվ անգրագետ, հայրս չնայած միշտ լիկկայանում «երկուներ» էր ստանում, բայց կանոնավոր կերպով ներկայանում էր դասերին, որովհետև սիրահարվել էր ընկեր Անահիտին, և գիշերները, մորս թողած, նրան էր տեսնում երազում։Շուտով այդ մասին իմացավ գյուղխորհրդի նախագահ Սանթուրը, հորս կանչեց գրասենյակ, քսան ռուբլի տուգանեց ու ասաց. «Եթե մի անգամ էլ երազումդ տեսնես ընկեր Անահիտին, հարցդ դնելու ենք ընդհանուր ժողովում»։

Ես դպրոցում շատ աչքաբաց տղա էի։ Հիշում եմ, մի անգամ ուսուցչանոցի դռան բանալու անցքից նայեցի և գիտե՞ք ինչ տեսա՝ մեր ուսուցչուհին ու դպրոցի դիրեկտորը համբուրվում էին։ Իսկույն շուրջս հավաքեցի իմ դասընկերներին, ու սկսեցինք բղավել. «Տեսե՜լ ենք, տեսե՜լ ենք, տեսե՜լ ենք...»։ Մեղավորները մեծահոգաբար ընդունեցին մեր բարեկամական դիտողությունը և նույն օրն էլ դարձան մարդ ու կին...

Շատ արագ զարգացա։ Չորս տարեկանում արդեն գիտեի, որ բոլոր մայրիկները ոչ թե ծովից կամ գետից էին փոքրիկ բալիկներ բերում, այլ այդ գործում իրենց ներդրումն ունեին Նաբաթ ազին ու Մինա բիբին։ Իսկ թե հայրիկներն ինչ ներդրում ունեին, այդ հարցն ինձ համար երկար ժամանակ անհասկանալի էր մնում։

Առաջին անգամ սիրահարվեցի հինգ տարեկանում. ուզում էի կին առնել մեր հարևան Ալվարդ մորաքրոջը, որպեսզի ամեն առավոտ հագցնի շորերս, երեսս լվանա, շալակի տանի այգին, թութ քաղի ինձ համար ու ասի. «Ի՜նչ լավ բալիկ ես, ի՜նչ խելոք բալիկ ես»։ Եվ ես մի գեղեցիկ օր ասպետաբար խնդրեցի նրա ձեռքը։ Ալվարդ մորաքույրը մեծահոգաբար ծիծաղեց ու տվեց իր համաձայնությունը, բայց միայն մի պայմանով՝ «Սրանից դենը ինքդ պիտի հագնես քո շորերը»։

Գրել սկսել եմ երեք տարեկանից։Սկզբում գրում էի մեր տան պատերին, հորեղբորս կոնսպեկտների տետրերում, հորս աշխօրի գրքույկում, սեղանի սփռոցին... Քանի որ մերոնք իմ գրածներից բան չէին հասկանում, քննադատության կարգով քաշում էին ականջներս ու ասում. «Էշին տաք ջուր կտա՞ս, թե՞ ցուրտ»։ Ես ոչ տաքին էի դիմանում, ոչ ցրտին, դրա համար պատասխանում էի. «Ոչ տաք, ոչ ցուրտ՝ խառնո՛ւրդ»։

Իհարկե, ընդունեցի մերոնց քննադատությունը և սկսեցի զբաղվել նկարչությամբ։ Ածխով էի նկարում, և իմ ստեղծագործությունները զարդարեցին Մեհրի ազու տան պատերը։ Մեհրի ազին փշերով ընդունեց իմ արվեստը և վզակոթիս այնպես տվեց, որ նոր միայն հասկացա, թե որքան դժվար է տաղանդավոր արվեստագետի ճանապարհը։

Առաջին ոտանավորս հորինել եմ հինգ տարեկանում.
  Արտը հեղի, բակում թեղի,
  Կատուն նստի Նեսու բեղին:

Հարևան Նեսի ապան լսեց իմ ոտանավորը, ոչ միայն չբարկացավ, այլև շոյեց մազերս ու ասաց. «Ընկեր Վազիկ, մի անգամ էլ ասա»։ Ես մեծ բավականությամբ կրկնեցի ոտանավորս, Նեսի ապան մեծ բավականությամբ ոլորեց ականջս ու ասաց. «Սուկին սի՛ն»։

Դա իմ առաջին հոնորարն էր, որ ստացա Նեսի ապայից։ Ոչ միայն մեր թաղի, այլև մեր գյուղի ամենադիպուկ նշանառուն էի։ Որտեղ մի պուլիկ ու կարաս էի տեսնում, իսկույն ջարդում էի։ Գյուղում որքան կաղ ու կույր կատուներ կային, դրանց հեղինակը ես էի։ Այդ գործում այնքան առաջադիմեցի, որ հայրս ինձ փակեց գոմում։ Հո պարապ չէի կարող նստել, մեր կովի, ավանակի ու հորթի պոչը տակից խուզեցի, գտա, որ այծի միրուքը նույնպես ավելորդ է, դա էլ խուզեցի։ Հայրս տեսավ, որ այդ գործում շատ եմ առաջադիմում, ինձ տեղափոխեց նկուղ, որտեղ խուզելու կամ ջարդելու ոչ մի բան չկար...

Երազում էի դերասան դառնալ, և դպրոցում քիմիայից, հանրահաշվից ու երկրաչափությունից կանոնավոր կերպով «երկուներ» էի ստանում։ Մի անգամ մեր դիրեկտորն ուղղակի հայտարարեց. «Պատկերացնո՞ւմ եք, նույնիսկ «Օհանջանյան» ազգանունն ազդում է ներվերիս»։ Որպեսզի խնայեմ մեր դիրեկտորի ներվերը, ես իսկույն փոխեցի ազգանունս, և մի քանի օրից հետո թերթում տպագրվեց առաջին ֆելիետոնս՝ «Օվյան» ստորագրությամբ։Իսկ ֆելիետոնիս հերոսը լավ մարդ դուրս եկավ, սեղմեց ձեռքս ու ասաց. «Փա՜ռք աստծո, վերջապես գտնվեց մեկը, որ ինձ մարդամեջ դուրս բերեց»։

Ինձ թատրոնում չընդունեցին և թատրոնից վրեժ առնելու համար սկսեցի կոմեդիաներ գրել։ Կոմեդիաներս ինձնից բախտավոր դուրս եկան, նրանք բարձրացան բեմ, իսկ ես մնացի դահլիճում։
Առաջին և վերջին անգամ ամուսնացա, երբ արդեն հասուն տղամարդ էի։ Հարսանիքս անցավ չափազանց ուրախ ու բովանդակալից, երբ թամադան խմում էր երկու ծաղիկների կենացը, ես հարևանի տանը՝ կպել ռադիոընդունիչին, ֆուտբոլային ռեպորտաժ էի լսում։

Չնայած կյանքում չափավոր մարդ եմ, բայց մի գեղեցիկ օր ընկերներս սկսեցին ինձ մեղադրել աչքածակության մեջ։Ախր այդ ո՞նց կլինի՝ բանաստեղծ, արձակագիր, երգիծաբան, լրագրող, դրամատուրգ, քննադատ, ֆելիետոնիստ... Ի՞նչ իրավունքով է այդ Վազգեն Օվյանը զավթել գրականության բոլոր ժանրերը։ Գրականությունը նրա հոր սեփականությո՞ւնն է, թե՞ պապի կալվածքը։
Ես ընդունեցի նրանց արդարացի բողոքներն ու սկսեցի գրել նաև կինոսցենարներ ու լիբրետոներ՝ օպերաների ու բալետների համար:

Զբաղվել եմ սպորտով։ Սկզբում հանդես էի գալիս ֆուտբոլային թիմում՝ որպես դարպասապահ։ Մի անգամ առաջին խաղակեսում իմ պաշտպանած դարպասով այնքան գնդակ բաց թողեցի, որ հանդիսատեսներից մեկը բղավեց. «Տեղդ մի քար դիր՝ դուրս եկ խաղադաշտից»։ Ես մարզադաշտում հարմար քար չգտա, ստիպված գլխարկս դրեցի դարպասի մոտ ու գնացի թերթի համար ֆուտբոլային ռեպորտաժ գրելու։

Գեղասահքի մրցումներում այնքան վարպետացա, որ սահում էի փորիս ու մեջքիս վրա։ Մի անգամ աշխարհի նախկին չեմպիոն Միխայիլ Տալի հետ շախմատ եմ խաղացել։ Առաջին քայլի վրա մտածել եմ մեկ ժամ, երկրորդ քայլի վրա՝ երկու ժամ։ Էքսչեմպիոնը զգալով, որ երրորդ քայլի վրա պիտի մտածեմ երեք ժամ, առաջարկել է ոչ-ոքի, և ես մեծահոգաբար ընդունել եմ նրա առաջարկությունը։

Զբաղվել եմ նաև բռնցքամարտով և առաջին ռաունդում մրցակիցս այնքան մեծահոգի է գտնվել, որ ինձ պառկեցրել է գետնին։ Հակառակ դեպքում կարող էի մայկայով ու տրուսիկով հայտնվել փողոցում։
Սիրում եմ ձիասպորտը, բայց ձիերին տանել չեմ կարողանում։ Լավ լողում եմ, մանավանդ այնպիսի ջրավազաններում, որտեղ ջուրը հասնում է ծնկներիս։Պաշտում եմ ծանրամարտը։ Եթե Վասիլի Ալեքսեևի ուժն իմը լիներ, ես էլ կսահմանեի համաշխարհային ռեկորդներ:

Երաժշտությունն ինձ հրապուրել է քսան տարեկանում։ Որոշել էի ստեղծել չորս օպերա, երեք բալետ, քսանմեկ սիմֆոնիա, վեց օպերետա, երեսուն սոնատ... Բայց, ավա՜ղ, չկարողացա իրականացնել իմ այդ երազանքները, որովհետև ոչ մի գործիքի վրա չէի կարողանում նվագել, իսկ նոտաներից այնքան էի գլուխ հանում, որքան հանգուցյալ պապս՝ եռանկյունաչափությունից։

Սիրում եմ ճանապարհորդելը։Դա շատ հետաքրքիր է. տեսնում ես նոր աշխարհներ ու նոր քաղաքներ, բազմազան կենդանիներ ու թռչուններ, ծովեր ու օվկիանոսներ, գետեր ու անտառներ... Գուցե այդ է պատճառը, որ ես կյանքում արտասահմանյան ոչ մի քաղաքում չեմ եղել։

Չեմ մասնակցել Գրյունվալդի ու Ավարայրի ճակատամարտերին։ Ընդհանրապես՝ ոչ մի ճակատամարտի չեմ մասնակցել, որովհետև խաղաղության կողմնակից եմ։

Տարբեր առիթներով մի քանի անգամ դատապարտվել եմ։ Հարևանի այգուց ծիրան գողանալու համար Սեդրակ քեռին քաշել է ականջներս, դպրոցի գրադարանից գրքեր թռցնելու համար դպրոցի դիրեկտորի կողմից ստացել եմ խիստ նկատողություն, իսկ մի աղջկա առանց թույլտվության համբուրելու համար՝ մի շառաչուն ապտակ։

Ալեքսանդր Շիրվանզադեին երբեք չեմ հանդիպել։ Չնայած Ալեքսանդր Պուշկինը ոչ մի կարծիք չի հայտնել իմ մասին, բայց ես շատ բարձր եմ գնահատում նրա արվեստը։

Սեփական ավտոմեքենա չունեմ՝ ոչ «Մոսկվիչ», ոչ «ժիգուլի», ոչ էլ նույնիսկ մի հասարակ «Վոլգա»։ Եթե ինձնից հարցնեք, ամենահարմարը ինքնաթիռն է, նստիր ու թռիր. երկնքում ստուգման կետեր ու տեսուչներ չկան, որ հարցնեն՝ ինքնաթիռ վարելու իրավունք ունե՞ս։

Կոչո՞ւմ։ Մի ժամանակ երազում էի գիտնական դառնալ, բայց պարզվեց, որ կոչում ստանալու համար պիտի կրծել գիտության դարավոր ապառաժները։ Ես չէի ուզում զրկվել ատամներից, որովհետև սիրում եմ խորովածը։

Չեմ սիրում, երբ գրածներս թերթերի կամ ամսագրերի վերջին էջերում տպագրում են մանրատառերով կամ պատմվածքներս տպարան ուղարկելուց առաջ խմբագիրները կանչում են ու ասում. «Շատ է երկար, մի քիչ սեղմիր»։ Մի անգամ վիպակս այնքան սեղմեցի, որ դարձավ նովել։ Դա էլ սեղմեցի՝ ստացվեց ինֆորմացիա։ Իսկ երբ մի քիչ էլ սեղմեցի, տակին մնաց ազգանունս։

Չեմ սիրում նաև երբ տասնութ տարեկան աղջիկներն ինձ անվանում են քեռի, իսկ գեղեցիկ տիկինները հարցնում են. «Ամուսնացա՞ծ ես»։

Փառասեր չեմ, բայց երբ մեկ-մեկ թևերիս տակ ձմերուկներ են դնում, հավատում եմ, չնայած այդ ձմերուկները միշտ էլ դդմի պես անհամ են դուրս գալիս։ Մի քիչ տաքարյուն եմ. երբ բռնկվում եմ, տնեցիներն ինձ ձմռանը վառարանի տեղ են օգտագործում և վրաս ինչ կերակուրներ ասես, որ չեն եփում։ Չբռնկված ժամանակս փոխարինում եմ սառնարանին։

Չնայած իմ նախնիները հայտնի բանջարաբույծներ են, ես բանջարաբուծությամբ չեմ զբաղվում։ Ասեմ ինչու՝ բանջարեղենի մի փունջն արժե տասը կամ քսան կոպեկ, իսկ ոտանավորի մի տողը՝ հիսուն կոպեկից մինչև երկու ռուբլի։ Բայց տարօրինակն այն է, որ բանջարեղեն վաճառողներն ավելի լավ են վաստակում, քան ոտանավորներ հորինողները։ Իսկ ինչո՞ւ մեր կոլտնտեսային շուկայում ոտանավորների վաճառման խանութ կամ կրպակ չբացել։ Թող ոտանավորչիները խմբագրությունների կողմից մերժված իրենց ոտանավորներն էժան գներով վաճառեն։

Թերություննե՞ր... Իհարկե, ունեմ. պատահում է՝ հաճախ խոսքը ճակատին եմ ասում, լեզուս ինձ չեմ պահում և նարդի խաղալու ժամանակ պետերիս մարս եմ անում։
Տիրապետում եմ մի շարք լեզուների. ֆրանսիացու մոտ անգլախոս եմ, անգլիացու մոտ՝ ֆրանսախոս, գերմանացու մոտ՝ իտալախոս, իտալացու մոտ՝ գերմանախոս։ Ահա թե որքան ճկուն է մեր հայոց լեզուն։

Հասարակական հիմունքներով ջրխեղդների փրկության կազմակերպության լիազոր եմ, հարսանիքներում՝ թամադաների օգնական, կատակասերների ընկերության անպատասխանատու քարտուղար, զոքանչների պաշտպանության կոմիտեի նախագահ, ինչ-որ կամավոր ընկերության նախագահի տեղակալ։

Գրում եմ ամեն տեղից և ամեն ինչի մասին։ Ինչպե՞ս եմ գրում՝ շատ պարզ ու հասարակ. նստում եմ գրասեղանի առջև, վերցնում գրիչ ու թուղթ և մտքերս հանձնում թղթին։ Պատահում է՝ գրածս ֆուտբոլային ռեպորտաժ է դուրս գալիս, պատահում է՝ պատմվածք ու վիպակ է ստացվում, պատահում է, որ ոչինչ էլ դուրս չի գալիս, և ընթերցողներիս խնայելու համար գրածներս պատռում եմ ու նետում աղբարկղ։ Քննադատներիս հետ բարիդրացիական կապերի մեջ եմ, նրանց գրածները չեմ կարդում, որպեսզի ծայրահեղությունների մեջ չընկնեմ։

Կյանքում շատ անշնորհք մարդ եմ, ոչ մեկի աթոռի տակը չեմ քանդել, կաշառք վերցրած չկամ, ուրիշների կանանց վրա աչք չեմ գցել, խնջույքներում պետերիս աչքամիջին չեմ նայել ու երգել. «Դուն էն գլխեն իմաստուն իս...»։

Մինչև հիմա կլասիկ չեմ։ Չեմ շտապում, ախր մինչև կլասիկը շա՜տ աստիճաններ կան՝ շնորհալի, շնորհաշատ, անվանի, տաղանդավոր, ականավոր, մեծ, խոշոր, խոշորագույն, հանճարեղ... Առայժմ նստած եմ շնորհալիի աթոռին և հուսով եմ, որ շուտով ինձ առաջ կքաշեն։ Հակառակ դեպքում՝ շնորհալին էլ է ինձ բավարարում։
Շնորհակալություն՝ ուշադրության համար։




ԱՆՄԱՀՈՒԹՅՈՒՆ

Դեռ մանկությունից անմահության տենչն ինձ հանգիստ չէր տալիս։ Ինչ գիրք որ կարդում էի, ուզում էի անպայման նմանվել դրանց հերոսներին։ Ստեփան Զորյանի «Մի կյանքի պատմություն» վեպի հերոսի օրինակով ես էլ մեր շաքարամանից շաքար թռցրի, բայց հորեղբայրս փոխանակ մատը խրելու բերանս, սկի ձևի համար չհարցրեց. «Ա՛յ տղա, էդ ի՞նչ ես խրխրթացնում»։

Ի՜նչ անտարբեր մարդ է: Որ ես անմահանամ, մի քիչ էլ այդ անմահությունից իրեն տամ, աշխարհը կքանդվի՞։
Որոշեցի նմանվել Հովհաննես Թումանյանի Գիքորին. մոտեցա հորս ու ասացի. «Հայրիկ, ի՞նչ կլինի, որ գյուղացի Համբոյի նման ձեռքս բռնես, տանես քաղաք, գործի տաս, որ մարդ դառնամ»։ Հայրս տարավ բերեց, թե՝ «Ես հիմա որտեղի՞ց մի Բազազ Արտեմ գտնեմ, որ վզակոթիդ տա ու ասի. «Հը՛, բալը թա՞նկ է»։

Իսկ ինչո՞ւ չհետևել Ավետիք Իսահակյանի Աբու Լալա Մահարուն։ ճիշտ է, մեր գյուղում ուղտեր չկան, բայց դրանց փոխարեն ամեն գոմում մի ավանակ կա: Ուղտերին վստահել չի կարելի, մեկ էլ տեսար կատաղեցին և անապատի ավազուտների մեջ ինձ հոշոտեցին։ Ավանակներն ավելի անվնաս կենդանիներ են։

Մի գիշեր, երբ գյուղը խաղաղ քնած էր, լուսնից նարինջ էր ծորում, գոմից հանեցի մեր և մեր հարևանների ավանակները, կազմեցի շքեղ մի քարավան ու բռնեցի հեռավոր անապատի ճանապարհը։ Առջևի էշին փառահեղ բազմած, Աբու Լալա Մահարու նման մտածում էի աշխարհի ունայնության մասին, քննադատում կնոջն ու ընկերոջը, բարեկամին ու ծանոթին, մեկ էլ դեմս ելավ անտառապահ Ենովքը, զարմացած նայեց ինձ ու հարցրեց.

- Ա՛յ տղա, էդ էշերը ետևդ գցած ո՞ւր ես գնում։
- Դեպի արևավառ անապատը,- գոչեցի ըմբոստ։- Ուզում եմ ընկերանալ օձերին ու կարիճներին,- և պաթոսով վրա բերեցի.- Սրիկա է նա, ով հայր է լինում,- ապա,- Լավ է մակույկով հանձնվել ծովին, քան թե հավատալ կնոջ երդումին։

- Յա՜, էս լակոտի գլխի վինտը ոնց որ պակասել է,- աչքերը ճպճպացրեց անտառապահ Ենովքը։- Տո, լակոտի մեկը, ո՞նց թե սրիկա է նա, ով հայր է լինում... Դե շուտ քարավանիդ գլուխր շուռ տուր ետ...

Իմ Աբու Լալա Մահարին տապալվեց։ Բան չկա, հիմա էլ Շիրվանզադեի «Նամուսը» կսկսեմ: Խնդրեմ, ես ի՞նչ պակաս Սեյրան եմ, մեր հարևան Ավագ քեռին ի՞նչ պակաս Բարխուդար է։ Ավագ քեռու Մարիամն ի՞նչ պակաս Սուսան է:

Մի շնչում սիրահարվեցի Մարիամին, Սեյրանի նման թաքուն մտա նրանց բակը, բայց Մարիամը փոխանակ ինձ նման հալումաշ լինի, իրենց կատաղած շունը վրաս քսի տվեց ու ետևիցս շպրտեց. «Սրան նայեցե՜ք, խնձորի գող է եկել»։
Ես այդպես էլ չկարողացա նմանվել իմ սիրելի հերոսներին, և մի օր էլ գրիչը ձեռքս առա ու մտածեցի. «Իսկ ինչու ինքս հերոսներ չստեղծեմ և անմահանամ իմ ստեղծած հերոսների մեջ»:

Բայց խոսքը մեր մեջ, ես անմահանալուց շատ եմ վախենում։ Ախր, անմահության թեկնածուներն այնքան շատ են, որ եթե աշխարհը դառնա մի հսկա պանթեոն, հազիվ թե բոլորին տեղավորի։ Իսկ լավն այն չէ՞ մնամ հասարակ մահկանացու, ոտքերս մեկնեմ իմ վերմակի չափով։




ՀԵՂԻՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

Մի քանի տարի առաջ իմ համագյուղացի Բալասանը աղջկան բերեց մոտս, թե որքան չլինի, քաղաքում քեզ ճանաչում են, հեղինակություն ունես, թող էս աղջիկը ինստիտուտ ընդունվի։ Օգնությունս եղավ այն, որ աղջկան տարա ինստիտուտ, թղթերը հանձնեցինք: Այս աղջիկն էլ իմ բախտից աչքաբաց դուրս եկավ, առանց իմ միջամտության քննություններ հանձնեց և ընդունվեց։ Բալասանը մինչև երկինք ու գետին ինձնից շնորհակալ եղավ, մաղարիչի անունը տվեց, բարկացա. «Ի՞նչ մաղարիչ,- ասացի,- հո երկնքից աստղեր չե՞մ իջեցրել»։
Այդ էր ու այդ, անունս թնդաց մեր գյուղում։

Մակունց Ապետնակը գյուղից անունովս եկավ, թե երեք օր է տերը մեռած մի ցավ փորս է մտել, դուրս չի գալիս, հույսս դու ես։ Սրան էլ տարա հիվանդանոց, վիրաբույժն առանց իմ խնդրանքի հեռացրեց հիվանդի կույր աղիքը, և Մակունց Ապետնակն ինձ բարձրացրեց, դրեց աստծո կողքին:
Ազգակիցս, որ այդպես էլ չիմացա, թե ազգակցական այդ կապը պապիս կողմից էր գալի՞ս, թե՞ տատիս, եկավ, թե՝ անունիդ մատաղ, վիզս ծուռ է, դզացրու: Ուզում էի սրան էլ տանել հիվանդանոց։ «Չէ, - ասաց,- էս ծռությունն ուրիշ ծռություն է. ուզում եմ տունս հեռախոս գցել, մի դիմում պիտի գրես»։

Դիմում գրեցի, մի քանի ամսից հետո մարդն իրենց տնից զանգեց ու ասաց. «Ես քո գրչի զորությանը մատաղ, էս հեռախոսն ի՜նչ լավ բան է եղել, տանդ նստիր և, որքան ուզում ես, ծանոթներիդ ու բարեկամներիդ հետ զրուցիր։ Լավությունդ չեմ մոռանա»:
- Ցավդ տանեմ,- սա էլ հորաքույրս էր,- մեր էս հարսը չորս աղջիկ է բերել, վայ թե հինգերորդն էլ դրանից լինի։
Կատակ էր, արեցի.
- Հորաքույր,- ասացի,- բան չկա, կզանգեմ ծննդատուն, կխնդրեմ գլխավոր բժշկին, որ ձեռնարկեն բոլոր միջոցները։

Հորաքրոջս հարսը տղա բերեց, հորաքույրս մի տոննա օրհնանքի հետ մի խնդրանք էլ ուղարկեց. «Անունիդ ղուրբան, էս մի հարսս էլ է երեխով, արդեն երեք տղա ունի։ Չես կարո՞ղ գլխավորի հետ խոսել, որ էս մեկն էլ աղջիկ լինի»։ Հորաքրոջս երկրորդ հարսը երեք տղայի վրա մի աղջիկ էլ բերեց...

Ահա այստեղ էր, որ հեղինակությանս հետ բարձրացավ փառքս, և մարդիկ ինչ հարցերով ասես, որ չէին դիմում ինձ։ Մեկն ուզում էր որդու համար «Ժիգուլի» գնել, մեկը՝ ամուսնալույծ աղջկան վերապսակել, մյուսը՝ սանատորիայի ուղեգիր ձեռք բերել, մի ուրիշը՝ թոշակի անցնել... Հայրս, որ շատ բարձր է գնահատում իմ հեղինակությունը, ասում է. «Ա՛յ տղա, չե՞ս կարող այնպես անել, որ Ամերիկայի պրեզիդենտ Քարտերը քիթը չխոթի ուրիշ պետությունների գործերի մեջ»։ Իսկ մի անգամ էլ ուղղակի պահանջեց. «Մի նամակ գրիր էդ Չինաստանի հեգեմոնիստներին, թող իրենց կարգին պահեն... Որքան չլինի, քո խոսքը կլսեն»:

Անցած ամսին էր, հարևանիս տղան եկավ, թե՝ երկու աղջկա սիրահարվել եմ, ի՞նչ խորհուրդ ես տալիս, դրանցից որի՞ն առնեմ: Ասացի՝ հո չես կարող մի տան մեջ երկու կին պահել, մեկին առ: Նա լսեց խորհուրդս, գնաց մեկի հետ պսակվեց, երեխա ունեցավ և երեխային իմ անունով կոչեց։
Մի սկսնակ բանաստեղծ իր ոտանավորների տետրը հանձնեց ինձ, թե՝ ուզում եմ անպայման ձեր հեղինակավոր կարծիքն իմանալ։

Մի անգամ կարդացի՝ բան չհասկացա։ Երկրորդ անգամ կարդացի՝ էլի բան չհասկացա: Զգալով, որ հարյուր անգամ էլ կարդամ, էլի բան չեմ հասկանալու, ասացի՝ ուղարկիր «Գարուն» ամսագրին։
«Գարունն» իր հերթական համարներից մեկում տպագրեց «խոստումնալից բանաստեղծի» քերթվածքները, «խոստումնալից բանաստեղծը» ինձ հռչակեց հանճարեղ և խոսք տվեց իր ապագա բանաստեղծությունների ժողովածուն ձոնել ինձ։

Տեր աստված, երանի այդ ժողովածուն լույս չտեսնի։ Եթե հանկարծ լույս տեսավ, այսքան տարվա փառքս կորած է։
Ախր, դրանից հետո ո՞վ կհավատա հեղինակությանս։




ՆՈՐ ԿՈՍՏՅՈՒՄ

Կոստյումս հնացել, գույնը գցել էր, հարկավոր էր նորը գնել։
- Բան չկա,- ասաց կինս,- բանաստեղծություններդ կտպագրվեն, հոնորարով կառնենք։
Բանաստեղծություններս տպագրվեցին, գունավոր հեռուստացույց գնեցինք։
- Ի՞նչ ես քիթդ կախել,- կինս ճիշտ էր, քիթս կախել էի,- պոեմդ կտպագրվի, նոր կոստյում կառնենք։

Պոեմս տպագրվեց, դաշնամուր գնեցինք, և կինս տեսնելով փչացած տրամադրությունս, հուսադրեց.
- Բան չկա, թանկագինս, թատրոնը կընդունի պիեսդ, կոստյումն էլ ետևից կգա։
Պիեսս թատրոնն ընդունեց, ետևից իմպորտնի գառնիտուրը եկավ։
Ես արդեն լրիվ հուսահատվել էի, բայց կինս՝
- Գիրքդ հենց որ տպագրվեց, աշխարհի ամենալավ կոստյումը կգնենք քեզ համար։
Գիրքս տպագրվեց, հոնորարը ստացա, կնոջս տրամադրությունը հասավ գագաթնակետին.

- Սիրելիս,- ասաց,- արի մենք էլ ուրիշների նման տուրիստական ուղեգրով մի քիչ պտտվենք և աշխարհ տեսնենք։
- Բա՞ կոստյումը...
- Ա՜խ, կոստյումը,- հիշեց կինս և տեղն ու տեղը գյուտ արեց,- ճանապարհորդական նոթեր կգրես, կոստյումիդ փողը կգա։

Իմ հին կոստյումով կնոջս հետ ելա արտասահմանյան ճանապարհորդության, մի ամսում գրքիցս եկած հոնորարը քամուն տվեցինք, և ես նոր կոստյում գնելու պայծառ հեռանկարով նոթերս հանձնեցի տպագրության, հոնորարը ստացա, և կինս հիշեց.
- Գիտես, չէ՞, վաղը մարտի ութն է։
- Հետո ի՞նչ...
- Ինձ համար մի լավ վերարկու կգնես։
- Իսկ կոստյո՞ւմս։
- Ասա, խնդրեմ, ո՞վ է լսել, որ կանանց տոնին կանայք իրենց ամուսինների համար որևէ նվեր գնեն։ Մեծ բան չէ, նստիր թերթի համար կանանց տոնին նվիրված մի հրաշալի բանաստեղծություն գրիր, կոստյումը կլինի։

Գրեցի, տպագրվեց, հոնորարը ստացա և որոշեցի այս անգամ չնահանջել ու սպառնացի.
- Կնի՛կ, եթե այս անգամ կոստյում չգնենք ինձ համար, քեզ կթողնեմ աշխատավարձիս հույսին կամ կբաժանվեմ։
Դա իսկապես ազդեց, խանութից մի հրաշալի կոստյում գնեցինք, տղաս, որ արդեն իմ բոյ-բուսաթին էր, մտավ իմ նոր կոստյումի մեջ և ասաց.
- Չափած¬կարած վրաս է։

Կինս խեղճ-խեղճ նայեց ինձ, վիզը խեղճ-խեղճ ծռեց.
- Արի երեխայի սիրտը չկոտրենք։
- Ուրեմն նորի՞ց մնամ առանց կոստյումի։
- Սիրելիս, ախր, ինչո՞ւ ես այդպես շուտ հուսահատվում, նստիր մի բան գրիր, տուր տպագրության, կոստյումիդ փողը կգա։
Եվ ես նստեցի ու գրեցի այս բանը։ Բայց, այնուամենայնիվ, տարակուսանքի մեջ եմ. «այս բանից» կոստյո՞ւմ դուրս կգա, կոստյումացո՞ւ, թե՞ տղամարդու գլխարկ։




ՄՈԽՐԱՄԱՆԸ

Գուշակուհին քառասունն անց, կարմիր թշերով, թուխ աչք-ունքով կին էր, և ինչպես բոլոր գուշակները, պնդերեսի մեկն էր։
Տիկին Անուշն ուզում էր դուռը փակել նրա առջև, բայց փոշմանեց ու ասաց.
- Լավ, խոսիր՝ տեսնենք։

Գուշակուհին բռնեց նրա ձեռքն ու ասաց.
- Ձեր տան վրա մի սև օձ է կախվել, ուզում է քեզ խայթել:
Տիկին Անուշը հիշեց իր տեգերկնոջ վեճն ու շարժեց գլուխը.
- Հա, այդ մեկը ճիշտ է։

Գուշակուհին ասաց.
- Քեզ հետ վերջերս մի անախորժ դեպք է պատահել։
Տիկին Անուշը մի քանի օր առաջ ինչ-որ դատարկ բանի համար գժտվել էր ամուսնու հետ, և խոնարհեց գլուխը.
- Այո։

Գուշակուհին ասաց.
- Մոտ ապագայում ձեզ հետ մի տխուր դեպք պիտի պատահի... Մի հուզվիր, վիշտը թեթև կլինի։
Տիկին Անուշը հիշեց հարյուրամյա պապին և համարյա նույն տարիքի կեսրոջն ու ճպճպացրեց աչքերը։
- Լավ, շարունակիր։

Գուշակուհին շարունակեց.
- Այս շենքում մի կին քո բարին չի ցանկանում։ Իսկ դու չափազանց անկեղծ կին ես, ամենքի առաջ սիրտդ բացում ես։
- Այդպես է,- չգիտես ինչու ուրախացավ տիկին Անուշը և աթոռ առաջարկեց նրան։- Խնդրում եմ, շարունակիր։

Գուշակուհին աչքը գցեց սեղանին դրած արծաթե մոխրամանին ու ասաց.
- Դու կասկածում ես ամուսնուդ հավատարմության վրա։ Մի կին, որ քո մատի եղունգը չարժե, ուզում է խաղալ քո բախտի հետ։
- Այդպես է,- հառաչեց տիկին Անուշը։- Այդ զզվելին աշխատում է ամուսնուս մոտ։ Տնտեսագետ է։

Գուշակուհին գույնզգույն թելեր պահանջեց, թելերը կցմցեց իրար ու ասաց.
- Այս մի սև թելով սև օձի բերանն եմ փակում, այս մի դեղին թելով վատդ ցանկացողի ոտն եմ կապում, այս կանաչ թելով էդ տնտեսագետի աչքն եմ հանում, այս մի կարմիր թելով բացում եմ բախտիդ դուռը։ Եղավ քառասուն ռուբլի։

Գուշակուհին ստացավ պահանջած գումարը, ելավ տեղից, ժպտաց խորամանկ ու արագ-արագ վրա տվեց.
- Ձեր տանն այսօր անհաճելի վեճ ու զրույց կլինի և մի թեթև կորուստ։
- Կորո՞ւստ,- ճչաց տիկին Անուշը, բայց գնչուհին արդեն փողոցումն էր։

Երեկոյան, երբ տիկին Անուշն այս ամենը պատմեց ամուսնուն, վերջինս խիստ զայրացավ, անվանեց նրան քաղքենի, հետամնաց ու տգետ։
Տիկին Անուշն էլ իր հերթին վիրավորական խոսքեր ասաց ամուսնուն ու նետեց.
- Այո, նա ամեն ինչ ճիշտ է գուշակել։ Նա այդպես էլ ասաց. «Այսօր ձեր տանը խոսք ու զրույց կլինի և...»։

Ամուսինը ծխախոտ վառեց, ծուխը ներս քաշեց, ուզում էր լուցկու վառած հատիկը նետել մոխրամանի մեջ, և մոխրամանը, որ միշտ սեղանին էր լինում, հիմա այնտեղ չէր:
- Եվ ի՞նչ,- հարցրեց ամուսինը։
Տիկին Անուշը նոր միայն հասկացավ, որ արծաթե մոխրամանը գուշակուհին թռցրել է, ընկավ բազմոցին ու փշրված ձայնով ասաց.
- Եվ մի կորուստ: Մոխրամանը չկա...




ՉԷ՜...

Ճերմակահեր մարդը, որի դեմքը հայելու պես հղկված ու ճերմակ է, ինչպես ջերմոցում բուսած կաղամբի սածիլ, քայլում է շքախմբի առջևից։ Երբ նա փայտե կամրջի մոտ հանդիպեց առաջին մարդուն, ձեռքով նշան արեց հոլիդե հագած օպերատորին, որ անցնի գործի։ Օպերատորը երեք-չորս քայլ առաջ անցավ, սցենարիստը հենց ծնկի վրա, բլոկնոտում գրեց. «Գյուղի կամրջի մոտ բանաստեղծը հանդիպում է իր մանկության ընկերոջը»։

Ճերմակահերը, որ միշտ սրտից բողոքում էր և բուժվելու նպատակով ամեն տարի առողջարան գնում, ասես առույգացավ, լայն-լայն քայլեր գցեց, պատրաստի ժպիտը դեմքին մոտեցավ իր «մանկության ընկերոջը», սեղմեց նրա կոշտացած ձեռքն ու հարցրեց.
- Շինական ախպեր, ինձ ճանաչո՞ւմ ես։
«Շինական ախպերը» երկարահասակ, արծվաքիթ ու մռայլ մի մարդ, գլուխն օրորեց.
- Չէ՜...

- Ես բանաստեղծ Սահակ Գյոզալյանն եմ։ Հիշո՞ւմ ես, թե ինչպես էինք սալաքարում միասին ուլեր պահում:
- Չէ...
- Ուլերը չե՞ս հիշում։
- Ուլերը հիշում եմ, համա քեզ չեմ հիշում։
- Իմ հորը՝ Աբաղենց Ավագին, հիշո՞ւմ ես։
- Չէ՛...

- Դու հիմա քանի՞ տարեկան ես։
- Յոթանասունհինգը կամ։
- Հինգ տարով ինձանից մեծ ես: Հիշո՞ւմ ես, թե ինչպես էինք միասին Քարախութում մորի քաղում։
- Յա՜, Քարախութի քար ու քռիճում ե՞րբ է մորի եղել։ Միտս չի, չէ՜։

Սկիզբը լավ չէր, բայց բանաստեղծ Գյոզալյանը չհուսահատվեց, դարձավ շքախմբին.
- Ափսո՜ս, ծերուկը սկլերոզ ունի։
Ծերուկը լսեց և հանդարտ շուռ եկավ.
- Բանաստեղծ ախպեր, ես Գարաքենց Մուխանն եմ, ինձ ճանաչո՞ւմ ես։
- Իհարկե, ճանաչում եմ,- հորինեց բանաստեղծը։
- Ապրես, ես էլ քեզ չեմ ճանաչում։

Բանաստեղծը ճերմակ թաշկինակով մաքրեց դեմքի քրտինքը, ապա՝ ակնոցը, օպերատորն անորոշ ժպտաց, սցենարիստն արագ-արագ գրեց. «Այդ ջերմ ու սրտառուչ հանդիպումից հուզված բանաստեղծը կրկին անգամ հիշեց հայրենի հարազատ վայրերը, իր մանկության ընկերներին և ծանոթ ճանապարհով քայլեց դեպի այն աղբյուրը, որտեղ մի օր իր պատանի սիրտն էր բացել սիրած աղջկան»։

Աղբյուրի կողքին միայն մի կին էր՝ բուրդը փռել արևի տակ, գուլպա էր գործում։ Ըստ նախնական պլանի, բանաստեղծին այստեղ պիտի դիմավորեին աղջիկները՝ կարապավիզ կժերով ու դաշտերի բուրավետ ծաղիկներով, գյուղի ջահելները՝ գինու լիքը սափորներով, մանուկները՝ երգ ու պարով, հետո մի աղջիկ ¥պլանով՝ 10-րդ դասարանի ամենասիրուն աղջիկը¤ ջրով լիքը կուլան ձեռքին պիտի մոտենար բանաստեղծին ու ասեր. «Սիրելի բանաստեղծ, խմեք ձեր երգած աղբյուրի սառնորակ ջուրը»։

Գորգ չորացնող կինը դժկամորեն նայեց եկվորներին և բոլորովին ուշադրություն չդարձնելով, որ օպերատորն իրեն «անմահացնում» է, շրջվեց դեպի դիմացի տունն ու կանչեց.
- Հե՜ Մեսրոպ...
Մեսրոպը պատասխանեց.
- Հե՜...
- Ասում են՝ քաղաքից մարդիկ են գալու, ուզում են մեր տունը նկարել, չթողնես դռնից մտնեն, պոլերի ներկը դեռ չի չորացել։

Բանաստեղծը ցույց տվեց իբր ոչինչ չի լսել, ռեժիսորի պարտականությունները վերցրեց իր վրա.
- Ուրեմն այսպես, իմ հայրենի աղբյուրի մոտ եկել են ինձ դիմավորելու իմ երիտասարդ գրչընկերները։ Առաջին պլանի վրա ես եմ։ Բոլորդ ժպտում եք և նայում միայն ինձ։ Սկսում ենք։

Կամերան տժժաց, սցենարիստը գրեց. «Ջերմ էր նաև բանաստեղծի հանդիպումն իր երիտասարդ գրչընկերների հետ»։
Բանաստեղծին առաջինն իր գիրկն առավ 130 կիլոգրամանոց ջահել գրչընկերը, որին ավելի շատ հետաքրքրում էր ճոխ բանկետը, ապա շքախմբի միակ կինը, միջին տարիքի մի դերասանուհի, նրան մի ծաղկեփունջ նվիրեց, մնացածները սեղմեցին նրա ձեռքը, ինչ-որ խոսքեր ասացին։

Հայրենի աղբյուրին կարոտած բանաստեղծն իբր աղբյուրից կուշտ ջուր խմեց, իբր թե ալեհեր գլուխը պահեց հոսող ջրի մեջ, իբր թե հիշեց իր առաջին սերն ու շշնջաց.
Ահա տեսնում եմ սերն իմ առաջին,
Այս աղբյուրի պես զուլալ է նա, ջինջ...
Առաջին սերը ներկայացնում էր շքախմբի միակ կինը, որը մինի յուբկան իսկույն փոխեց գեղջուկ աղջկա տարազով, մի կարմիր վարդ խրեց կուրծքն ու կանգնեց աղբյուրի ակի մոտ։ Կինոխցիկը տժժաց։

- Հոյակա՛պ է,- ասաց բանաստեղծը։- Իսկ հիմա ես կմտնեմ իմ հայրենի տան շեմով։ Այստեղ պիտի հնչի իմ «Հայրենի տուն» հանրահայտ բանաստեղծությունս։ Սկսում ենք։
Դա երկհարկանի մի տուն էր, ճակատաքարին խոշոր թվերով փորագրված՝ «1968 թ.»։ Պատշգամբին կանգնած փոքրիկ տղան նայեց անկոչ հյուրերին, քիթը վեր քաշեց և կողքի դռնից դուրս եկավ դեպի փողոց։

Սցենարիստը, որ պատրաստվում էր գրել. «Բանաստեղծի հայրենի տունը երկու հարյուր տարվա պատմություն ունի», ուսերը զարմացած թոթվեց, նայեց իր սցենարի հերոսին, վերջինս ժպտաց ու սկսեց բացատրել.
- Այո, մեր նախկին տունը փլման վտանգի տակ էր։ Ինչպես տեսնում եք, այժմ այն լրիվ վերանորոգված է։ Դա ես արել եմ իմ միջոցներով և ահագին գումար եմ ծախսել։ Սա պիտի լինի իմ ապագա տուն-թանգարանը։

Նա երևի չնկատեց ցանկապատի տակ նստած փարթամ բեղերով մարդուն: Իսկ վերջինս ելավ տեղից ու ասաց.
- Ա՛յ ընկեր, էդ ի՞նչ է, իմ ձեռքերը քարի տա՞կ են, որ դու քո փողերով իմ տունը նորոգես: Հիմա ասա տեսնեմ, դու ո՞վ ես։

Բանաստեղծը մտածում էր ելքից դուրս գալու մասին, և հարցրեց.
- Ուրեմն ինձ չե՞ս ճանաչում։
- Չէ՜...
- Ես բանաստեղծ Սահակ Գյոզալյանն եմ։ Հիմա ճանաչեցի՞ր...
- Չէ՜...

- Ես ծնվել եմ այստեղ, այս տանը։
- Յա՜, խի դու մեր Արթուրիկի թա՞յն ես։ Հերդ ո՞վ է։
- Աբաղենց Ավագը։ Հիշեցի՞ր։
- Չէ՜...

- Պապս Աբաղենց Առաքելն է։
- Աբաղենց Առաքե՞լը... էդ երբ էր հա՜, դու ոնց-որ Պըլը-Պուղու ժամանակներից ես խոսում: Ողորմած հոգի հերս ասում էր. «Աբաղենց Առաքելի տունը հրե՜ն էնտեղ է եղել, էն փոսատեղը։ Ինքն էլ,- ասում էր,- փիս մարդ է եղել, բեղերն ամեն օր յուղ էր քսում, իրենից մեծ-մեծ դուրս տալիս»:
- Չէ՜, հորինում ես, շինական:

- Ինչի՞ պիտի հորինեմ, ես էլ քեզ նման բանաստեղծ չեմ։ Հերդ մի մատ երեխա էր, որ թողեց գյուղը։
- Ուրեմն, ինձ շփոթում ես ուրիշի հետ։
- Էդ ո՞նց,- զարմացավ փարթամ բեղերով մարդը։- Սրանից հինգ տարի առաջ, էլի ամռանը, կնոջդ հետ եկել ես մեր գյուղում հանգստանալու, ճի՞շտ է։
- Այդ մեկը ճիշտ է։

- Մենք էլ ասացինք մարդ է, էլի՜, կարգին օթախ տվեցինք, մածունն ու կաթը՝ ձրի, ձուն, պանիրը՝ ձրի...
- Իսկ դուք ե՞րբ եք ինձ ձրի բան տվել։
- Լավ, դե որ չես ուզում, թող քո ասածով լինի։ Դու էլ կոլխոզի ժողովում վեր կացար, թե՝ խոստանում եմ ջրի համար էսքան մետր խողովակ ուղարկել, էսքան հատ շիֆեր, էսքան՝ տախտակ... Չուղարկեցիր։ Հո քո գրպանովը չէր, կոլխոզը դրա համար իր հաշիվն ունի։ Նամակ գրեցինք՝ չպատասխանեցիր։ Մարդ ուղարկեցինք՝ չընդունեցիր: Հիմա եկել ես, թե՝ ձեր գյուղացի եմ։ Ախր, էս գյուղի համար ի՞նչ ես արել:

Բանաստեղծը որոշել էր չնահանջել.
- Ուրեմն, ես ձեր գյուղացի չե՞մ։
- Չէ՜...
- Ուրեմն, ես այստեղ չե՞մ ծնվել:
- Չէ՜...

- Նշանակում է՝ դուք հյուրասեր մարդ չեք:
- Յա՜ , ուրեմն, որ խոսքը ճակատին եմ ասում, հյուրասեր չե՞մ։ Բոլորդ էլ էսօր իմ հյուրն եք։ Պոլերը ներկած է, բայց վնաս չունի, մի անգամ էլ կներկենք... Համեցե՛ք։
Բանաստեղծն ակնհայտ չարությամբ նետեց.
- Շնորհակալություն՝ հյուրասիրության համար։

Բեղավորն ակնհայտ քաղաքավարությամբ պատասխանեց.
- Շնորհակալություն՝ ուշադրության համար:
Բանաստեղծին նվիրված բանկետը տեղի ունեցավ գրադարանի ընթերցասրահում։ Մթերքները դուրս էին գրվել կոլտնտեսությունից։ Թամադան 130 կիլոգրամանոց պոետն էր։ Կոլտնտեսության նախագահը գործ ուներ, շտապում էր, ներողություն խնդրեց հոբելյարից ու գնաց:

Երբ շքախումբը պատրաստվել էր ճանապարհվելու, բանաստեղծը օպերատորին ձեռքով նշան արեց.
- Հրաժեշտի տեսարանն է... Ժապավեն ունե՞ս։
Օպերատորը կարգին գինով էր, գլուխն օրորեց.
- Չէ՜...




ԱՐՏԱՔՍՈՒՄ ԴՐԱԽՏԻՑ

Այն ժամանակ Աստված Ադամին խոր քուն տվեց, նրա
մարմնից հանեց մի կողոսկր և այդ կողոսկրից ստեղծեց կին։
Աստվածաշունչ

Եվ Ադամն արթնացավ աստծո կողմից տված խոր քնից, տեսավ կողքին նստած Եվային, որ ներկում էր շրթունքներն ու եղունգները, հոնքերն ու աչքատակերը, սկզբում շատ զարմացավ, բայց հետո զգալով, որ նա ստեղծվել է իր սեփական ոսկրից, ասաց.
- Այդ ի՞նչ բանի ես, ո՛վ կին։

Եվ Եվան պատասխանեց.
- Ո՛վ Ադամ, թույլ տուր ինձ կարգի բերեմ։
- Բայց դու աղավաղում ես աստծո պարգևած գեղեցկությունը։
- Դու հետամնացի մեկն ես, կոսմետիկայից գաղափար չունես,- ծաղրեց Եվան։- Դու ժամանակակից մոդայից բան չես հասկանում։

Այնուհետև Եվան գանգրացրեց մազերը, մարմինը օծեց դրախտի ամենաբուրավետ հեղուկներով ու յուղերով, դեմքը ողողեց փշատի ճերմակ փոշով, հագավ տերևներից ու խոտերից հյուսած իր մինի յուբկան ու հարցրեց.
- Մի՞թե այսպես գեղեցիկ չեմ, ո՛վ Ադամ։
- Դու հրաշք կին ես,- ծափ տվեց Ադամը:- Դու դրախտի առաջին գեղեցկուհին ես։

Եվ Ադամը սիրահարվեց Եվային, և Եվան սիրահարվեց Ադամին, նրանք ամեն երեկո ժամադրվում էին դրախտի ծառուղիներում, իրար քաղցր խոսքեր ասում, համբուրվում ու երազում:
Մի գեղեցիկ երեկո, երբ հրեշտակները պատրաստվել էին աստղերից կախված իրենց բմբուլե ցանցաճոճերում քնելու, Ադամը խնդրեց Եվայի ձեռքը, Եվան մի քիչ կոտրատվեց.
- Ո՛վ Ադամ,- ասաց,- ախր, ես դեռ երեխա եմ, իմ առջև տեխնիկում կա, ինստիտուտ ու համալսարան կա, ինչո՞ւ ես շտապում։

Բայց Ադամը, ինչպես բոլոր սիրահարված տղամարդիկ, չափազանց համառ էր, բռնեց նրա ձեռքը, տարավ քերովբեների մոտ ու ասաց.
- Ես Ադամն եմ, սա էլ Եվան է։ Մենք սիրում ենք իրար, և մեր սերը փոխադարձ է։ Խնդրում եմ գրանցել մեր օրինական ամուսնության ակտը և այսօրվանից մեզ համարել մարդ ու կին։

Ավագ քերովբեն փետուրե գրչով քորեց ծոծրակը, հորանջեց ու պատասխանեց.
- Նախ տեղեկանք կբերես Գաբրիել հրեշտակապետից, որ դու իսկապես Ադամն ես, իսկ այդ մադմուազելը՝ Եվան։ Ես ի՞նչ իմանամ, գուցե դուրսպրծուկների մեկն եք։
Գաբրիել հրեշտակապետը Ադամին ու Եվային ընդունեց չափազանց քաղաքավարի, լսեց նրանց ուշադիր ու այսպես խոսեց.
- Դա հետաքրքիր մտահղացում է, սակայն նման հարցերով զբաղվում է Սադայել Սրախկադայելիչը, դիմեցեք նրան։

Բայց Սադայել Սրախկադայելիչը չընդունեց նրանց։
- Այսօր ես ոչ ոքի չեմ ընդունում,- ասաց։- Կարևոր ու անհետաձգելի գործեր ունեմ։ Եվ հետո էլ, նման դատարկ հարցերով խնդրում եմ ինձ չանհանգստացնել։ Սրանց նայեցեք, ամուսնանում են... Իսկ դա ի՞նչ մեծ բան է:

Եվ Ադամն այնժամ խիստ զայրացավ, գնաց ուղիղ տեր Աստծո մոտ, պատմեց ամեն ինչ։
-Այդ ի՞նչ բյուրոկրատական վերաբերմունք է,- գոռաց ամենակարողը։- Ես այդ անբաններին կքշեմ դրախտից: Ուրեմն ուզում եք պսակվել։ Շատ լավ, ես ինքս իմ ձեռքով կգրանցեմ ձեր օրինական ամուսնությունը։
- Ինչպիսի՜ մեծահոգություն,- բացականչեց Եվան:- Տեր աստված, իսկ ի՞նչ կլինի, որ մեզ պարգևես նաև անմահություն։

Ամենակարողը վառեց երկարակոթ չիբուխը, թանձր ծուխ բաց թողեց ընչացքներից ու մեղմ ժպտաց.
- Օրիորդ, դա շատ դժվար հարց է։ Ախր, ես ինչպե՞ս կարող եմ խախտել իմ ձեռքով գրած օրենքը։
- Բայց եթե ուզեք, ամենակարող, դուք կարող եք այդ բանն անել բացառության կարգով,- ձեռք չքաշեց Եվան։- Մենք պարտքի տակ չենք մնա։

- Դա անկարելի է,- գլուխն օրորեց ամենակարողը։- Նախ պիտի հրավիրել խորհրդակցություն, հետո՝ ժողով, այնուհետև՝ կոնֆերանս, լսել հրեշտակապետների կարծիքը, հրավիրել ավագների արտահերթ նիստ... Մի խոսքով, դա կտևի հարյուր տարի: Եվ, վերջապես, դուք հասարակ մահկանացուներ եք, ձեր ինչի՞ն է հարկավոր անմահությունը։ Գնացեք, սիրելիներս, գնացեք վայելեցեք դրախտի բարիքները և կլինեք միշտ երջանիկ։

Եվ Ադամն ու Եվան քայլեցին ավազների վրայով, ավազների վրա դրոշմեցին իրենց ոտնահետքերը, նայեցին ու հիացան։
Աշխարհում այսպես ծնվեց նկարչությունը։
Ադամն ուներ իր սեփական ստվերը, Եվան՝ իր։ Նրանք ստիպում էին, որ այդ ստվերներն ընդունեն զանազան դիրքեր, պարեն, վազեն, իրար գրկեն, գլուխկոնծի տան, մեկը մյուսի մազերից քաշեն...
Աշխարհում այսպես ծնվեց առաջին կինոն։

Հետո Եվան սկսեց կոկորդից զարմանալի ձայներ հանել, Ադամն այդ հնչյունների համար բառեր կցմցեց, բռնեցրեց հանգերն ու երգեց.
Ես քո Ադամն եմ, դու իմ Եվան ես,
Դու սիրում ես ինձ, ես սիրում եմ քեզ...
Այսպես, երգն ու բանաստեղծությունը միասին աշխարհ եկան:

Այնուհետև Ադամի ուղեղում զարմանալի մի միտք ծագեց, հանեց սատկած դրախտակատվի միզափամփուշտը, փչեց, ուռցրեց և ոտքով հարվածեց Եվայի կողմը։ Եվան աշխարհի առաջին դարպասապահի իրավունքով ետ մղեց աշխարհի առաջին կենտրոնական հարձակվողի ուժգին հարվածը։ Ադամն ավելի ուժգին հարվածեց, Եվան այս անգամ չկարողացավ որսալ գնդակը, և Ադամը գոռաց.
- Գո՜լ...
Այսպես ծագեց մեծ ֆուտբոլը։

Իսկ շուտով ֆուտբոլին հետևեցին բասկետբոլն ու վոլեյբոլը, ձևավոր գեղասահքն ու թենիսը, ըմբշամարտն ու բռնցքամարտը, հոկեյն ու հնգամարտը, շախմատն ու շաշկին...
Եվ պատահեց այնպես, որ Ադամը գետի ջրի հայելու մեջ տեսավ Եվայի պատկերն ու ասաց.
- Աստված իմ, ո՞վ է այս սիրուն կնիկը։

Եվան էլ նայեց Ադամի պատկերին ու հարցրեց.
- Իսկ մի՞թե սա քեզանից գեղեցիկ չէ, ով Ադամ։
- Ուրեմն, դու ինձ չես սիրում,- ոռնաց Ադամը։
- Որովհետև դու քարշ ես գալիս ուրիշների ետևից,- ճչաց Եվան։- Ես ատում եմ քեզ, ատում եմ...
- Լաչառ,- բղավեց Ադամը, - դու դեռ չկայիր աշխարհում, երբ ես վայելում էի դրախտի բարիքները։ Ես եմ աշխարհի առաջին մարդը։
- Իսկ ես առաջին կինն եմ, նուրբ սիրտ ունեմ։

Եվ Եվան աշխարհի առաջին կնոջ իրավունքով հիսթերիկ ճիչեր արձակեց, ցրիվ տվեց մազերը, սուր-սուր եղունգներով ճանկռտեց ամուսնու դեմքը։
Ուրեմն, ինչպես տեսնում եք, աշխարհում նախ և առաջ ծնվեց խանդը և նոր միայն՝ ապահարզանը:

Վշտահար ու լքված Ադամի միտքը շարունակ թռչում էր հեռուն։ Նրան սկզբում հրապուրեց խաղողի քաղցր հյութը: Նա այդ հյութը լցրեց միջուկահան դդումի մեջ, պահեց մի քանի շաբաթ ու խմեց։ Զարմանալի խմիչքը բարձրացրեց նրա տրամադրությունը, արյունը տաքացավ երակներում, մինչև վերջ արձակվեցին լեզվի կապերը, սկսեց բղավել, պարել, երգել, ջարդել դրախտի ծառերը, տրորել ծաղիկներն ու ծեծել Եվային։
Ուրեմն՝ աշխարհի առաջին գինեգործը, հարբեցողն ու խուլիգանը եղել է Ադամը։

Եվ դրախտի ավագ պահապան Քերովբեն լուրը հասցրեց քրեական գործերի գլխավոր պետ Չրախկադայել Սանդերմենդերովիչին, սա էլ զեկուցեց Գաբրիել հրեշտակապետին: Գաբրիել հրեշտակապետը գնաց ուղիղ տեր Աստծո մոտ ու ասաց.
- Ո՛վ հզորագույններից հզորագույնդ, մեծագույններից մեծագույնդ և իմաստուններից իմաստնագույնդ, Ադամ մահկանացուն լքել է իր կնոջը, դրախտի մրգերից ինչ-որ խմիչքներ է պատրաստում, կոնծում ու հիմարություններ անում։
Եվ Աստված հրամայեց Գաբրիել հրեշտակապետին խիստ պատժել այդ անպատկառին։

Պահապան քերովբեները նախ և առաջ բարակ ճիպոտներով դաղեցին Ադամի քամակը և ստիպեցին խոստովանել իր մեղքերը։ Եվան, որ դեռ հոգու խորքում սիրում էր Ադամին, որոշեց փրկել նրան ահավոր տանջանքներից։ Նա հավաքեց իր թանկարժեք զարդերն ու զարդարանքները, գնաց Գաբրիել հրեշտակապետի մոտ, ընկավ նրա ոտքերն ու արցունք թափեց.
- Ո՛վ մեծդ հրեշտակապետ,- ասաց,- ահա իմ ունեցվածքը՝ ադամանդներ ու մարգարիտներ, մանյակներ ու մատանիներ, իմպորտնի գուլպաներ ու կոշիկներ... Խնայեցեք Ադամին, աղաչում եմ:
Եվ այսպես ծնվեց կաշառակերությունը։

Եվ դժոխքից հազիվ փրկված Ադամը ճոխ խնջույք սարքեց, հրավիրեց հրեշտակապետներին ու նշանավոր հրեշտակներին, բարձրացրեց գինու թասն ու ասաց.
- Ո՜վ մեծագույն ու ազնվագույն հրեշտակապետ Գաբրիել Գաբրիելովիչ, դուք աշխարհի ամենաազնիվ, ամենաբարի ու ամենաարդար հրեշտակապետն եք։ Դրախտը ձեզանով է այսքան գեղեցիկ և այսքան հաճելի։ Ուրեմն՝ թույլ տվեք մեր հարգելի սեղանակիցների հետ միասին հոտնկայս խմել ձեր թանկագին կենացը և ցանկանալ երջանկություն ու ստեղծագործական նոր հաջողություններ։
Ահա թե որտեղից և ինչպես սկիզբ առավ շողոքորթությունը։

Եվ Գաբրիել հրեշտակապետին չափազանց դուր եկղավ Ադամի քաղցր խոսքը, թեքվեց ու շշնջաց նրա ականջին.
- Ո՛վ Ադամ, դրախտում անմահության մի հաստիք կա, կձեռնարկեմ բոլոր հնարավոր միջոցները, որ դու զբաղեցնես այդ հաստիքը։ Բայց տես, հա, խնդրում եմ առայժմ այդ մասին ոչ մի տեղ խոսք չասել։

Սակայն Ադամը բերանում տաք ջուր պահողներից չէր, հենց նույն օրը նա այդ մասին պատմեց Եվային. «Ես շուտով անմահություն կստանամ,- ասաց,- իսկ դու քո ողջ կյանքում կմնաս հասարակ մահկանացու»:
Եվան, որ շատ էր ուզում լինել անմահների շարքում, իսկույն նամակ գրեց Աստծոն, որտեղ Ադամին մեղադրեց բանսարկության, անբարոյականության, խուլիգանության ու հարբեցողության մեջ ու ավելացրեց. «Ամենակարող, ես չեմ հասկանում, ինչպե՞ս կարելի է այդ տականքին խոստանալ անմահություն»։

Ադամը պարտքի տակ չմնաց, դիմումներով ու բողոքներով հեղեղեց դրախտի բաժինները։ Եվային անվանեց աշխարհի ամենաանպետք ու ամենասանձարձակ կինը, որ միայն զուգվել-զարդարվել գիտե, իբր Գաբրիել հրեշտակապետի հետ ղալաթներ է անում, տոն օրերին փողոցներում թափառում առանց թզենու տերևի։
Ինչպես արդեն կռահեցիք, պաշտոնակռիվն ու զրպարտությունը միասին աշխարհ եկան։

Եվ, վերջապես, լցվեց Աստծո համբերության բաժակը, աչքերից բարկության կայծեր թռան, երկինքը դղրդաց նրա ահեղ ձայնից:
- Այդ լկստվածներին քշել դրախտից։
Դրախտի պահապան քերովբեներն իսկույն բռնեցին Ադամի մորուքից ու Եվայի մազերից, ոտքով տվեցին նրանց հետույքներին ու ասացին.
- Դրախտր ձեր տեղը չի, կորեք այստեղից։

Քանի՜ հազար տարի է անցել այն օրից, և տարօրինակն ու զարմանալին այն է, որ նրանց սերունդները մինչև այսօր էլ զբաղվում են բանսարկությամբ, կաշառակերությամբ, այլասերությամբ, գողությամբ...
Իսկ մի՞թե հնարավոր չէ դրանց արտաքսել Երկրից այնպես, ինչպես Աստված Ադամին ու Եվային արտաքսեց դրախտից:




ՈՐԴՈՒ ՆԱՄԱԿԸ ՀՈՐԸ

Թանկագին հայրիկ Պետրոս Պողոսովիչ, ընդունիր որդիական քաղցր բարևներս։
Թույլ տուր նամակիս նախնական տողերում իմ որդիական անկեղծ երախտագիտությունը հայտնել քեզ և մայրիկին, ինչպես նաև ձեր բարին ցանկացող բոլոր հարևաններին։ Եվ նմանապես ուզում եմ իմ որդիական սուրբ պարտքը կատարել իմ ծնողների հանդեպ, որոնք սրտատրոփ սպասում են նամակիս և ուզում են իմանալ որպիսությունս:

Ես ողջ և առողջ եմ, գործով հաջողակ և, չնայած վերջերս ազատվել եմ աշխատանքից, արդեն չորսուկես ամիս է, գրպանումս ոչ մի կոպեկ չկա, բայց հոգով ու սրտով առույգ եմ։ Կարևորը, իհարկե, փողը չէ, այլ այն, որ չեմ ընկճվում ոչ բարոյապես և ոչ էլ հոգեպես։ Մի քանի ամիս առաջ կինս՝ Ժորժետինան, ինձնից բաժանվեց, սակայն ես տղամարդու պես դիմացա հարվածին և այդ էլ այն դեպքում, երբ գրպանումս նույնիսկ ավտոբուսի փող չունեմ ու կոպեկին «քեռի» եմ ասում:

Բայց դե մարդ փողով չի մարդ, ի՞նչ անենք, թե հարևաններիս վեց հարյուր ռուբլի պարտք եմ և չեմ կարողանում վերադարձնել։ Ձեզ եմ հարցնում, ինչպե՞ս վերադարձնեմ, երբ ոչ մի տեղ չեմ աշխատում և չգիտեմ սրա վերջը ինչ կդառնա։
Թանկագին հայրիկ Պետրոս Պողոսովիչ, գրիր տեսնեմ խոզը մորթել ծախել եք, կարտոֆիլն ու սոխը շուկայում ի՞նչ գին ունեն, կովը ծնե՞լ է և, ընդհանրապես, ինչպե՞ս է այս տարվա բերքը։

Անցած օրը խանութում մի լավ մուշտակ տեսա, ուզում էի գնել քեզ համար, բայց գրպանումս կոպեկ չկար։ Մայրիկի համար նույնպես բրդե հրաշալի շալ եմ գտել, եթե փող ունենայի, կգնեի անպայման:
Ստացա իմ թանկագին քույրիկ Սիրուշի նամակը և շատ ուրախացա, որ արդեն նշանվել է։ Այնպե՜ս եմ ուզում եղբայրական պարտքս կատարել, գոնե մի ոսկե ժամացույց գնել սիրելի քրոջս համար... Եթե գրպանումս ճանապարհածախսի փող լիներ, անպայման կներկայանայի հարսանքին։ Ուրեմն՝ թող քույրիկս իմանա, որ իր հարազատ եղբայրն իր գրպանում նույնիսկ ծխախոտի փող չունի, այդ իսկ պատճառով ծխելը թողել է։

Թանկագին հայրիկ Պետրոս Պողոսովիչ։
Քաղաքում եղանակները ցրտել են, անընդհատ անձրևներ են գալիս, իսկ ես մի կարգին վերարկու չունեմ, որ հագնեմ։ Ճաշարանների ու ռեստորանների դռները փակ են իմ դիմաց, հանրակացարանի պարետն անընդհատ հիշեցնում է, որ չորս ամսվա վարձը չեմ մուծել, և ես ամոթից քիչ է մնում գետինը մտնեմ:
Եվ չնայած գրպանումս կոպեկ չկա, բայց ես ողջ և առողջ եմ, գործով հաջողակ, հոգով ու սրտով՝ ուրախ։

Որդիական բարևներով՝ մնամ ձեր որդի
Պատրիկ Պետրոսովիչ։

Հ.Գ.- Թանկագին հայրիկ Պետրոս Պողոսովիչ, գրի տեսնեմ խոզի մսի և կարտոֆիլի վաճառքից որքա՞ն փող է եկել: Եթե քիչ է, մի երեք հարյուր ռուբլի էլ մեր թանկագին հարևաններից վերցրու՝ ուղարկիր։ Ամոթ բան է, որ ամանորի գիշերը հարազատներիս չտեսնեմ։ Եթե սիրելի քույրիկս դեմ չէ հարսանիքը մի երկու ամսով հետաձգելու, թող մի երկու հարյուր ռուբլի էլ ինքն ուղարկի, որպեսզի ձեզ տեսնելիս վրաս վերարկուից-բանից ունենամ։




ՀՈՐ ՆԱՄԱԿԸ ՈՐԴՈՒՆ

Թանկագին որդի Պատրիկ Պետրոսովիչ Պողոսով, ընդունիր հայրական անուշ բարևներս։
Թույլ տուր նամակիս նախնական տողերում իմ հայրական անկեղծ երախտագիտությունը հայտնել քեզ, ինչպես նաև քո բարին ցանկացող պարտքատեր հարևաններին։ Ես էլ նմանապես ուզում եմ հայրական սուրբ պարտքս կատարել իմ թանկագին որդու հանդեպ, որը սրտատրոփ սպասում է նամակիս և ուզում է իմանալ որպիսությունս։

Ես ողջ և առողջ եմ, գործով հաջողակ, չնայած վերջերս չեմ ազատվել աշխատանքից և գրպանումս փող կա։ Կարևորն, իհարկե, փողը չէ, այլ այն, որ կարողանում ես առանց փողի էլ չընկճվել ոչ հոգեպես, ոչ էլ բարոյապես։ Ցավում եմ, որ կինդ բաժանվել է քեզանից, բայց ուրախ եմ նաև, որ դիմացել ես այդ հարվածին, և այդ էլ այն դեպքում, երբ կոպեկին «քեռի» ես ասում: Լավ կլինի՝ ռուբլուն էլ «քեռակին» ասես:

Բայց դե մարդ փողով չէ մարդ։ Ինչ անենք, թե հարևաններիդ պարտք ես վեց հարյուր ռուբլի։ Քեզ եմ հարցնում՝ ինչպե՞ս վերադարձնես, երբ ոչ մի տեղ չես աշխատում ու չգիտես վերջն ինչ կդառնա։
Թանկագին որդի Պատրիկ Պետրոսովիչ, խոզը մորթել՝ ծախել ենք, կարտոֆիլը շուկայում լավ գին ունի, կովը ծնել է և, ընդհանրապես, հիանալի է այս տարվա բերքը։ Նաև ուրախ եմ, որ ցանկացել ես ինձ համար մուշտակ գնել, մայրիկի համար՝ բրդե շալ, բայց ափսոսում եմ, որ գրպանումդ կոպեկ չի եղել։ Վնաս չկա, սիրելի որդի, հենց որ գրպանումդ փող լինի, այդ մուշտակն ու շալը անպայման կգնես ու կուղարկես։

Քույրիկդ, ինչպես արդեն գիտես, նշանվել է, և երկու ամսից հետո տեղի կունենա հարսանիքը։ Բայց, քանի որ գրպանումդ նույնիսկ ճանապարհի փող չկա, ի՞նչ կարիք կա անպայման ներկայանաս հարսանքին:
Մեզ մոտ էլ եղանակները նույնպես ցրտել են, անընդհատ անձրևներ են գալիս։ Ափսոսում եմ, որ հագնելու կարգին վերարկու չունես, իսկ հանրակացարանի վարձը չմուծելու համար քիչ է մնում գետինը մտնես։

Թանկագին որդի, մենք էլ ողջ և առողջ ենք, գործով հաջողակ, հոգով ու սրտով ուրախ։
Հայրական բարևներով՝ մնամ քեզնով բախտավոր
քո հայր Պետրոս Պողոսովիչ։

Հ. Գ.- Թանկագին որդի Պատրիկ Պետրոսովիչ, խոզի մսի և կարտոֆիլի վաճառքից հազար ռուբլի փող է եկել։
Մեծ ուրախությամբ քույրիկիդ հարսանիքը կհետաձգեի, ու երկու ամսվա իր աշխատավարձը կուղարկեի, բայց, կարծում եմ, չարժե իզուր նեղություն քաշել և ամանորի գիշերը իզուր ծախսերի տակ ընկնել։ Եվ հետո այնքան էլ պարտադիր չէ, որ վերարկուից-բանից ունենաս։ Քո նախապապ և նախատատ Ադամն ու Եվան թզենու տերևներից բացի ոչինչ չունեին, բայց դրախտային կյանք էին վայելում...
Հայրական բարևներով՝ Պետրոս Պողոսովիչ:




ԿԵՑՑԵ ԿՈՍՄԵՏԻԿԱՆ 

Չգիտեմ թե ինչու, բոլոր սիրավեպերում տղամարդիկ միայն մի աղջկա փեշից են բռնում։ Իբր, եթե Ռոմեոն Ջուլիետին կորցնելուց հետո մի ուրիշ կնոջ սիրեր, հետն ամուսնանար, երեխաներ ունենար, խոնջանի քարը կընկնե՞ր։ Կամ էլ վերցնենք շամախեցի Սեյրանին. աղջկա հերը զույգ ոտքը մի ոտնամանի մեջ է խցկել, թե՝ այ տղա, գնա բանիդ, ես քեզ տալու աղջիկ չունեմ, իսկ այս դատարկագլուխը՝ միևնույն է, իմը Սուսանն է։ Եվ տեսաք, չէ՞, թե վերջում էլ ինչ արեց, ձյուն ու բուքին գնաց հասավ Դաղստան, թե՝ Ռուստամ, դու նամուս չունես, կնոջդ կրծքի խալը տեսել եմ։ Պա՛հ, քո տունը քանդվի, ջահել տղա ես, աշխարհը մենակ Սուսանով չի սկսում, Սուսանով վերջանում... Ձեռքդ ո՞վ է բռնում, հիմա գնա Սոնայի կրծքի խալն էլ տես, Սիրանուշի կրծքի խալն էլ տես... Հրե՜ն, Զարմանդուխտը քեզ նման մի սիրուն տղայի է ման գալիս, որ հետը պսակվի, կրծքի խալերը ցույց տա։

Թե չէ, էդ ջենովացի Ռոմեոն ձայնը գլուխն է գցել՝ չէ որ չէ, ես միայն Ջուլիետին եմ սիրում, աշխարհն էլ փուլ գա, նրան պիտի առնեմ։ Այ տնաշենի սինյոր, էդ հսկայական Իտալիայում էլ ուրիշ Ջուլիետ չկա՞, որ մի աղջկա համար հոգի ես տալիս։ Թե Իտալիայում աղջիկ չես գտնում, գնա Ֆրանսիա, գնա Անգլիա, Հունաստան գնա, Լեհաստան գնա...
Իսկ ինչ մնում է ինձ, ես ոչ Սեյրան եմ և ոչ էլ Ռոմեո... Կրեմլինան ինձ չհավանի, հիմա էլ կգնամ Կրեմպլինային կառնեմ, Կրեմպլինայի ծնողները չհամաձայնեն, կգնամ Կրեպդեշինային կառնեմ։ Համ էլ ինչո՞ւ հեռուներն ընկնեմ, մեր հարևանների աղջիկներն ումնի՞ց են պակաս։

Ես հենց այդ մտքով էլ, նոր բնակարան ստանալուն պես, աչքս գցեցի հարևանի դռանն ու չսխալվեցի։ Առաջին օրը դուռը բացեց մի թխահեր աղջիկ, ձախ այտին սև խալ, աչքերը՝ կրակ։ Նայեց ու ժպտաց։ Ուրեմն վերաբերմունք ցույց տվեց:

Երկրորդ օրը դուռը բացեց շիկահեր մի աղջիկ, սրա խալն էլ աջ այտին էր։ Էլի նայեց ու ժպտաց։ Սա էլ վերաբերմունք ցույց տվեց։ Երրորդ օրը նորից բերդապահ զինվորի պես կանգնեցի սրանց դռան մոտ, հիմա էլ դուռը բացեց մի կարմրահեր աղջիկ, ոչ միայն ժպտաց, այլև բարևեց ու ասաց. «Ուրախ եմ, որ դուք մեր հարևանն եք»։ Սրա խալն էլ ոչ աջ այտին էր, ոչ էլ ձախ, ճակատին էր։

Այնուհետև հերթը հասավ մանուշակագույն մազերով աղջկան։
Զարմանալի բան, էս աղջիկների քիթը, բերանը, շրթունքները, ժպիտները, նայվածքը, քայլվածքը մի կաթիլ ջրի պես իրար նման են, բայց մազերի գույներն ու խալերը՝ տարբեր։ Ուրեմն պիտի ընտրություն կատարել, և քանի որ առաջինը թխահերն էր դուռը բացել ու ինձ ժպտացել, նրան էլ հրավիրեցի կինո։

Կինոն հետաքրքիր չէր, դուրս եկանք փողոց, զբոսնեցինք մի քիչ, մի քիչ էլ դեսից-դենից խոսեցինք, միասին սիրահարված վերադարձանք՝ վաղվա հանդիպման պայծառ հեռանկարով: Բայց թխահերի փոխարեն շիկահերը եկավ։ Մտածեցի՝ երևի այդ թխահերը սիրած տղա ունի կամ էլ, ով գիտե, ինձ չի հավանել: Բայց խոսքը մեր մեջ, շիկահերն էլ ինձ դուր եկավ, սրան էլ տարա թատրոն:

Ներկայացումն էլ հետաքրքիր չէր, ընդմիջմանը դուրս եկանք զբոսնելու։ Մի քիչ նայեցինք աստղերին, մի քիչ կատակեցինք: Երրորդ օրը համերգի համար երկու տոմս գնեցի։ Շիկահերին էի սպասում, կարմրահերը եկավ։ Իր քույրերի համեմատությամբ սա ավելի համարձակ էր, թույլ տվեց, որ բռնեմ թևը, բայց քանի որ դա մեր առաջին հանդիպումն էր, ես զսպեցի համբուրելու իմ ցանկությունը, թև-թևի տված գնացինք համերգ և թև-թևի տված վերադարձանք՝ նա իրենց տուն, ես՝ մեր տուն։

Օրը կիրակի էր, նստած հեռուստացույց էի դիտում, երբ հնչեց մեր դռան զանգը։ Դուռը բացեցի, դեմս կանգնեց մանուշակագույն մազերով աղջիկը։
- Ձանձրանում եմ,- ասաց,- գնանք մի քիչ թափառենք,- և կատակով ավելացրեց.- «Ես քո սիրով, դու՝ ուրիշի»:

Պահո՜, մտածեցի, սա երևի գիտե, որ քույրերի հետ հանդիպել եմ, ուզում է ձեռ առնել։ Բայց, ճարս ինչ, ենթարկվեցի։ Պատկերացնո՞ւմ եք, մեր հանդիպման առաջին օրը այս մանուշակագույն մազերով աղջիկն այնպիսի վերաբերմունք ցույց տվեց, որ իսկույն սրտիս դռները բացեցի նրա առջև, ներս հրավիրեցի, վրան կողպեք դրեցի, որ իր քույրերի նման չփախչի, և ասացի. «Պրծա՜վ, վաղը գնում ենք զագս»:

Այս անգամ մեր դռան զանգը չհնչեց, ուղղակի ներս խուժեց... և գիտեք ո՞վ ներս խուժեց՝ թխահերը... Կարծում էի դեմքիս մի շառաչուն ապտակ կհասցնի ու կասի. «Ամո՛թ քեզ, Դոն Ժուանի մեկը...»: Բայց, չէ, նա նետվեց գիրկս, այտս համբուրեց ու ասաց.
- Մայրս արդեն գիտե, գնում ենք զագս...

Քիչ էր մնում բերանիցս խոսք թռցնեի՝ «Իսկ քույրերդ ի՞նչ կարծիքի են», բայց լեզուս կծեցի... Երկու կրակի մեջ էի ընկել, մի կողմից հպարտանում էի, որ չորս քույրերը սիրահարվել են ինձ, մյուս կողմից էլ մտածում եմ՝ լավ, ես դրանց պատասխանն ինչպե՞ս պիտի տամ։ Հո պարսից շահ չեմ կամ թուրքական սուլթան, որ մի տան մեջ չորս կին պահեմ։

Զագսից վերադարձանք որպես օրինական ամուսիններ, իրար «ջան» ասացինք, «ջան» լսեցինք... Առավոտյան աչքս դեռ նոր էի բացել, ի՞նչ տեսնեմ, որ լավ լինի... հայելու առջև կանգնած էր շիկահերը։
- Այ աղջիկ,- ասացի,- ես երեկ քեզ հետ եմ պսակվե՞լ, թե՞ քո քրոջ:
- Ի՜նչ քույր,- շիկահերը զարմացած նայեց ինձ։- Ես քույր չունեմ...
- Բա էն թխահերն ո՞վ է... Թխահերն, էլի, կարմրահերի ու մանուշակագույն մազերով աղջիկների քույրը։

Ի՜նչ ծիծաղ էր, որ նա ծիծաղեց...
- Խելառի մեկը, որքա՛ն ժամանակ է, միասին թատրոն, կինո, համերգ ենք գնում, բայց մինչև հիմա գլխի չես ընկե՞լ...

Տեսնում եք, չէ՞, թե ինչ հրաշք դարում ենք ապրում, և կոսմետիկան կամ, ինչպես ասում են, քիմիական ներկումը, ինչպիսի հրաշքներ է գործում։ Ճիշտ է, բերանբացները մեր բակում տարածեցին, թե իբր չորս կին եմ պահում, մեր դիրեկտորին անստորագիր նամակներ գրեցին, մեր տեղկոմի նախագահը եկավ ստուգելու... Բայց եթե ինձ հարցնեք, այսպես ավելի լավ է... Երբ թխահերից ձանձրանում եմ, շիկահերին եմ սիրում, շիկահերից ձանձրանում եմ՝ կարմրահերին եմ սիրում, կարմրահերից կշտանում եմ, ասում եմ՝ գնա էն մյուսին ուղարկիր...

Բա ո՜նց, սերը բազմաձև ու բազմագույն պիտի լինի։ Սերը հո արձան չի, որ մի դեմք, մի գույն, մի պահվածք ունենա և միշտ կանգնած մնա մի պատվանդանի վրա։ Կամ էլ քերականության կանոն չի, որ հավիտյան մնա անփոփոխ և ոչ էլ հիմնարկության պետ, որ մինչև կյանքի վերջը կառչի իր աթոռին։ Ուրեմն՝ կեցցե կոսմետիկան։




ՕԳՏԱԿԱՐ ԽՈՐՀՈՒՐԴՆԵՐ ԱՆՓՈՐՁ ԿՆԱՄՈԼՆԵՐԻՆ 

Հանրահայտ երգն ասում է. «Ծառերը ծաղկում են տարին մի անգամ...»: Բայց դու ծառ չես, ինչո՞ւ կյանքում միայն մի անգամ ծաղկես։ Մի երգ, որ կրկնում ես շարունակ, ձանձրանում ես, մի կերակուրը, որ չորս անգամ իրար վրա ուտում ես՝ էլի ես ձանձրանում: Կարո՞ղ ես վեց անգամ դիտել միևնույն ներկայացումը կամ կինոն ու՝ չձանձրանալ։

Այդպես էլ ամուսնությունը։
Երկու տարի մի կնոջ հետ ապրել ես, իրար «ջան» եք ասել, «ջան» լսել, և սիրտդ մի ուրիշ կնիկ է մտել: Այստեղ ամաչելու ու վարանելու բան չկա, որ կնիկդ մի օր «ջան» է ասում, դու էլ «չոռ» ասա։ Բան է, եթե ինքը «չոռ»-իդ «ջան»-ով պատասախանի, հիմա էլ «զահուրմար» ասա։ Ու կտաք՝ կռվեք։ Դե պարզ բան է, կռվի մեջ չամիչ չեն բաժանում... Կնիկդ հենց որ հերանց տան ճանապարհը բռնեց, դու էլ սիրեկանիդ տան ճանապարհը բռնիր։

Սիրեկանիդ անունն ի՞նչ է. ասենք՝ Մերի է։ Գնում ասում ես՝ Մերի, ախր, ինչո՞ւ առաջինը քեզ չեմ հանդիպել ու քեզ հետ կյանքս կապել։ Վե՛րջ, սպանես էլ, ես քեզնից հեռացողը չեմ: Եթե մի քիչ համառի, լվացքի թոկը վիզդ գցի և ցույց տուր, որ իսկապես ուզում ես կախվել։ Բան է, թե որ չհավատա, թոկի մի ծայրն էլ նրա վիզը գցիր ու ասա՝ միասին ենք կախվում։

Երկրորդ կնոջդ հետ արդեն մի վեց ամիս ապրել ես, և հանկարծ մի ուրիշն է սիրտդ մտել: Հիմա կարող ես շաբաթը երկու անգամ հարբած տուն գալ, ամեն դատարկ բանի համար կռիվ սարքել, երանի տալ այն օրերին, երբ ապրում էիր առաջին կնոջդ հետ։ «Ինչպե՜ս սխալվեցի,- կասես,- իմ գյոզալական կնիկը թողած, այս օձն ինչպե՜ս փաթաթվեց վզիս»:

Վերջ, հասել ես նպատակիդ։ Կարող ես երրորդ աչքադրած կնկա դուռը շատ քաղաքավարի ծեծել, մտնել ներս, մի երեք բերան հառաչել, մի երկու կաթիլ արցունք գցել: Կանայք տղամարդկանց սրտին այնքան չեն հավատում, որքան այդ երկու կաթիլ արցունքին։

Երրորդ ամուսնությունից հետո մի երկու տարի կհանգստանաս, ուժ կհավաքես չորրորդ ամուսնության համար։ Եթե կնիկդ աղջիկ բերի, կբողոքես. «Ինչո՞ւ աղջիկ և ոչ տղա»։ Իսկ եթե տղա բերի, կասես. «Ինձ նման չի, ուրիշից է»։ Եթե ոչ տղա բերի, ոչ էլ աղջիկ, ազատ ես, գնացք նստիր ու չվիր պատահական քաղաքի ուղղությամբ։ Պատահական քաղաքում կարող ես պսակվել նաև ջահել հարսնացուի հետ և ձևացնել ամուրի։ Հո ճակատիդ գրած չի, որ դրանից առաջ երեք անգամ հաջողությամբ պսակվել ես և հաջողությամբ բաժանվել։

Այսպես կանցնի մի տարի, երկու տարի, և մի օր էլ քո նախկին կանանցից որևէ մեկը կիմանա հասցեդ, կբողոքի, որ ալիմենտ չես վճարում, չորրորդ կնիկդ քեզ կանվանի խաբեբայի մեկը և հենց առաջինն ինքը կբաժանվի քեզնից։
Այստեղ դու այլևս անելիք չունես, եղած-չեղածդ հավաքիր, և եթե շատ ես շտապում, ինքնաթիռ նստիր ու բռնիր մի ուրիշ քաղաքի ճանապարհ... Սրանից դենը քո գործը դու լավ գիտես, որովհետև բավականին փորձ ես կուտակել։ Հինգերորդ պսակից հետո էլ կարող ես սեզոն գնալ, ծանոթանալ մի ուրիշ՝ սեզոնում ամուսնուն կորցրած կնոջ հետ։ Բան է, եթե դրա ամուսինը հայտնվի, թողիր ու փախիր, իսկ եթե չհայտնվի, մի ուրիշ տեղ սեզոն գնա ու մի անգամ էլ բախտդ փորձիր:

Հայտնի բան է՝ ծառը որ ծառ է, տարին մի անգամ ծաղկում է, էլի հավերժական չի, կամաց-կամաց ծերանում է, շարքից դուրս գալիս:
Ճիշտ է, դու ծառ չես, մարդ ես, և մի օր էլ զգում ես, որ չունես նախկին ուժն ու եռանդը, գլխիդ մազերը ճերմակել են, դեմքդ՝ կնճռոտվել, ձայնդ՝ խզվել, աչքերիդ՝ լույսը պակասել... Քեզ ի՞նչ է մնում, մի տաքուկ անկյուն գտիր, թիկնիր բարձին ու ինքդ քեզ համար երգիր.

- Երեկ լավ էր, քանց թե էսօր, խաղերումեն բեզարիլ իմ...
Որ «խաղերումեն» լրիվ բեզարես պրծնես, բոլորովին չամաչես, կհեռագրես քո նախկին կանանց ու երեխաներին. «Մեռնում եմ, վախենում եմ թաղող չլինի»։
Բայց այստեղ վախենալու բան չկա, թաղողներ կգտնվեն, իսկ թե ով գերեզմանիդ մի քար կդնի, աստված գիտե...




ԶՐՈՒՅՑ ԲԱՐՈՅԱԿԱՆ ԹԵՄԱՅՈՎ

Կուլտարան պահանջում է, որ մեկը մյուսիս սիրենք ու հարգենք, լինենք նրբանկատ ու զգույշ, մեծահոգի ու մեծասիրտ։
Եթե խնամիդ քո բանջարանոցի ջուրը կտրում ու իր բանջարանոցն է ջրում, կարիք կա՞ զուր տեղը սկանդալ սարքել։ Լա՞վ կլինի, որ նրա բանջարանոցը չորանա, քոնը կանաչի։ Դու սեղանդ զարդարես թաղից նոր կտրած վարունգով ու պոմիդորով, ռեհանով ու տաքդեղով, իսկ ինքը վիզը ծռած նայի ու բերանի ջուրը գնա։

Թե ազնիվ խնամի ես, թող քո բանջարանոցը չորանա ու քո բերանի ջուրը գնա։
Խանութում թարմ ձուկ են վաճառում, հերթը մոտ է, և մեկ էլ նայում տեսնում ես հարևանդ կանգնած է պոչում։ Մարդը որքա՞ն պիտի սպասի, որ հերթը հասնի իրեն։ Պարտադի՞ր է, որ այդ օրը դու թարմ ձուկ տապակես, հոտը գցես նրա քիթը։ Բա նա ի՞նչ կասի մտքի մեջ. «Փուշը բկիդ մնա,- կասի,- այդ ձուկը լեղի դառնա, քեզ սպանի»։

Որպեսզի ձուկը լեղի չդառնա՝ քեզ սպանի և ոչ էլ փուշը բկիդ մնա, տեղդ զիջիր նրան, այդ օրն էլ պոմիդորով, ձվածեղով յոլա գնա։ Որ հավատացյալները շաբաթներով պաս են պահում, ձուկ ու միս չեն ուտում, մեռնո՞ւմ են։
Հիմնարկում հաստիքների կրճատում է։ Կրճատման տակ է ընկել նաև այն սիրունիկ քարտուղարուհու հաստիքը, որը առավոտից մինչև երեկո բան ու գործ չունի, շրթունքներն ու եղունգներն է ներկում, սրան-նրան բամբասում, ազատ ժամերին խաչբառներ լուծում կամ հորանջում։

Եթե դու իսկապես սրտացավ մարդ ես, մտիր պետիդ մոտ ու ասա. «Խնդրում եմ ինձ ազատեք աշխատանքից և իմ զբաղեցրած հաստիքի հաշվին այդ սիրունիկ քարտուղարուհուն աչքի լույսի պես պահեցեք ու պաշտեցեք»։
Բա ո՜նց, եթե այդ սիրունիկ քարտուղարուհին չլինի, ո՞վ պիտի ամեն օր պետիդ անուշ ժպտա, պետդ ո՞ւմ համար պիտի հալ ու մաշ լինի, պետիդ կինը ո՞ւմ պիտի խանդի և ամուսնուց ամիսներով խռով մնա։ Եվ, վերջապես, ո՞վ պիտի հիմնարկում եղած անցուդարձը պետիդ ականջը գցի։

Դու և ընկերդ սիրահարվել եք մի լավ աղջկա: Աղջիկը մեկն է, դուք՝ երկուսը։ Հո չե՞ք կարող ձեր սիրած էակին բաժանել երկու հավասար մասի։ Մարդ է, չէ՞, ձմերուկ չի և ոչ էլ տնամերձ հողամաս կամ մատաղացու ոչխար...
Իսկ եթե այդ աղջիկը քեզ է սիրում և ոչ թե ընկերոջդ...
Մեծ բան չի, գնա ասա՝ այ աղջիկ, ես շատ զզվելի մարդ եմ, ժլատի մեկն եմ, վատ բնավորություն ունեմ, էլ չեմ խոսում այն մասին, որ սկի լիարժեք տղամարդ էլ չեմ... Արի ինձնից ձեռք քաշիր, իմ ընկերոջ հետ սիրո կապերդ ամրապնդիր։
Եվ դա կլինի քո կողմից ասպետություն։ Եթե հայտնի սիրավեպերում կամ կինոնկարներում անձը զոհում են հանուն սիրո, ինչո՞ւ կյանքում սերը չզոհել հանուն ընկերության։

Բնակարանային շահագործման գրասենյակից քեզ կանչել են, թե եկել ու հասել է հերթդ, ահա նոր բնակարանիդ օրդերը։ Եվ դու ինչպե՞ս կարող ես ստորագրել այդ օրդերը, երբ քո ծանոթի աչքը նույն բնակարանի վրա է։ Մարդն ուզում է իր երեք սենյականոցը դարձնել չորս սենյականոց... Իսկ ինչո՞ւ չընդառաջել նրան։ Աշխարհը կքանդվի՞, որ քեզ հասանելիք բնակարանը զիջես նրան, գնաս նորից վերջից հերթ բռնես։ Դու չստանաս՝ տղադ կստանա։ Եթե տղադ էլ չստանա, իր ծանոթի նկատմամբ քեզ նման մեծահոգի գտնվի՝ թոռդ կստանա։ Թոռդ չստացավ, ծոռդ կստանա։

Անցած օրը իմ բարեկամներից մեկը եկավ, թե հարևանս կլյաուզնիկ է, գիշեր-ցերեկ անստորագիր նամակներ է գրում, զրպարտում անմեղ մարդկանց, ուզում եմ դրան մի լավ մերկացնել։

Ասացի՝ ա՛յ ախպեր, ամեն մարդ մի բանով ապրում է. մեկը վեպեր ու պիեսներ է գրում, մեկը տուն է կառուցում, մյուսը կառուցածն է քանդում, մի ուրիշն առնում ու ծախում է... Լավ, հարևանդ վեպ ու պիեսներ գրելու շնորհք չունի, մուրճ բռնել չգիտե, առնել-ծախելու հետ գործ չունի, մարդն հիմա ինչո՞վ զբաղվի։ Թուղթը բո՜լ, թանաքը բո՜լ, ժամանակը՝ շա՜տ... Թող որքան ուզում է՝ գրի։ Դրա համար հիմնարկներում մարդիկ կան, որ գնում են նամակների հետքերով, հատուկ հանձնաժողովներ են ստեղծում, ստուգումներ կատարում, կրքեր բորբոքում... Բա որ հարևանդ չգրի, այդ մարդիկ ինչո՞վ պիտի զբաղվեն և որտեղի՞ց աշխատավարձ ստանան։

Մի անգամ մի սպեկուլյանտի ետևից ընկա, ուզում էի դրան մի լավ խայտառակել։ Այս սպեկուլյանտը տեսավ ձեռք չեմ քաշում, ասաց. «Այ ընկեր, ինձնից ի՞նչ ես ուզում... Ախր, եթե ճիշտն ես ուզում իմանալ, ես օգտակար տիպ եմ։ Խնդրեմ, «Սալյուտ» ծխախոտի մի տուփն արժե 30 կոպեկ, բայց ես պետական խանութից 35 կոպեկով եմ վերցնում, և իմ հինգ կոպեկները դառնում են ռուբլիներ, մտնում վաճառողների գրպանները։ Այնուհետև շուկայում բարձրացնում եմ յուրաքանչյուր տուփի արժեքը, դարձնում 70 կոպեկ։ Դե հիմա տես՝ շուկայի դիրեկտորին ու նրա տեղակալին փող եմ տալիս, տեղամասայինը գալիս է իր բաժինը ստանում, ռևիզորն՝ իր բաժինը... Ես հո մենակ իմ տո՞ւնը չեմ պահում»։

Այստեղ նա ուզում էր մի տուփ «Սալյուտ» խոթել գրպանս, չթողեցի, ասացի՝ ծխող չեմ։ Փող առաջարկեց՝ հրաժարվեցի։ «Քո գործն է,- ասաց,- դու գիտես,- և շարժեց ուսերը։ -Չեմ հասկանում, ուրիշներին խայտառակելով ո՞նց պիտի տունդ պահես»։

Հիմա էլ մի կնամոլի մասին պատմեմ։
Սա էլ ութ անգամ պսակվել, ութ կնոջից տասնութ երեխա ունի։ Խեղճ մարդուն փոխանակ բազմազավակ հոր կոչում տան, քաշել են դատարան, թե՝ ինչո՞ւ զավակներիդ ալիմենտ չես վճարում։
Լավ, ձեզ եմ հարցնում, մարդը որտեղի՞ց և ինչպե՞ս ալիմենտ վճարի, երբ քիթը սրբելու ժամանակ չի գտնում, մեղրամիսը դեռ մի կնոջ հետ չավարտած, մի ուրիշ կնոջ է սրտի դռները բացում։ Ուրիշները վարում, ցանում են, քար են տաշում, պատ են շարում, ջրանցք են փորում, բարիքներ են ստեղծում... Սրա ձեռքովն էլ այսքանն է գալիս՝ պսակվում ու երեխաներ է ստեղծում։

Հիմա դառնանք ինձ:
Գրում եմ։ Ի՞նչ եմ գրում՝ ֆելիետոն, երգիծական պատմվածք, հոդված, պիես, ռեպորտաժ...
Կան մարդիկ, որ գրածներս կարդում ու ինձ հայհոյում են։ Իսկ ես բոլորովին չեմ վիրավորվում։ Իմ փոխարեն ուրիշը լիներ, կբռներ դրանց օձիքը ու կասեր՝ ա՛յ սպեկուլյանտ կամ կաշառակեր, ա՛յ բյուրոկրատ կամ կնամոլ, դուք ի՞նչ իրավունքով եք ճնշում քննադատությունը...

Բայց ես այդպիսի բան չեմ անում, որովհետև դրա համար էլ մի ուրիշ հիմնարկություն կա... Եվ հետո էլ այդ մարդիկ իմ հերոսներն են, իմ մուսան ու ներշնչանքի աղբյուրը... Իսկ այդ ո՞ր գրողն է, որ իր հերոսների վատն է ցանկանում։




ԲԵՂԵՐԻ ԵՐԵԿՈ

Ով ասես, որ չէր եկել Պատվական Պանչոլոզովիչ Զատիկյանի մեծարման հանդիսավոր երեկոյին։ Եկել էր բետոնտրեստի կառավարիչն իր ութփթանոց կնոջ հետ, բանջարառևտրի դիրեկտորն՝ իր գերդաստանով, կրագործարանի դիրեկտորը՝ կնոջ, զոքանչի ու բաջանաղի հետ, տոհմաբուծական գրասենյակի կառավարիչն՝ իր պերճաշուք տիկնոջ հետ... Եկել էին տասնյակ հիմնարկությունների, գրասենյակների, տրեստների ու ֆաբրիկաների պետեր, դիրեկտորներ, վարիչներ, կառավարիչներ...

Իսկ ո՞վ չի ճանաչում Պատվական Պանչոլոզովիչին, ի՜նչ պաշտոններում ասես, որ չի աշխատել և իրեն չի արդարացրել։ Բայց դա ի՞նչ նշանակություն ունի, մարդն արդեն բոլորել է իր վաթսուն տարին, սակայն դեռ առույգ է և թոշակի անցնելու մտադրություն չունի։
Հոբելյարը տեղ է գրավել նախագահության սեղանի կենտրոնում, կուրծքը հպարտ ցցել և աչքի զարնվողը նրա փառահեղ բեղերն են, որոնք մի առանձին շուք են տալիս նրա դեմքին։

Մեծարման երեկոն բացեց ցեմենտբետոն տրեստի կառավարիչ Առնավուդ Մախմուրիչը, որը բարձր գնահատելով Պատվական Պանչոլոզովիչի կատարած և չկատարած ծառայությունները, խոսքն ավարտեց այսպիսի սրամիտ մի դարձվածքով.
- Թանկագին Պատվական Պանչոլոզովիչ, սիրելի հոբելյար, ցանկանում եմ քեզ այնքան երկար տարիներ, որքան մազ կա քո արքայական բեղերի վրա։

Ապա խոսեց բանջարառևտրի դիրեկտոր Վանես Օհանեսյանը.
- Մեր քաղաքում ո՞վ չի ճանաչում Պատվական Պանչլոզովիչին,- ասաց նա,- ո՞վ չի հիացել նրա փառահեղ բեղերով։ Հիշում եմ, քառասուն տարի առաջ, երբ Պատվական Պանչոլոզովիչը որոշել էր բեղեր պահել, գտնվեցին հետամնաց մարդիկ, որոնք սկսեցին քսփսալ. «Պադումայեշ, Պանչոլոզը մարդ է դառել, հիմա էլ բեղեր է պահում»։ Բայց Պանչոլոզովիչը ուշադրություն չդարձրեց նրանց վրա, հոյակապ բեղեր աճեցրեց, և այսօր այդ բեղերը քառասուն տարեկան են։ Իսկ դա իսկապես մեծ նվաճում է ինչպես Պատվական Պանչոլոզովիչի, այնպես էլ մեզ համար։

Թանկագին հոբելյար, թույլ տուր մեր կոլեկտիվի կողմից այս հրաշալի մկրատը նվիրել քեզ, որպեսզի ժամանակին խուզես բեղերիդ ավելորդ մազերը։
Դահլիճում թնդացին ծափահարությունները, հոբելյարն ու բանջարառևտրի դիրեկտորը գրկախառնվեցին, այնուհետև ելույթի համար խոսքը տրվեց ճագարաբուծական ֆաբրիկայի դիրեկտորի տեղակալ Մակեդոնացի Մազմանյանին։

- Սրանից երեսուն տարի առաջ,- Մազմանյանը հեռվից սկսեց,- երբ հանդիպեցի Պատվական Պանչոլոզովիչին, նրա բեղերի մեջ ճերմակ մազ չկար։ Առաջին հանդիպումից քսան տարի չէր անցել, երբ նրա բեղերի մեջ նկատեցի ճերմակ թելեր։ Ո՜վ անիրավ և անարդար բնություն, ասացի, դու ի՞նչ իրավունքով ես ճերմակ ներկել այն մարդու բեղերը, որի երակներում պատանու արյուն է եռում։ Եվ երբ կատակով ասացի. «Ճերմակում ես, Պանչոլոզ ջան», նա հանգիստ ու հպարտ պատասխանեց. «Ձյունը բարձր տեղ է նստում»:

Սիրելի Պատվական Պանչոլոզովիչ, թույլ տուր մեր կոլեկտիվի կողմից նվիրել ձեզ այս հրաշալի մեծադիր հայելին,- նույն պահին երկու հոգի ներս բերեցին մեծադիր հայելին,- որպեսզի նրա մեջ ամեն օր տեսնեք ձեր տաղանդավոր բեղերը:
Տոհմաբուծական գրասենյակի կառավարիչը, որ Պատվական Պանչոլոզովիչի մանկության ընկերն էր, ավելի հեռվից սկսեց.
- Ես և մեր Պատվականը հանդերում այծեր էինք արածեցնում։ Այն ժամանակ Պատվականի դեմքին բոլորովին մազ չկար։ Ես մի անգամ նրան հարցրի. «Պատվո ջան, որ մեծանաս, հասուն մարդ դառնաս, ի՞նչ ես անելու»։ Մեր Պատվոն առանց վարանելու պատասխանեց. «Բեղեր եմ պահելու»:

Պատվական ախպեր, այսօր մեր տոհմաբուծարանի կողմից նվիրում եմ քեզ տոհմային մի հրաշալի այծ, որպեսզի սիրով հիշես այն օրերը, երբ մեր հանդերում այծարած էիր:
Հռետորի վերջին խոսքի վրա ծափերի տարափների տակ երկու հովիվ ներս քաշեցին տոհմային մի այծ։ Վերջինս մեծադիր հայելու մեջ տեսնելով իր պատկերը, գնաց եկավ և այնպես պոզահարեց, որ հայելուց միայն բեկորներ մնացին:

Ջերմ ու անկեղծ էր հրուշակեղենի ֆաբրիկայի դիրեկտորուհի Սինյորինա Մարատովնայի ելույթը: Նա Պատվական Պանչոլոզովիչին անվանեց հրաշալի բեղերի ասպետ, և այդ բեղերը համեմատեց... ինչի հետ ասես, որ չհամեմատեց և խոսքն ավարտեց իր հորինած մի ոտանավորով.
Մեր թանկագին Պանչլոզիչ, 
Շողշողում են բեղերդ ջինջ,
Շատդ գնաց, մնաց քիչդ,
Հյութդ քամվեց, մնաց չիչդ...

Հանդիսավոր երեկոն շարունակվեց նախատեսված ծրագրով։ Պատվական Պանչոլոզովիչի արքայական բեղերի մասին սրտառուչ խոսքեր ասացին աղյուսագործարանի ու պանրագործարանի դիրեկտորները, սղոցագործարանի գլխավոր ինժեներն ու գլավքիմկոմբինատի դիրեկտորը... Մեծարման երեկոյին մասնակցում էր նաև ճանաչված մի ասմունքող, որը, բանկետին մասնակցելու պայծառ հեռանկարով, մի էքսպրոմտ արտասանեց՝ «Ի վերայ Պատվական Պանչոլոզովիչի բեղերուն»։
Դառնամ փառաբանեմ քո բեղերի երեկոն,
Դառնամ փառաբանեմ երեք գիշեր, երեք օր,
Հետո դառնամ ու կանգնեմ քո բեղերին լուսագեղ,
Բեղերով ես դու հայտնի, բեղերով են գովում քեզ...

Եվ ահա այն պահին, երբ դահլիճում թնդում էին ծափահարությունները, երգի-պարի ինքնագործ խումբը պատրաստվում էր ելույթի, Պատվական Պանչլոզովիչ Զատիկյանը վեր թռավ տեղից, սեղանից վերցրեց բեղերի մկրատը, իր արքայական բեղերը խորքից հատեց ու գոչեց.
- էս էլ ձեր գովական բեղերը, գնա՜ց, չկա՜... Դե հիմա խոսեցեք, տեսնեմ ինչից պիտի խոսեք:




ՀԱՐԵՎԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Ես և Սեդրակ Մարգարիչը տասը տարվա պատը պատին հարևաններ ենք, և այդ տասը տարում իրար դեռ ոչ մի անգամ ցուրտ խոսք չենք ասել։ Բնակարանամուտի առաջին օրը նստած հեռուստացույց էի դիտում, մեկ էլ հանկարծ՝ թա՛խկ-թըրա՛խկ, թա՛խկ-թըրա՛խկ, թա՛խկ-թըրա՛խկ, և միջնապատի ծեփը շռնդալով թափվեց նոր գնած բազմոցի վրա։

- Սեդրակ Մարգարի՛չ,- գոռացի,- այդ ի՞նչ բանի եք։
- Բան չկա, հարևան ջան,- պատասխանեց,- մի երկու մեխ է, հիմա կվերջացնեմ։
Երբ նա վերջացրեց իր երկու մեխը, ես իսկույն խանութ վազեցի, կես կիլո մեխ գնեցի ու սկսեցի շարել պատին՝ թա՛խկ-թըրա՛խկ, թա՛խկ-թըրա՛խկ...

Հիմա էլ Սեդրակ Մարգարիչը սկսեց այն կողմից.
- Արամ Ազատի՛չ, ի սեր աստծո, մի քիչ կամաց, պատին սվաղ չմնաց։
- Բան չկա, Սեդրակ Մարգարիչ,- պատասխանեցի,- մի կես կիլո մեխ է, շուտով կվերջացնեմ։

Երկու ամսից հետո Սեդրակ Մարգարիչն իր կնոջ ծննդյան օրն էր նշում։ Բաժակաճառեր, ծափ, ծիծաղ, աղմուկ ու աղաղակ։ Մրցություն էր ծավալվել, բոլորն էլ ուզում էին մեկը մյուսից բարձր գոռալ։
Բռունցքով ծեծեցի պատը՝ չլսեցին։ Կոշիկներով ծեծեցի՝ չլսելուն դրեցին։ Սկսեցի մուրճով ծեծել։

- Սեդրակ Մարգարի՜չ, խնդրում եմ մի քիչ կամաց, գլուխս պայթում է։
Սեդրակ Մարգարիչը գինով էր, բարձր տրամադրությամբ պատասխանեց.
- Հարևան ջան, ցավդ տանեմ, խնդրում եմ վատ բան չկարծես, այս աղմուկը բարի նպատակների աղմուկ է։

Հաջորդ կիրակի հավաքեցի մեր բակի հայտնի աղմկարարներին ու սկսնակ կլարնետիստներին և կնոջս ծննդյան օրն այնպիսի մակարդակով նշեցի, որ Սեդրակ Մարգարիչի նյարդերը չդիմացան, գլուխն առավ ափերի մեջ ու շատ քաղաքավարի բղավեց.
- Արամ Ազատի՛չ, ախր, գիշերվա ժամը մեկն է:
- Խնդրում եմ ներող լինեք, հարևան ջան,- պատասխանեցի,- այսօր կնոջս ծննդյան օրն է, կաշխատեմ առավոտյան ժամը վեցին լավ հարևանների կենացով ամեն ինչ հաջողությամբ վերջացնել։

Ձմեռնամուտին Սեդրակ Մարգարիչն իր բնակարանում վառարան դրեց, և խողովակը հրացանի փողի պես ուղղեց դեպի մեր պատշգամբը։
- Սեդրակ Մարգարի՜չ,- ասացի,- թույլ տվեք իմանալ, այս ի՞նչ ծուխ է։
- Բան չկա,- պատասխանեց,- փայտ չունենք, թեփ ենք վառում։

Ես, առանց երկար-բարակ մտածելու, իսկույն մեր վառարանի խողովակը հեռահար հրանոթի փողի պես ուղղեցի դեպի նրանց պատշգամբը։
- Արամ Ազատի՜չ,- վիզը պատշգամբից ձգեց Սեդրակ Մարգարիչը,- ախր, խեղդվեցինք, այս ի՞նչ զզվելի ծուխ է։
- Դատարկ բան է,- պատասխանեցի,- մազութ չեմ գտել, ստիպված սոլյարկա ենք վառում։

Սեդրակ Մարգարիչն իր աղջկա համար դաշնամուր գնեց, իսկ ես դաշնամուրի ձայնը խլացնելու նպատակով, տղայիս համար դհոլ գնեցի, ինձ համար՝ զուռնա, կնոջս համար՝ գալարափող, աղջկաս համար՝ ջութակ։
Սեդրակ Մարգարիչը մի պստիկ շուն գնեց, իսկ ես մեր բնակարանում տեղավորեցի գայլախեղդ հսկա մի գամփռ։ Երբ այն կողմից Սեդրակ Մարգարիչի խղճուկ շնիկը «ծա՛վ-ծա՛վ» էր անում, մեր գամփռն այնպիսի բասով էր պատասխանում, որ ամբողջ շենքը դղրդում էր։

Եթե վաղը Սեդրակ Մարգարիչը հանկարծ փորձի իր բնակարանում արջ պահել, ես Աֆրիկայից կամ Հնդկաստանից փիղ բերել կտամ։




ՄԵԾԱՀՈԳՈՒԹՅՈՒՆ

Ես կանանց նկատմամբ մեծահոգի ու նրբանկատ մարդ եմ։ Չեմ սիրում այն տղամարդկանց, ովքեր տանը կամ փողոցում վիճում են ոչ միայն իրենց, այլև ուրիշների կանանց հետ։ Գեղեցիկ սեռի հետ վիճելը ես համարում եմ տգիտություն։
Մթերային խանութից պանիր էի գնում։ Վաճառողուհին նժարին հիսուն գրամ թուղթ դրեց, հարյուր գրամ պակաս կշռեց և քսան կոպեկ մանրոնս չվերադարձրեց։ Եթե իմ փոխարեն ուրիշ տղամարդ լիներ, իսկույն կպահանջեր բողոքների գիրքը, ակտ կկազմեր, միլիցիա կկանչեր... Բայց ես բարձր կուլտուրայի տեր մարդ եմ, ցույց տվեցի, որ ոչինչ չեմ նկատում, և նույնիսկ շնորհակալություն հայտնեցի։

Ավտոբուսում տոմսավաճառուհին երրորդ անգամ մոտեցավ ինձ ու ասաց. «Ի՞նչ եք տնկվել և տոմս չեք վերցնում»։ Ես, իհարկե, կարող էի բողոքել, կարող էի ցույց տալ ափիս մեջ սեղմած երկու տոմսն ու ասել. «Ասացեք, խնդրեմ, իսկ քանի՞ անգամ կարելի է տոմս գնել»։ Բայց ես մեծահոգի ու նրբանկատ մարդ եմ, ներողություն խնդրեցի ու գնեցի երրորդ տոմսը։ Որ մեծահոգությունս ավելի շեշտած լինեմ, մի տոմս էլ ավտոբուսից իջնելիս գնեցի։

Խանութում, իմպորտնի գուլպաների հերթում, ծանրամարմին մի տիկին կրնկի սուր ծայրով այնպես կոխեց ոտքս, որ աչքերս մթնեցին։ Նա կարծես դրանով չբավարարվեց, պատռեց բլուզիս օձիքը, ինձ անվանեց հիմալայան ուղտ, հնդկական փիղ, մեքսիկական իխտիոզավր թե բրոնտոզավր... Երբ միլիցիոները նրան հերթից դուրս քաշեց, ուզում էր տուգանել, ես շատ քաղաքավարի մոտեցա ու ասացի.
- Ներեցեք, ընկեր միլիցիոներ, կանանց նկատմամբ հարկավոր է մեծահոգի ու քաղաքավարի լինել։

Միլիցիոները մեծահոգաբար բաց թողեց նրան ու տուգանեց ինձ։
Թատրոնում, կողքիս նստած անծանոթ կինը մեծ ոգևորությամբ արևածաղկի սերմ էր չրթում ու թեփը եռանդով նետում իմ կողմը։ Հսկիչը մոտեցավ, նկատողություն արեց։
- Ներեցեք, ընկեր հսկիչ, տիկինը մեղք չունի, սեմիչկան ես եմ չրթել։
Հսկիչը բռնեց թևս ու քաղաքավարի դահլիճից ինձ դուրս շպրտեց։

Գործով Մոսկվա էի գնում։ Երբ մտա կուպե, տեսա մի անծանոթ աղջիկ գրավել է տեղս։ Նա նայեց ինձ, ժպտաց մեղավոր, և ես նրան ասացի. «Բան չկա, հաշվեցեք, որ դուք ձեր տեղն եք նստել»։

Հաջորդ կայարանում ուղեկցողը մտավ մեր կուպեն՝ տոմսերը ստուգելու։ Անծանոթ աղջիկը տոմս չուներ, ես իսկույն իմ տոմսը հանեցի, մեկնեցի ուղեկցողին.
- Խնդրեմ, ահա քաղաքացուհու տոմսը։
- Իսկ ձե՞րը...
- Ես տոմս չունեմ,- մեծահոգաբար ժպտացի։

Նա մեծահոգաբար ինձ վռնդեց վագոնից, և ես ողջ գիշեր մեծահոգաբար սրթսրթացի անծանոթ կայարանում։
Ես կանանց հանդեպ մեծահոգի ու նրբանկատ եմ նաև աշխատանքի վայրում։ Պատահեց այնպես, որ մեր աշխատակցուհիներից մեկը, արցունքն աչքերին, մոտեցավ ինձ ու սկսեց բողոքել ամուսնուց։ Ասաց, որ նա ստոր մարդ է, մի տարուց ավելի է, ինչ բաժանվել է, բայց չի ուզում երկու երեխաներին ալիմենտ վճարել։ Շատ լավ,- ասացի,- մի բան կանեմ։

Եվ հաջորդ ամսից սկսեցի ուրիշի փոխարեն՝ ուրիշի երեխաներին ալիմենտ վճարել։ Ճիշտ է, դրա համար կինս գլխիս ընկույզ ու մուրաբաների բանկաներ ջարդեց, ինձ անվանեց դդումի ու կաղամբի գլուխ, Դոն Կիխոտ և այլ բաներ... Բայց ես մեծահոգաբար կուլ տվեցի այդ վիրավորանքները, թույլ տվեցի, որ նա թվով չգիտեմ քանիերորդ բանկան նետի վրաս... որովհետև կանանց նկատմամբ չափազանց մեծահոգի ու նրբանկատ մարդ եմ։ Տղամարդի՛կ, օրինակ վերցրեք ինձնից։




ԹԱՐԽՈՒՆԱԳԵՏԸ

Իմ նախկին դասընկերները բանասիրական, գյուղատնտեսական, պատմական, կենսաբանական, փիլիսոփայական և չգիտեմ էլ ինչ գիտությունների թեկնածուներ են, իսկ ես գիտական ոչ մի կոչում չունեմ: Վաղես Մարուքյանը, որ պատմությունից այնքան փայլուն գնահատականներ չէր ստանում, պատմական գիտությունների թեկնածու է, և հիմա աշխատում է դոկտորականի վրա: Իսկ Ռուբեն Մնոյանը, որ իներտ գազերը շփոթում էր աղերի կամ թթուների հետ, և ամեն տարի քիմիայից աշնանային էր մնում, քիմիկոս է: Հիշում եմ, մի տարի առաջ քիմիկոս Մնոյանը փողոցում բռնեցրեց ինձ ու սկսեց նախատել.
- Ի՜նչ անտարբեր մարդ ես, ինչպե՞ս կարելի է մեր օրերում ոչ մի գիտական կոչում չունենալ ու լռել:

Իսկ պատմական գիտությունների ապագա դոկտոր Վաղես Մարուքյանը ընկերաբար ձեռքը դրեց ուսիս ու ասաց.
- Բարեկամս, դու պարզապես ետ ես մնում կյանքից: Հարկավոր է համարձակորեն կրծել գիտության ապառաժները:

Տանն էլ կինս չի հանգիստ տալիս.
- Քո ընկերները շուտով ակադեմիկոսներ կդառնան,- ասում է,- իսկ դու ամբողջ կյանքում կմնաս շարքային: Ես քո փոխարեն ամաչում եմ:

Որպեսզի կինս իմ փոխարեն չամաչի, ընկերներս չասեն՝ «Ի՜նչ անտարբեր մարդ ես», աղջիկս դպրոցում պարծենա՝ «Պապաս գիտնական է», որոշեցի դիսերտացիա գրել: Նախ սկսեցի ուսումնասիրել դասական գրողների կյանքն ու գրական գործունեությունը, բայց շուտով պարզվեց, որ բոլորի մասին էլ դիսերտացիաներ են գրվել, և ես հազիվ թե կարողանամ նոր խոսք ասել:

Հնար չկար, որոշեցի բռնել կենդանի գրողներից մեկի փեշից, բայց այդ կենդանի գրողն ավելի շուտ բռնեց իմ կոկորդն ու սպառնաց.
- Եթե ինձ չկանգնեցնես Պուշկինի ու Շեքսպիրի կողքին, դիսերտացիադ կտապալեմ և քեզ էլ աշխարհով մեկ կխայտառակեմ:

 Ես այստեղ կտրուկ շրջադարձ կատարեցի ու համարձակորեն սկսեցի կրծել պատմության դարավոր ապառաժները: Բավականին փաստեր ու տեղեկություններ հավաքեցի Բաթու խանի ու նրա ժամանակաշրջանի մասին, վերազինվեցի հայտնի պատմաբանների ցիտատներով: Գործը թափով առաջ էր գնում, երբ հանկարծ իմ ղեկավարը գլխիս սառը ջուր մաղեց. «Բարեկամս,- ասաց,- այդ թեմայով վերջերս հինգ հոգի դիսերտացիա են գրել, և այժմ վեճ է գնում, թե այդ հինգից որին բախտը կժպտա»:

Եթե իմ փոխարեն ուրիշները լինեն, գուցե հուսահատվեն: Բայց ես որոշել եմ մինչև վերջ կրծել գիտությունների կարծր ապառաժները: Թող բերանումս ոչ մի ատամ չմնա, փույթ չէ, երբ կոչում ստանամ, կարող եմ պրոթեզով էլ յոլա գնալ:

Եվ մի գեղեցիկ օր ես ինձնից թափ տվեցի պատմության դարավոր փոշին, ընտրեցի ավելի ժամանակակից, ավելի հոգեհարազատ թեմա: Ասացեք խնդրեմ, գյուղատնտեսությունն ինչո՞վ է պակաս: Ի՜նչ թեմաներ ասես, որ չկան այստեղ՝ բանջարաբուծություն, անասնապահություն, պտղաբուծություն, հացագործություն... Ես անձամբ ճանաչում եմ մի գիտնականի, որը այծի և ոչխարի խաչասերումից ստացել է մի զարմանալի կենդանի: Այդ զարմանալի կենդանին այծի գլուխ ունի, ոչխարի դմակ, բայց, ավա՜ղ, դեռ ցուցահանդես չհասած, սատկել էր կես ճանապարհին:

Իսկ ես կընտրեմ ավելի հետաքրքիր թեմա՝ բանջարաբուծությունը: Բայց քանի որ բանջարեղենները շատ են, կանգնեցի իմ ամենասիրած բույսի՝ թարխունի վրա: Թերթեցի «Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարանը» և գտա «թարխուն» բառը: «Թարխունը բարդածաղկավորների ընտանիքին պատկանող քիչ կծվահամ բազմամյա կանաչի է»:

Շատ հրաշալի է: Այժմ ինձ մնում է կենսագրություն ստեղծել բարդածաղկավորների ընտանիքին պատկանող այդ բազմամյա կանաչու համար: Սկսեցի շատ հեռվից՝ թարխունն առաջին անգամ հայտնաբերվել է վայրի վիճակում, եգիպտական թագավոր Թութմոս 3-րդի ժամանակաշրջանում: Ըստ առասպելի, Նոյ նահապետն առանձին մի թուլություն է ունեցել թարխունի նկատմամբ և նա՝ հանճարեղ Նոյը, աշխարհի առաջին բանջարաբույծը, մեծ ջրհեղեղից առաջ իր տապանում թարխունի արմատակալներ է պահել: Տեղեկություններ կան նաև այն մասին, որ Քեոփս փարավոնը թարխունը համարել է արքայաբույս, իսկ հետագայում Ալեքսանդր Մակեդոնացին կարգադրել է զարկ տալ թարխունաբուծությանը:

Այնուհետև գտա, որ թարխունն իր մեջ պարունակում է բազմաթիվ վիտամիններ, մեր թվարկությունից առաջ թարխունից պատրաստել են հրաշալի դեղորայքներ: Իսկ թե ովքեր են պատրաստել այդ դեղորայքները, ես այդ հարցը թողնում եմ բժշկագիտության ուսումնասիրությանը:

Դիսերտացիան, իմ կարծիքով, ստեղծագործություն է, և հեղինակը պարտավոր է ինչ-որ տեղ իրեն ազատ զգալ: Իսկ ինչո՞ւ չգրել, որ թարխունը մեր մյուս բանջարեղեններից տարբերվում է ոչ միայն համով ու հոտով, այլև բուժիչ հատկություններով: Եվ ես համարձակորեն հորինեցի. «Հեռու չէ այն ժամանակը երբ թարխունից ստացված դեղերը կբուժեն քաղցկեղն ու մի շարք այլ անբուժելի հիվանդություններ»:

Վերջում ես կոչ եմ անում՝ «Որքան կարողանում եք, թարխուն օգտագործեցեք: Թարխունը հոգեպես ջահելացնում է հասակավորներին, երկարացնում նրանց կյանքը, բուժում մի քանի տասնյակ հիվանդություններ»:
Դա եղավ սենսացիա: Կոլտնտեսային շուկայում թարխունի մեկ փունջը տասը կոպեկից բարձրացավ, դարձավ հիսուն կոպեկ, սպեկուլյանտները սկսեցին զբաղվել թարխունի առևտրով, մարդիկ իրենց բակերում, նույնիսկ ծաղկամաններում սկսեցին թարխուն աճեցնել:

Ի դեպ, մեր կողմերում ստեղծվեց թարխունաբուծական մի սովխոզ՝ իր թարխունագետներով: Հանդիսավոր ժողովում ինձ ընտրեցին սովխոզի պատվավոր անդամ, և սովխոզի դերեկտորը խոստացավ ապագայում, այսինքն՝ իմ մահից հետո, սովխոզը կոչել իմ անունով:




ՅՈԹԵՐՈՐԴ ԶԱՐԿԸ

Երկու շաբաթ, չգիտեմ քանի օր, մեր շենքի ջրածորակները ցամաքել էին։ Որոշեցի ջրային տնտեսության դիրեկտորի մասին մի ֆելիետոն գրել, կինս չթողեց։
- Խելքդ թռցրե՞լ ես, այ մարդ,-  ասաց,-  ջրային տնտեսության դիրեկտորի կինը մեր տեղամասային բժշկուհին է, մեկ-մեկ հիվանդության բյուլետեններից օգտվում եմ։
Դե լավ, մտածեցի, հիմա էլ բնակարանային շահագործման գրասենյակի ուստա Մուքելի մասին կգրեմ, ուրիշների բնակարանների հնացած գազօջախները փոխել է, մերը թողել նույնը։

Այստեղ էլ զոքանչս բռնեց գրիչս.
- էդպիսի բան չանես, բնակարանային շահագործման գրասենյակի պետի քենին ատամնաբույժ է, թող ատամներս նորոգեմ, հետո դու գիտես։
Աասունցի Դավթի նման էս մի զարկն էլ բաշխեցի զոքանչիս ու բռնեցի կապի բաժանմունքի գլխավոր վարպետ Օթելլո Ռուբենիչի փեշը։ Դե ոնց չբռնեմ, չորս տարի առաջ հեռախոսի համար դիմում եմ գրել, երկու տարի առաջ հերթս եկել, անցել է, բայց մինչև հիմա բնակարանումս հեռախոս չկա, որ ես էլ ուրիշների նման զանգեմ ու պետիս խաշի հրավիրեմ։
Գրասեղանի ետևում նոր էի տեղավորվել, գրիչը ձեռքս առել, հիմա էլ միջանկյալ նախադասության նման աղջիկս արանքն ընկավ.
- Պապա, այդ ի՞նչ բանի ես, Օթելլո Ռուբենիչի կինը մեր քիմիայի ուսուցչուհին է, իսկ դու, ինչպես գիտես, ես քիմիայից թույլ եմ։
Քիմիայի խաթրու էս մի զարկն էլ բաշխեցի աղջկաս։

Այդ օրը հրավիրված էի պետիս կնոջ ծննդյան տարեդարձին, և հանկարծ հիշեցի, որ երկու ամիս առաջ կոստյում էի պատվիրել։ Հո հին կոստյումով չէի կարող ներկայանալ այդպիսի հրաշալի միջոցառման։ Վազեցի արտել, վարպետ Պողոսն ակնոցի վերևից նայեց ինձ ու ասաց.
- Գիտե՞ս, պատվերները շատ են, հիմա Համբարձում Ներսեսովիչի կոստյումի վրա եմ աշխատում, որքան չլինի, ղեկավար մարմին է։
Տուն հասա, գրիչս ձեռքս առա, կանչեցի մուսայիս, բայց մուսայի փոխարեն բաջանաղս ներս մտավ։
- Այ մարդ,-  ասաց,-  էդ ի՞նչ բանի ես, բա դու չգիտե՞ս, որ վարպետ Պողոսի տղան՝ Սահակ Պողոսովիչը, մեր գլխավոր ինժեներն է, ինքն էլ ինձ հետ ոնց-որ եղբայր…
Այս մի զարկն էլ բաջանաղիս բաշխեցի։
Դե լավ, այդ դեպքում կգրեմ մեր դիմացի շենքի Պայազատի մասին։ Դրան նայեցեք, ոչ մի տեղ չի աշխատում հերիք չի, դեռ կոլտնտեսային շուկայում էժան գնով սեխ ու ձմերուկ է առնում, թանկ գնով վերավաճառում։ Հարկավոր է այդ սպեկուլյանտին ոտից-գլուխ մի լավ մերկացնել։

Ու սկսեցի...
Չէ՛, չհասցրի սկսել։ Չգիտեմ հարևանս որտեղից իմացավ այդ մասին, եկավ խնդրեց.
- Ցավդ տանեմ, էդ մի զարկն էլ ինձ բաշխիր։ Պայազատի աղջիկն ուզում ենք մեր տղայի համար, խնամախոսների պատվիրակության ցուցակում քո անունն էլ կա։
Հանուն ապագա խնամիների բարեկամության և հանուն սիրող զույգերի երջանկության, այդ մի զարկն էլ բաշխեցի։
Տեսնո՞ւմ եք, թե ինչ մեծահոգի մարդ եմ։ Սասունցի Դավիթն իր առաջին զարկը բաշխեց, երկրորդը բաշխեց, բայց երրորդը չբաշխեց, Թուր Կեծակին վրա բերեց, Մսրա Մելիքի կարկաժը բաժանեց երկու հավասար մասի։ Իսկ ես երրորդ զարկն էլ բաշխեցի, չորրորդն էլ, հինգերորդն էլ…
Բայց վեցերորդը չեմ բաշխի։ Եթե նույնիսկ կինս չէ, զոքանչս չէ, տեր աստված էլ իջնի երկնքից, չեմ բաշխի։ Ախր, Գեդեոն Նարպետովիչն ո՞վ է, որ ռեստորանից կերած-խմած գա, բակում բռնի ինձ ու ասի. «Առաջներում շարքային պահեստապետ էի, հիմա առևտրի ցանցում ռևիզոր եմ»։

Ես առանց ժամանակ կորցնելու, մտա աշխատասենյակս, կանչեցի իմ բոլոր մուսաներին ու սկսեցի… Ինչպիսի՜ փաստեր, քարի վրա ածես՝ քարը կտոր-կտոր կդառնա։ Ի՞նչ միջոցներով է Գեդեոն Նարպետովիչը մի տարում իր համար ամառանոց կառուցել, «Վոլգա» ավտոմեքենա գնել, աղջկան պսակել ու դեռ մի «Ժիգուլի» ավելացրել նրա օժիտին։
Փաստերն իսկապես զորավոր էին, հոյակապ ֆելիետոն ստացվեց…
Բայց, ավա՜ղ, հաջորդ օրը թերթի հերթական համարում ակնարկ էին տպագրել Գեդեոն Նարպետովիչի մասին… Եվ այն էլ ի՜նչ ակնարկ. Գեդեոն Նարպետովիչն աշխարհի ամենաազնիվ, ճակատի քրտինքով ապրող մարդն է, և այդ ազնիվ մարդուն առաջ են քաշել, դարձրել ռևիզոր։

Ես նույն օրն փողոցում բռնեցի հեղինակին, Սասունցի Դավթի նման գնացի-եկա, տարա-բերեցի և այն է՝ բռունցքս պիտի իջներ նրա դեմքին, այս անգամ միլիցիոները բռնեց ձեռքս.
- Ներեցեք, քաղաքացի, այդ ի՞նչ եք անում։
- Յոթերորդ զարկն իմն է,-  գոչեցի,-  վե՛րջ, չպիտի բաշխեմ։
Միլիցիոները քթի տակ խնդմնդաց ու ասաց.
- Էդքան զարկերը բաշխողը, յոթերորդն էլ կբաշխի…




ՏԱՐՕՐԻՆԱԿ ԵՐԱԶ

Ես տեսա տարօրինակ մի երազ, իբր ուզում են ինձ նշանակել ինչ-որ կոմբինատի դիրեկտոր։ Պատկերացնո՞ւմ եք, ես արթուն ժամանակս երբեք չեմ մտածել պաշտոնների մասին, բայց ահա քնիս մեջ...
- Մինչև չհամաձայնվեք,-  ասում է ակնոցավոր մի տիպ,-  չենք թողնի քնից արթնանաք։
- Ախր ո՞ր արժանիքներիս համար, չէ՞ որ ես արժանի չեմ նման պաշտոնի։ Գոնե տեղակալ կամ բաժնի վարիչ դարձրեք, թե չէ՝ միանգամից պետ։
- Դուք արժանիքներ չունեք, բայց մեծ մեղքեր ունեք,- պատասխանում է նա։- Ձեր հոդվածներում ու ֆելիետոններում քննադատեցեք...

- Այո, քննադատել եմ կաշառակերներին, բյուրոկրատներին, շողոքորթներին...
- Կաշառակերը, բյուրոկրատը, շողոքորթը կապիտալիզմի մնացուկներ են,-  բացատրում է այդ տիպը։-Դրանց մենք վաղուց ենք վերջ տվել։ Մեզ մոտ այժմ այդպիսի մարդիկ չկան։ Համաձայնվեցեք, որ…
- Իսկ եթե չհամաձայնվե՞մ։
- Չենք թողնի, որ քնից արթնանաք։

Ես սեղմում եմ ատամներս ու ձեռքերս բարձրացնում.
- Լավ, համաձայն եմ, մի գիշերն ի՞նչ է, որ չդիմանամ։
Այնուհետև տեղի է ունենում հրաշքի նման մի բան. ես նստած եմ ահա դիրեկտորի աթոռին, կարմիր, կանաչ մատիտներ, երեք հեռախոս, քարտուղարուհի, պատուհանիս տակ «Վոլգա» ավտոմեքենա։ Հնչում է հեռախոսի զանգը։
- Լսում եմ։
- Ընկեր դիրեկտոր, բարև ձեզ։ Ինչպե՞ս է ձեր առողջությունը։ Լա՞վ է։ Շատ ուրախ եմ։ Գիտե՞ք, Երևանից երեք հիանալի գորգ եմ բերել…
- Հետո՞։
- Ուզում եմ եղբորս ձեզ մոտ բաժնի վարիչ ընդունեք։ Հա, մոռացա ասել՝ գորգերից մեկը եթե հավանում եք...

Ես այլևս չեմ կարողանում զսպել ինձ.
- Լռեցե՛ք,-  ասում եմ,-  մենք կաշառակերներին վաղուց ենք վերջ տվել։
Ես ուզում եմ հասկացնել այդ հաստագլխին, որ ես իր իմացածներից չեմ, որ... Բայց հանկարծ ներս է մտնում բաժանմունքների պետերից մեկը և զեկուցում.
- Ընկեր դիրեկտոր, հաստոցի ատամնանիվը ջարդվել է և լիսեռը…
Ես ընդհատում եմ նրան.
- Հարգելիս, ես մասնագետ չեմ, ես տեխնիկայից ոչինչ չեմ հասկանում։
Ինձ թվում է, որ նա այստեղ քահ-քահ պիտի ծիծաղեր և ասեր. «Դե լավ, որ չեք հասկանում, էլ ինչո՞ւ եք նստել դիրեկտորի աթոռին»։ Բայց նա այդպիսի բան չի ասում, շատ քաղաքավարի բացատրում է.
- Իբր թե մեր իսկական դիրեկտորը մասնագե՞տ է։ Դուք պարտավոր եք ստորագրել այս թուղթը, երբ տեխնիկներն ամեն ինչ կկարգավորեն։
- Իսկ եթե չստորագրե՞մ...
- Դե ինչ կա որ, մեր դիրեկտորը մի հասարակ ստորագրության համար մարդկանց շաբաթներով կտրում էր գործից։

Ես կատարում եմ աշխարհի ամենադժվար գործը՝ ստորագրում եմ։
Մտնում է տեղկոմի նախագահը.
- Ընկեր դիրեկ...
- Ստորագրե՞մ...
Նա քթի տակ ժպտում է.
- Այստեղ ստորագրելու բան չկա։ Այսօր ժողով պիտի հրավիրենք։
- Ի՞նչ ժողով...
- Պլանների, ստանձնած պարտավորությունների, մեր արտադրական հաջողությունների և այլ բաների մասին։
- Իսկ ո՞վ պիտի զեկուցի։
- Իհարկե, դուք։
- Ախր ես նոր եմ նշանակվել, ես, այսպես ասած, ժամանակավոր...
- Այստեղ դժվար բան չկա,-  ասում է նա,-  սեղմեցեք զանգերի բոլոր կոճակները, և զեկուցագիրը պատրաստ կլինի։

Սեղմում եմ զանգերի կարմիր, կանաչ, դեղին, կապույտ կոճակները։ Չխկչխկում են գրամեքենաները, կադրերի բաժնի վարիչը տեղեկություններ է հավաքում, գլխավոր հաշվապահը զինվում է թվերով, ինժեներները քափ ու քրտինքի մեջ մտած՝ ինչ-որ հաշվումներ են կատարում, իսկ քարտուղարուհին մարդկանց զգուշացնում է.
- Մի քիչ կամաց, դիրեկտորս զեկուցում է պատրաստում։
Եվ ահա, զեկուցումը պատրաստ է, և ես կանգնած եմ ամբիոնի մոտ։ Կոկորդս մաքրում ու կարդում եմ զեկուցումը։ Կարդում ու ոչինչ չեմ հասկանում։ Տեղակալը բաժակը լցնում է ջրով ու շշնջում.
- Լավ է, շատ լավ զեկուցում է, մարդիկ ուշադիր լսում են։

Ավարտում եմ զեկուցումս, և տեղի է ունենում մտքերի փոխանակություն։ Մարդիկ իրենց խոսքը կարծես մեկ արած, քննադատում են ինձ։
- Դիրեկտորը կտրված է կյանքից։
- Բյուրոկրատ է...
- Իսկական դիրեկտորից ոչ մի բանով չի տարբերվում։
Ես նորից տնկվում եմ ամբիոնի մոտ։
- Ընկերներ,-  ասում եմ,-  ախր, այս բոլորը երազ է։
- Դուք ցնդե՞լ եք,-  գոռում է ինչ-որ մեկը։- Դրանով ձեզ չեք փրկի։

Ես ուզում եմ արթնանալ, ճիգեր եմ թափում, բերանս բացուխուփ անում, և հանկարծ տեսարանը փոխվում է ու իմ դիմաց կանգնում է հիմնարկի իսկական դիրեկտորը։
- Հը, ինչպե՞ս է,-  հարցնում է։- Կարողացա՞ր դիմանալ։
- Բարեկամս,-  պատասխանում եմ,-  այս բոլորը իսկականից չէ։
- Սպասեք, ինչպե՞ս թե իսկականից չէ... Ո՞ւր եք գնում։
- Ես գնում եմ... Այսինքն՝ չեմ գնում, ուզում եմ արթնանալ, որովհետև երազս ավարտել եմ...
- Չեք արթնանա,-  ասում է դիրեկտորը։- Դուք ի՞նչ իրավունքով եք երազում անգամ գրավել իմ պաշտոնը։ Էյ, տեղակալներ, սրան մի քիչ քնաբեր տվեք...
- Ներեցեք, ընկեր իսկական դիրեկտոր...
- Ոչ մի խոսք,-  ձայնը բարձրացնում է։- Ես քեզ շատ լավ գիտեմ, կարթնանաք, կգրեք այդ մասին, և ամբողջ քաղաքում ես ծաղր ու ծանակ կդառնամ։ Հասկանո՞ւմ եք, ես դիրեկտոր եմ, ես պետ եմ, տարիների ստաժ ունեմ, ես չեմ ուզում զրկվել իմ աթոռից։
- Բայց չէ՞ որ աթոռը պսակված չէ ձեզ հետ։
- Ինչպե՞ս եք հանդգնում։

Եվ նա այստեղ վեր է քշտում թևերը, հարձակվում վրաս։ Ես սարսափահար փախչում եմ նեղ միջանցքով և բաց պատուհանից ինձ նետում... Ինչպիսի՜ երջանկություն, ես գլորվում եմ մահճակալից ու արթնանում։
...Երբ վերջերս այս պատմվածքը կարդացի ինչ-որ կոմբինատում, դիրեկտորը տեղից վեր թռավ և մատը ճոճեց վրաս.
- Բավակա՛ն է, ես շատ լավ գիտեմ, թե ում բոստանն եք քար նետում...




ՆԱՏՅՈՒՐՄՈՐՏ

Ամեն մարդ ունի իր սիրած զբաղմունքը կամ, ինչպես ասում են՝ իր հոբին։ Մեկը փոստային նամականիշեր է հավաքում, մյուսը՝ ծխախոտի ու լուցկու տուփեր, մի ուրիշը՝ հին գրքեր ու ամսագրեր... Կան նաև բան ու ման հավաքողներ։ Որպեսզի սրանց չշփոթենք բանահավաքների հետ, ուղղակի ասենք՝ բամբասահավաքներ։ Լսում են ու տարածում։ Իսկ երբ չեն լսում, իրենք են հորինում ու տարածում։
Իմ նախկին հարևաններից մեկը՝ Գուբուշ Բիրղամիչը, չնայած կինո չի գնում, կինոդերասանուհիների լուսանկարների մեծ հավաքածու ունի։ Նա այդ կինոդերասանուհիների կենսագրություններն անգիր գիտե, կարող է ասել, թե ով քանի անգամ է ամուսնացել, քանի երեխա ունի, որ ամուսնու հետ քանի տարի է ապրել, ինչպես և ինչ պայմաններում է վերջին անգամ սիրահարվել, ինչ զգեստներ է հագնում… Իսկ թե այդ կինոաստղերն ինչ դերերում են հանդես եկել, այդ մասին նա ոչ մի տեղեկություն չունի։

Մեր դիմացի շենքի բնակիչ Ջումշուդ Չովդարիչը հավաքում է անստորագիր նամակներ և պնդում, որ դա ավելի հետաքրքիր զբաղմունք է, քան նամականիշեր, ծխախոտի ու լուցկու տուփեր, լուսանկարներ ու բամբասանքներ հավաքելը։ «Ինչե՜ր ասես և ինչի մասին ասես, որ չեն գրում այս անանուն նամակների հեղինակները,-  ասում է նա։- Ում ասես, որ չեն մեղադրում կաշառակերության, գողության, զեղծարարության, կնամոլության, հարբեցողության, ձեռնաքաշության մեջ։ Եվ ինչպիսի՜ ոճ, ինչպիսի՜ ֆանտազիա, գրչի ինչպիսի՜ փայլատակումներ, քննադատության ինչպիսի՜ համարձակ ձև…»։
Երևի շատերն են ճանաչում Նարպետ Ղազարիչին։ Սա էլ ցիտատների, թևավոր խոսքերի, փայլուն մտքերի հանրագիտարան-կոլեկցիոներ է։ Ինչ թեմայի շուրջ ուզում եք խոսել, նա այդ թեմային վերաբերող ցիտատներ ունի։ Ճշմարտության մասի՞ն, խնդրեմ, նա պատրաստ է, կվկայակոչի Կանտին ու Ֆոյերբախին, Գորկուն ու Տուրգենևին, Բալզակին ու Սքոտին... Ընտանիքի մասի՞ն՝ Տոլստոյ, Չեխով, Գյոթե, Հյուգո, Շեքսպիր... Եթե դուք նրանից մի ծխախոտ խնդրեք, նա իսկույն վրա կբերի. «Ի դեպ, Ռեմարկն ասել է, որ ծխախոտը մարդու լավագույն բարեկամն է»։ Իսկ ովքեր ուզում են որևէ թեմայով զրույց կամ դասախոսություն պատրաստել, իսկույն դիմում են նրան. «Նարպետ Ղազարիչ, այսինչ թեմայի համար ես ձեզնից երեսուն ցիտատ եմ խնդրում»։ Լավ մարդ է, չի մերժում, երեսուն ցիտատի փոխարեն քառասունն է տալիս և դեռ վրան էլ ցիտատներին վերաբերող մի երեք-չորս ցիտատ ասում։

Մի հարևան ունեմ՝ Պատվական Գասպարիչը, սա էլ երազներ է հավաքում։ Ամեն առավոտ, քնից արթնանալուն պես, հաշվապահական մի հաստ մատյանում գրի է առնում ոչ միայն իր և տնեցիների, այլև հարևանների, բարեկամների, ծանոթների տեսած երազները։ Դրանք իսկապես հետաքրքիր երազներ են, վեպերի, վիպակների, նովելների ու պատմվածքների համարժեք գործեր։ Այսպես, երկրորդ նրբանցքի երրորդ հարկի բնակիչ Սարուխան Մուխանիչի երազները բազմասերիանոց են, այսօրվա երազի շարունակությունը նա տեսնում է հաջորդ օրը, հաջորդինը՝ մյուս հաջորդ օրը։ Կարծում եմ, այդ երազները մեծ հաջողությամբ կարելի է նկարահանել ու ցուցադրել որպես հեռուստաֆիլմեր։ Իր երազների գլխավոր հերոսն ինքն է՝ Սարուխան Մուխանիչը, որը երեսուն տարուց ավելի է, ինչ պանրագործարանի դիրեկտորի տեղակալ է։ Քանի՜-քանի դիրեկտոր է եկել ու գնացել, բայց ինքը մնացել է միշտ տեղակալ։ Եվ ահա, հերթական երազում նա մերկացնում է իր բյուրոկրատ դիրեկտորին, պաշտոնազուրկ անում, և այն է, ուզում է նստել թափուր բազկաթոռին, տիկին Անուշը հրում է նրա կողն ու ասում. «Վեր կաց, այ մարդ, բա դու մեղք չե՞ս»։ Հաջորդ գիշերվա երազում նա վերջապես նստում է դիրեկտորի բազկաթոռին, ուզում է մի քիչ հրամայել, դարձյալ կինը խանգարում է։ Սարուխան Մուխանիչն այստեղ չի համբերում, բղավում է. «Ա՛յ կնիկ, ի՞նչ ես խանգարում, ինչո՞ւ չես թողնում, որ գոնե երազում մի քիչ դիրեկտորություն անեմ»։

Պատմության ուսուցիչ Աթանաս Կարճիկյանն ամեն գիշեր միջազգային թեմաներով երազներ է տեսնում։ Նա մերթ հայտնվում է Բիրմայում կամ Պակիստանում, մերթ Հալեպում կամ Սինգապուրում… Եվ ի՜նչ ճառեր է արտասանում, ինչպե՜ս է անարգանքի սյունին գամում Ցոմբեին, մերկացնում պատերազմի հրձիգներին, քաշում մաոականների ականջներն ու ասում. «Խելոք մնացեք, ի՞նչ եք ջուր լցնում իմպերիալիզմի ջրաղացին»։
Գինեգործարանի նախկին վարպետ Հայրում Բուդաղիչը, որ արդեն անցել է թոշակի և ամռան գիշերները քնում է զով պատշգամբում, երազում թռչող ափսեներ է տեսնում։ Այդ թռչող ափսեները նա տեսնում է առանձնապես այն օրերին, երբ հինգերորդ հարկի բնակիչ Սանտյագո Հաբուդյանն ուշ երեկոներին տուն է դառնում հարբած։ Շուտով թռչող ափսեներին ավելացան նաև պահածոների ու մուրաբաների թռչող բանկաները, ապա՝ գինու և օղու դատարկ շշեր, ծաղկամաններ, անմեղ փետրավորներ և այլ բաներ։ Մի անգամ էլ թռչող ափսեներից մեկը հայտնվեց Հայրում Բուդաղիչի մահճակալին, և նա այդ հրաշքը տարավ ցույց տվեց ֆիզիկայի ուսուցիչ Հոմերոս Խանումյանին։ Խանումյանը զննեց ափսեն և եկավ այն եզրակացության, որ դա ոչ թե երկնային մարմին է, այլ տեղարդկոմբինատի արտադրանքից մի նմուշ։

Պատվական Գասպարիչը մեծ բավականությամբ է գրի առնում իր կողքի հարևան Հեփեստոս Չորբաջյանի երազները։ Հեփեստոսը քառասունին մոտ մարդ է, արդեն հասցրել է ութ անգամ ամուսնանալ և ութ կանանցից, որպես հիշատակ, մեկական երեխա ունի։ Դրանք շատ հետաքրքիր երեխաներ են. շիկահեր, թխահեր, կարմրահեր, գանգրահեր, սևաչյա, կապուտաչյա, հրաչյա… Կարճ ասած՝ Հեփեստոս Չորբաջյանն իր հարկի տակ աճեցնում է մի հորից, բայց տարբեր մայրերից ծնված երեխաների մի գեղեցիկ կոլեկցիա։ Եվ ինքը՝ Հեփեստոս Չորբաջյանը, միայն լիրիկական թեմաներով երազներ է տեսնում։ Այն էլ գունավոր և չափածո։ Նրա երազները կարող են մրցել Բոկաչչոյի հանրահայտ «Դեկամերոնի» նովելների հետ։ Դրանք կարելի է դարձնել օպերա կամ բալետ, և ներկայացումների ժամանակ թատրոնի դռները փակել ոչ միայն անչափահասների, այլև բոլոր տարիքի ու սեռի քաղաքացիների առջև։

Երկու տարի առաջ պատահաբար ծանոթացա մի մարդու հետ, որի սիրելի զբաղմունքը շներ հավաքելն է։ Եվ ինչպիսի շներ՝ թաթմանի մեծությամբ, կոլոտիկ թաթիկներով, թրթուրի տոտիկներով, բրդակույտի միջից ցցված ոզնու դնչով, տառեխանման, գետնին սողացող քառասունոտնուկանման շնիկներ։ Ինձ թվաց, թե դրանք ոչ թե շնիկներ, այլ կատուների ու շիկամկների խառնուրդից առաջացած ինչ-որ կենդանի արարածներ են, դիպուկ ասած՝ շների ծաղրանկարներ կամ պարոդիաներ։ Բայց այդպես էլ չկարողացա իմանալ, թե նրա ինչին են պետք այդ շները, երբ դրանք ոչ հաչում են, ոչ որսի ետևից են վազում, ոչ մուկ են բռնում և ոչ էլ ինչ-որ բանով հիշեցնում են, որ շներ են։
Ես ճանաչում եմ նաև մի կոլեկցիոների, որն ավտոմեքենաների սիրահար է, բայց այդպես էլ չկարողացա իմանալ, թե նա ինչպես և ինչ միջոցներով է իր բակում շարել «Պոբեդա», «Մոսկվիչ», «Վոլգա», «Զապորոժեց», «Շկոդա», «Մերսեդես» և այլ մակնիշի ավտոմեքենաները։

Միայն վերջերս իմացա, որ մեր կողմերում մի տիկին թանկարժեք մուշտակների կոլեկցիոներ է։ Նա ամեն տարի նշում է իր ծննդյան օրը և ամուսնու ենթականերից թանկարժեք մուշտակներ ստանում՝ որպես նվեր։ Ասում են՝ այդ մուշտակների թիվը նա կհասցներ երկու հարյուրի, եթե ամուսինը չբռնվեր կաշառակերության մեջ։
Չգիտեմ որքանով է հավաստի, բայց վկաները զորավոր փաստերով ապացուցում են, որ մի ոմն քաղաքացի հինգ սենյականոց բնակարան ստանալու նպատակով ստեղծել է հարազատների մի հսկա կոլեկցիա։ Այդ կոլեկցիայի մեջ են մտնում նաև նրա քույրն ու եղբայրը, մորաքույրն ու հորաքույրը, զոքանչն ու աները, աներձագն ու քենին, բաջանաղն ու բաջանաղակինը, հորեղբայրն ու հորեղբոր կինը, քեռին ու քեռակինը… Կարծում եմ, նման փառահեղ ընտանիքին հինգ սենյականոց բնակարան տրամադրելը կլինի անխղճություն։
Ոչ թե հինգ սենյակ, այլ ամբողջ մի հսկա շենք պետք է տրամադրել։
Ի դեպ, ես էլ կոլեկցիոներ եմ և ունեմ իմ սիրելի զբաղմունքը. ընկերներից, ծանոթներից, բարեկամներից, հարևաններից և անծանոթներից հետաքրքիր փաստեր ու տեղեկություններ եմ հավաքում, դրանցից երգիծական պատմվածքներ, նովելներ, հումորեսկներ, առակներ ու ֆելիետոններ սարքում։




ԱՆՑՈՂԻԿ ԶԻՆՎՈՐԸ

Գարսևան Փարամազովիչն իմ դիրեկտորն է։ Չգիտեմ ինչպես պատահեց, ինքն էլ հրապուրվեց շախմատով ու մի օր կանչեց ինձ, թե՝ որոշել եմ գիտելիքներս այդ ուղղությամբ զարգացնել, առաջին կարգի շախմատիստ ես, պիտի օգնես։ Քանի որ Գարսևան Փարամազովիչը շախմատից բոլորովին գաղափար չուներ, ես սկսեցի տարրական կանոններից, կամաց-կամաց առաջ գնացի, բայց բան չհասկացավ։ Նա փիղը շփոթում էր ձիու հետ, ձին՝ նավակի հետ և զարմանում, թե թագուհին ինչու այդքան ուժեղ է, իսկ թագավորը՝ անզոր ու անկարող։

Որոշեցի սովորեցնելու եղանակը փոխել, և շախմատի ֆիգուրները կոչեցի նոր անուններով։
- Թագավորը դիրեկտոր է, և նա իր բազկաթոռը ամուր պահելու համար պարտավոր է ուժեղ թիկունք ստեղծել ու միայն վտանգի դեպքում կատարել տեղաշարժ, այն էլ մի քայլի սահմանում։ Բայց ահա թագուհին, ներկա դեպքում՝ դիրեկտորի տեղակալը, օգտվում է մեծ իրավունքներից, նա, հանուն իր շեֆի, մերթ ճակատից է գրոհում, մերթ՝ թևերից, մերթ հայտնվում է հակառակորդի թիկունքում ու հարկ եղած դեպքում զոհաբերում իր կյանքը։ Աջ կողմի նավակը գլխավոր ինժեներ Գասպար Ղազարովիչն է, ձախ կողմինը՝ գլխավոր տնտեսագետ Համլետ Ալբերտովիչը։ Սրանք նույնպես ուժեղ ֆիգուրներ են, իրենց հեռահարվածներով հաճախակի են անակնկալի բերում հակառակորդին։ Այդ նույնն էլ կարելի է ասել փղերի մասին։ Սպիտակ վանդակի փիղը երկրորդ տեղամասի վարիչ Զավեն Սանամյանն է, սև վանդակինը՝ մատակարարման բաժնի պետ Ռուբեն Եգանովիչը։ Երկուսին էլ, հիշում եք, դուք եք առաջ քաշել։

Սակայն խաղը կկորցնի իր հմայքն ու գեղեցկությունը, եթե ձիերը չօգտագործեք այնպես, ինչպես հարկն է։ Հաշվեցեք, որ այս մի ձին գլխավոր հաշվապահ Հայկասար Թևանովիչն է, այս մեկն էլ՝ մատակարարման բաժնի պետ Սամվել Նազարովիչը։ Սրանք իրենց խորամանկ ու անսպասելի քայլերով կարող են վճռել ոչ միայն խաղի բախտը, այլև բարձրացնել ձեր փառքն ու պատիվը։ Հիշո՞ւմ եք, երբ անցած եռամսյակում կոմբինատը բավականին ետ մնաց։
- Հիշում եմ,-  տնքաց Գարսևան Փարամազովիչը։
- Բայց Հայկասար Թևանովիչը մի հասարակ գրոհով փրկեց դրությունը, իսկ Սամվել Նազարովիչը ժողովում ձեզ պաշտպանեց։
- Բայց դուք այդ որտեղի՞ց գիտեք,-  մռլտաց դիրեկտորս։
- Գարսևան Փարամազովիչ, ես անցողիկ զինվոր եմ և պարտավոր եմ ամեն ինչ իմանալ։ Շարունակենք։ Հապա նայեցեք այս հասարակ զինվորներին։ Գիտե՞ք, թե ովքեր են սրանք՝ ձեր քարտուղարուհին, ավտովարորդը, հրահանգիչները, պահեստապետը, այսինքն՝ նրանք, որոնց դուք հավատում ու վստահում եք։
- Պարզ է,-  ժպտաց դիրեկտորս։- Իսկ հիմա ուզում եմ իմանալ. սևերը, այսինքն՝ հակառակորդը, իրենցից ի՞նչ են ներկայացնում ու ի՞նչ նպատակ են հետապնդում։
- Միայն մի նպատակ՝ ուզում են ձեզ մատ անել, այսինքն՝ գրավել ձեր աթոռը։ Այ, տեսնո՞ւմ եք սևերի արքան։
- Դա ո՞վ է։
- Չորրորդ տեղամասի վարիչ Նապոլեոն Հայրապետովիչը։
- Գիտեմ, դրա աչքն իմ աթոռի վրա է։
- Իսկ այս թագուհին նրա կամակատար Բայանդուրյանն է։
- Այն, որ ժողովներում միշտ ինձ քննադատո՞ւմ է։ Դրա միտքն ի՞նչ է...
- Նապոլեոն Հայրապետովիչին դարձնել դիրեկտոր և գրավել ձեր տեղակալի աթոռը։

Պատկերացնո՞ւմ եք, մի շաբաթվա ընթացքում Գարսևան Փարամազովիչն այնքան առաջադիմեց, որ նույնիսկ երկու անգամ ինձ մատ արեց։ Բայց նրա խաղում ես նկատեցի մի մեծ թերություն՝ իր աթոռը պաշտպանելու համար հաճախ անխղճորեն զոհաբերում է բոլոր ֆիգուրները, չխնայելով նույնիսկ իր տեղակալին։ Փորձեցի նրան հասկացնել, որ դա պատիվ չի բերում իրեն, և հիշեցրի, թե ինչպես չորս տարի առաջ իր թերությունները ծածկելու նպատակով կուժն ու կուլան կոտրեց նախկին գլխավոր ինժեներ Հովսեփ Մարությանի գլխին ու անմեղ մարդուն ազատեց աշխատանքից։

Դիրեկտորս այստեղ խիստ վիրավորվեց և մեր հարաբերությունները փչացան։ Անցան այն երանելի ժամանակները, երբ միասին առողջարան էինք գնում, ես նրան հրավիրում էի մեր տուն՝ խաշի, ինքն ինձ հրավիրում էր իր ամառանոցը՝ խորովածի, միասին նարդի էինք խաղում, լողանում գետում, պառկում տաք ավազներին։ Նա հիմա ինձ հետ խիստ պաշտոնական է, բարևիս համարյա չի պատասխանում, արտադրական խորհրդակցություններում չի հարցնում իմ կարծիքը։
Բայց ահա մի օր էլ երերաց նրա աթոռը, դես ու դեն ընկավ, վերջը ստիպված կանչեց ինձ, սիրով ձեռքս սեղմեց ու ասաց.
- Այ տղա, ի՞նչ է եղել, ինչո՞ւ ես խռովել, բա էլ որտե՞ղ մնաց մեր բարեկամությունը,-  ծխախոտ վառեց ու հառաչեց.- հույսս դու ես, էդ ավազակ Նազար Հայրապետովիչն իմ դեմ ուժեղ գրոհ է սկսել և, ոնց երևում է, ամուր թիկունք ունի։

Ես այդ մասին վաղուց գիտեի և խորհուրդ տվեցի գլխավոր ինժեներին ու իր տեղակալին լարել Նազար Հայրապետովիչի դեմ... Սակայն Գարսևան Փարամազովիչը քթի տակ ներողամտաբար ժպտաց ու ասաց.
- Բարեկամս, արի այդ հարցը վճռենք խաղատախտակի վրա։
Սովորության համաձայն, նա խաղում էր սպիտակներով, և թագավորի շուրջն այնպիսի կուռ պատնեշ ստեղծեց, որ երկար ժամանակ չէի կարողանում կոտրել նրա դիմադրությունը։ Սակայն դիրեկտորս խաղում էր ոգևորված և թույլ տվեց կոպիտ վրիպում՝ աջ կողմի նավակն առաջ շարժեց, նպատակ ունենալով ակտիվացնել իր թագուհուն։ Քանի որ այդ թագուհին իր տեղակալն է, և որքան ինձ հայտնի է, դաշինք է կնքել Նապոլեոն Հայրապետովիչի հետ, զգուշացրի.
- Գարսևան Փարամազովիչ, թագուհուդ միտքը ծուռ է։
- Ո՞նց թե ծուռ է։
- Նույնիսկ դավաճանական քայլ է ընտրել՝ ոչ կարողանում է գրոհել, ոչ էլ միտք ունի ձեզ պաշտպանելու։
- Ի՞նչ եք առաջարկում։
- Տեսնո՞ւմ եք աջ թևի անցողիկ զինվորը։
- Տեսնում եմ։
- Զոհեցեք ձեր թագուհուն և այդ զինվորի համար ճանապարհ բացեք։

Նա կատարեց իմ խորհուրդը, այսինքն՝ զոհաբերեց իր տեղակալին, անցողիկ զինվորը մի քայլից հետո գրավեց նրա տեղն ու սևերի թագավորին ստիպեց անցնել խուլ պաշտպանության։ Բայց այդ պաշտպանությունը շատ կարճ տևեց, քանզի անցողիկ զինվորը երկու շախից հետո սևերին ստիպեց անձնատուր լինել։
- Հոյակապ է,-  ժպտաց դիրեկտորս, ձեռքս սեղմեց ու հարցրեց։- Այնուամենայնիվ, ո՞վ է այդ անցողիկ զինվորը, որ դավաճան տեղակալիս խռիկ տվեց ու կանգնեց իմ թիկունքում։
- Այդ անցողիկ զինվորը ես եմ, Գարսևան Փարամազովիչ։

Եվ ի՞նչ եք կարծում, մի շաբաթ հետո Գարսևան Փարամազովիչն իր տեղակալին ստիպեց անցնել թոշակի, Նապոլեոն Հայրապետովիչին ազատեց աշխատանքից, ինձ նշանակեց դիրեկտորի տեղակալ։
Այժմ ես համատեղության կարգով Գարսևան Փարամազովիչի գլխավոր մարզիչն եմ ու գլխավոր խորհրդատուն, այսինքն՝ նրա խաղատախտակի գլխավոր ֆիգուրը։ Հույս ունեմ, որ մոտ ապագայում մենք մեր ուժերը կչափենք որպես անզիջում հակառակորդներ, և ես նրան մատ կանեմ։ Դիրեկտորական աթոռը սկսել է ինձ ավելի ու ավելի հրապուրել...




ԱԼԵ՜Յ, ՀՈ՛Պ…

Ի՜նչ զարմանահրաշ աշխարհ է այս կրկեսը, ինչպիսի՜ հրաշքներ ասես, որ տեղի չեն ունենում այստեղ։ Եվ ամեն ինչ կատարվում է արագ ու հետաքրքիր, մի հասարակ խոսքով, մի փոքրիկ շարժումով, հասարակ մի ձողի կամ մտրակի կախարդական ուժով։ Ձեռնածուն հանդիսատեսներին ցույց է տալիս դատարկ տուփը, շուռ տալիս, ձողիկով թեթև խփում, բացում կափարիչը, տուփից իրար ետևից դուրս են նետվում ճերմակաթև աղավնիներ։ Գրպանից հանում է մի մեծ թաշկինակ, փաթաթում թղթի մեջ, վառում, մոխիրը լցնում դատարկ շշի մեջ, ձողիկով դիպչում շշին և շշի միջից նախկին վառած թաշկինակի փոխարեն տասնչորս թաշկինակ հանում։

Հապա գազաններ զսպողնե՜րը.
- Ալե՜յ, հո՛պ։
Կատաղած վագրերը կատուներ են դառնում և ցատկում կրակե օղակների միջով։
- Ալե՜յ, հո՛պ։
Առյուծները ոչխարների պես պառկում են գետնին։
- Ալե՜յ, հո՛պ։
Հսկա փիղը կանգնում է առջևի զույգ ոտքերի վրա և օդում շարժում փոքրիկ պոչը։
- Ալե՜յ, հո՛պ։
Նապաստակը ցատկում, նստում է գայլի մեջքին ու թափահարում երկար ականջները։

Գազաններ զսպողի մի «Ալեյ, հոպ»-ն ու մտրակի շրխկոցը բավական է, որ արջը գլուխկոնծի տա, ուղտը թափահարի սապատները, ընձառյուծը ցատկի ձիու վրայով...
Կոմբինատի դիրեկտոր Ապետնակ Չանգալյանն այդ օրը կրկեսից տուն վերադարձավ ոգևորված։ Ախր, ինքն ի՞նչ պակաս է կրկեսի ձեռնածուներից կամ գազաններ զսպողներից, ինչո՞ւ ինքն էլ չօգտվի այդ կախարդական ձողիկից ու «Ալե՜յ, հո՛պ»-ից։
Ապետնակ Չանգալյանը բարձր տրամադրությամբ քնեց, արթնացավ բարձր տրամադրությամբ, գլուխը բարձր բռնած գնաց աշխատանքի, կանչեց ում որ հարկն է ու խոսեց այն մասին, որ մինչև հիմա ինքը սեփական «Վոլգա» չունի։ Ասաց ու վերցրեց գրիչը և գոչեց.
- Ալե՜յ, հո՛պ։
Նույն պահին «Վոլգա» ավտոմեքենան տնկվեց իրենց բակում։
- Ալե՜յ, հո՛պ։
Թանկարժեք գորգերն ու գառնիտուրները շարվեցին նրա բնակարանում։
- Ալե՜յ, հո՛պ։
Ամառանոցը պատրաստ է։
- Ալե՜յ, հո՛պ։
Տղան ընդունվեց բժշկականում, աղջիկը՝ երաժշտականում։
- Ալե՜յ, հո՛պ։

Աներձագը դարձավ կոմբինատի գլխավոր ինժեներ, փեսան՝ ռեստորանի դիրեկտոր։
Լուր տարածվեց, որ կոմբինատը պլանները թերակատարում է, խոտանը շատ է, բողոքներն՝ անհաշիվ։
Ապետնակ Չանգալյանը նույն պահին կանչեց իր ենթականերին ու բղավեց.
- Դուք այդ ի՞նչ բանի եք, որ պլանները չեք կատարում և խոտան արտադրանք եք տալիս։ Ասաց, վերցրեց գրիչը և գոչեց.
- Ալե՜յ, հո՛պ։
Եվ երեք օրում կոմբինատը կատարեց երեք ամսվա պլանը։
- Ալե՜յ, հո՛պ։
Խոտան արտադրանքը դարձավ բարձր որակի արտադրանք։
- Ալե՜յ, հո՛պ։

Գինին, կոնյակը, օղին ու շամպայնը կլկլացին բաժակների մեջ, բոլորը փառաբանական խոսքեր ասացին իրենց դիրեկտորի հասցեին, կադրերի բաժնի վարիչը ձեռքերը պարզեց նրա կողմն ու երգեց. «Դուն էն գլխեն իմաստուն իս...», խմբկոլեգիայի նախագահը մի ոտանավոր հորինեց՝ «Տաղ ի վերա մեր դիրեկտորի», քարտուղարուհին առաջարկեց նրա մեծադիր լուսանկարն անպայման կախել ակումբում...
Ապետնակ Չանգալյանի «Ալե՜յ, հո՛պ»-երը այնպիսի կախարդական զորություն ունեցան, որ ոչ ոք չհամարձակվեց անցնել նրա կողքով։
- Ալե՜յ, հո՛պ։
Եվ դիրեկտորի տեղակալը կորցրեց իր աթոռը։
- Ալե՜յ, հո՛պ։
Տեղկոմի նախագահը, որ մի անգամ փորձել էր ժողովում քննադատել իր դիրեկտորին, բռնվեց բերանբացության մեջ ու վտարվեց աշխատանքից։
- Ալե՜յ, հո՛պ։
Կադրերի բաժնի վարիչը նստեց դիրեկտորի տեղակալի աթոռին։
- Ալե՜յ, հո՛պ։
Քարտուղարուհին դարձավ կադրերի բաժնի վարիչ։

Բայց այնպես պատահեց, որ մի օր էլ Ապետնակ Չանգալյանի կախարդական «Ալեյ, հոպ»-ը կորցրեց իր ուժը։ Բանն այն է, որ ստուգող հանձնաժողովի նախագահն ավելի փորձված կախարդ էր և աշխարհի բոլոր կախարդներին կարող էր զինաթափել ու լցնել մի պարկի մեջ։ Երբ ավարտվեցին ստուգումները, դիրեկտորի հարցը դրվեց ժողովում։ Նա մեղադրվեց զեղծարարության ու աչքակապության մեջ և նստեց մեղադրյալի աթոռին։ Նորից փորձեց դիմել իր կախարդական «Ալե՜յ հո՛պ»-ին։ Նախկին դիրեկտորը աջ նայեց, ձախ նայեց ու ծլնգաց.
- Ալե՜յ, հո՛պ։
Բայց, ավա՜ղ, դա նրա վերջին «Ալե՜յ, հո՛պ»¬ն էր, և նույն պահին Ապետնակ Չանգալյանի առջև բացվեցին ինչ-որ դռներ, դռնապահը ձեռքը մեկնեց դեպի այնտեղ, ուր մեղավորները քավում են իրենց մեղքերը և հրամայեց.
- Ալե՜յ, հո՛պ։

Ապետնակ Չանգալյանի աչքերը սևացան, օրորվեց, կորցրեց մտքի թելը, իսկ երբ սթափվեց, ձեռքում կախարդական գրչի փոխարեն քլունգն էր, դեմը՝ քարահանքերը.
- Ալե՜յ, հո՛պ… Ազնիվ աշխատանքո՛վ քավիր մեղքերդ։




ԱՍԱՏՈՒՐ ԲԼԲՈՒԼՅԱՆ

Զևս, քեզ պահիր քո շանթերը։ Աստվածային Ապոլոն, խոնարհի՛ր քո գլուխը։ Լռի՛ր դու, ո՜վ Ցիցերոն, պապանձվի՛ր, Դանեմարքայի հանդուգն թագաժառանգ, Աստվածատուր Բլբուլյանը խոսում է։
Ասատուր Բլբուլյան, այսինքն՝ դամբանականների մեծատաղանդ վարպետ, անփոխարինելի սեղանապետ, ճարտարախոս հռետոր, անաչառ քննադատ և սկզբունքային, ոչ հասարակ մահկանացու։ Ո՞ւմ եք ուզում մեծարել՝ խոսքը տվեցեք Ասատուր Բլբուլյանին, և նա այնպես մեծարի մարդուն, որ մեծարվածը նույն օրը ամենահմուտ քանդակագործին իսկույն պատվիրի իր արձանը։ Ո՞ւմ է հարկավոր քննադատել՝ հրավիրեցեք անաչառ Բլբուլյանին, և նա մի վայրկյանում բմբուլահան կանի այդ փառասեր, մեծամիտ, անսկզբունքային բյուրոկրատին։ Ո՞ւմ եք թաղում՝ կանչեցեք Ասատուր Սահակովիչին, և նա այնպիսի՜ դամբանական կարտասանի, որ հանգուցյալը վեր կթռչի դագաղից ու կասի. «Ցավդ տանեմ, ընկեր Բլբուլյան, բա որ ես այսքան ազնիվ, անկաշառ, հոյակապ ու հրաշալի մարդ եմ եղել, ինչո՞ւ գիշեր-ցերեկ տակս փորում էիր»։ Բայց, ավա՜ղ, հանգուցյալները հարություն առնելու իրավունք չունեն, ո՞ւր մնաց, թե հակաճառեր Ասատուր Բլբուլյանին։

Քանի՜-քանի դիրեկտոր է փոխել Ասատուր Սահակովիչը և ինքը մնացել նույն հիմնարկության նահապետ։ Քանի՜-քանիսին է «բարի գալուստ» մաղթել և մի քանի տարուց հետո ամբիոնից գոչել. «Այլևս հնարավոր չէ հանդուրժել, նման դիրեկտորը տեղ չունի մեր հիմնարկում»։
Երբ Բախտամ Առաքելովիչի հարցը դրվեց ժողովում, առաջինը Բլբուլյանը կռահեց, որ դիրեկտորի երգը երգված է, և առաջինն ինքը ելույթ ունեցավ ու մեղադրեց նրան բյուրոկրատիզմի ու նացիոնալիզմի մեջ։ Կարծես այդ ինքը չէր, որ մի քանի ամիս առաջ այդ նույն Առաքելովիչին համարում էր ազնվագույններից ազնվագույնը, մեծագույններից մեծագույնը, ընտրյալներից ընտրյալը...

Բախտամ Առաքելովիչին փոխարինելու եկավ Գարուշ Մարգարովիչը, և առաջինը Ասատուր Բլբուլյանը ձայն խնդրեց ու խոսեց.
- Ես վաղուց, շատ վաղուց եմ ճանաչում Գարուշ Մարգարովիչին,-  ասաց նա,-  մենք սովորել ենք միևնույն դպրոցում, միևնույն դասարանում և նստել ենք մի նստարանի։ Գարուշը եղել է մեր դպրոցի աչքի լույսը, կարգապահներից ամենակարգապահը, գերազանցիկներից ամենագերազանցիկը, խելոքներից ամենախելոքը և համարձակներից ամենահամարձակը։ Ես այսօր իմ գիտելիքներով պարտական եմ Գարուշ Մարգարովիչին։
Բլբուլյանը նույն օրն էլ մտավ Գարուշ Մարգարովիչի սիրտը։ Որտեղ քեֆ ու խնջույք՝ թամադան Բլբուլյանն է, մեծարվողը՝ Գարուշ Մարգարովիչը։ Ժողով է կամ խորհրդակցություն՝ Մարգարովիչի կողքին նստած է Բլբուլյանը։ Բլբուլյանի տան դռները բաց են Գարուշ Մարգարովիչի առջև, Գարուշ Մարգարովիչն առանց Բլբուլյանի ինչպե՞ս կարող է նույնիսկ մի բաժակ թեյ խմել կամ գնալ կուրորտ՝ հանգստանալու։

Բայց Գարուշ Մարգարովիչի աթոռն էլ սկսեց ճոճվել, և դա առաջինը նկատեց Ասատուր Բլբուլյանն ու քարը քարին չթողեց։ Ասացեք, խնդրեմ, ո՞վ է Գարուշ Մարգարովիչը, դա այն Գարուշը չէ՞, որ դպրոցում բոլոր առարկաներից «երկուներ» էր ստանում, անկարգապահների մեջ ամենաանկարգապահն էր, տգետների մեջ՝ ամենատգետը։
- Գարուշ Քաթանյանն ինձ է պարտական, որ մի կերպ ավարտել է միջնակարգը,-  հայտարարեց Բլբուլյանը։- Նա տնային աշխատանքները միշտ արտագրում էր ինձնից, խանգարում դասերը և զբաղվում թղթախաղով...

Նոր դիրեկտորը՝ Արամ Խասապետովիչը, այդ օրը քիչ էր մնում գրկեր ու համբուրեր Բլբուլյանին։ Ի՜նչ գեղեցիկ խոսքեր ասես, որ նա չլսեց իր հասցեին՝ հոյակապ քաղաքացի, մեծատառով մարդ, ազնիվ մարդու ազնիվ զավակ, իսկական ղեկավարի վեհագույն տիպար, աննման ընկեր և անփոխարինելի դիրեկտոր...
Եվ նոր դիրեկտորի աշխատասենյակի դռները լայն բացվեցին Ասատուր Բլբուլյանի առջև։ Այդ ո՞ր բաժնի վարիչն է, որ իր պարտականությունները վատ է կատարում։ Ո՞ւմ աշխատավարձը բարձրացնել կամ ի՞նչ հաստիք կրճատել։ Կա՞ն առանձին աշխատողներ, որ ծուռ աչքով են նայում դիրեկտորին։ Ովքե՞ր են արժանի շնորհակալության կամ նկատողության... Նման հարցերում Բլբուլյանը ոչ միայն դիրեկտորի աջ ձեռքն է, այլև՝ նրա գլխավոր խորհրդատուն, միտքն ու ուղեղը, հավատն ու ուժը։
Բայց աշխարհում հավերժական ոչինչ չկա։ Արամ Խասապետովիչը չկարողացավ մինչև վերջ պահպանել դիրեկտորական իր բազկաթոռը, և նորից առաջինը խոսեց Ասատուր Բլբուլյանը։
- Ցավալի է, ընկերներ, շատ է ցավալի,-  հառաչեց նա,-  որ մենք հավատացել ենք այս մարդուն, տարել նրա կամայականությունները, անխղճորեն լռել, և մի անգամ ձեռքներս չենք դրել մեր խղճին ու ինքներս մեզ հարց տվել՝ այդ ո՞վ է նստած սեղանի ետևում։ Սեղանի ետևում նստած է բյուրոկրատը, անգործունյա մարդը, որ իրեն հորջորջել է սկզբունքային ու անփոխարինելի ղեկավար... Իսկ ես այն ժամանակ ուզում էի մերկացնել այդ բյուրոկրատին, փորձում էի հասկացնել բոլորին, որ նա իր տեղում չէ, իր դերում չէ, բայց ոչ ոք չպաշտպանեց ինձ, և ես մնացի մենակ...
Ով հավատում էր Բլբուլյանին՝ հավատաց, ով չէր հավատում, քթի տակ անհասկանալի քրթմնջաց… Մեծ աշխարհ է, ի՞նչ կարող ես անել։

Բայց արի ու տես, որ այս մեծ աշխարհում ինչեր ասես, որ տեղի չեն ունենում։ Ասատուր Բլբուլյանը գիտե՞ր, որ մի օր էլ կարող է հանդիպել Բախտամ Առաքելիչին, այսինքն՝ այն մարդուն, որին տարիներ առաջ մեղադրել էր բյուրոկրատիզմի ու նացիոնալիզմի մեջ։ Գիտե՞ր, որ այդ նույն մարդը կգա փոխարինելու Արամ Խասապետովիչին։ Բայց զարմանալի բան, նա բոլորովին չշփոթվեց, անակնկալի չեկավ և խոսեց, ինչպե՜ս խոսեց։ Բարով եք եկել մեր նախկին դիրեկտոր, բանսարկուների անմեղ զոհ, ազնվագույններից ազնվագույն մարդ, ընտրյալներից ընտրյալ դիրեկտոր... Ինչո՞ւ գետինը չի պատռվում այն ողորմելիների ոտքերի տակ, ովքեր փորձեցին սևացնել ձեզ... Ովքե՞ր էին այն տգետները, որ արատավորեցին ձեր վեհ անունը։ Բայց արդարությունը նորից հաղթեց՝ ամպերը որքան էլ փորձեն ծածկել արևի պայծառ դեմքը, ոչինչ չեն կարող անել, որովհետև անզոր են...

Նա թաշկինակը մոտեցրեց աչքերին, ցնցեց ուսերը, և այդ պահին ներկաների հայացքն ուղղված էր Բախտամ Առաքելիչի կողմը, սպասում էին, թե նա ինչպես կընդունի Բլբուլյանի հուզումնալից ճառը... Եվ տեղի ունեցավ հրաշքի պես մի բան։ Բախտամ Առաքելիչի աչքերը նույնպես լցվեցին արցունքներով, բարձրացավ տեղից, նայեց ներկաներին ու արտասվախառն, կերկերուն ձայնով խոսեց.
- Թանկագին ընկերներ, սիրելի բարեկամներ, ախր, ես հիմա չգիտեմ, թե ի՞նչ անեմ, ո՞ր քարով տամ գլուխս, որ լավ լինի… Խնդրում եմ ինքներդ մտնեք իմ դրության մեջ... Ախր, այս անաստվածը, այս… այս շանորդին այնքան լավ է շողոքորթում, որ քիչ է մնում ճակատը համբուրեմ ու ասեմ. «Բա որ դու Հուդան ես, Հիսուս Քրիստոսին ամենանվիրված առաքյալն ո՞վ է»։




ՆԱՄԱԿ ԴՐԱԽՏԻՑ

Սիրելիդ իմ Բուդի Հաբուդովիչ։
Քեզ եմ հղում իմ տառապագին ողջույններն այն աշխարհից, որը անհիշելի ժամանակներից կոչվել է Դրախտ, և որտեղ Ադամն ու Եվան անց են կացրել իրենց ջահել կյանքի երջանիկ տարիները։
Բայց ես ուզում եմ ամեն ինչ պատմել սկզբից։
Այն տխուր ու հիշարժան օրը, երբ իմ մարմինը դուրս բերեցիք տնից, թնդաց սգո մեղեդին, և թափորը շարժվեց դեպի գերեզմանատուն, քո փայլուն դամբանականից հետո մի անգամ ևս համոզվեցի, որ իսկապես իմ վերջին կայանը դրախտն է։ Հենց նույն օրն էլ տիեզերական արագությամբ հոգիս անջատվեց մարմնիցս և ուղղություն վերցրեց դեպի ինձ անհայտ մի աշխարհ։

Անցած տարվա օգոստոսի 17-ին, Դրախտի ժամանակով ժամը 98 անց 315 րոպեին, ուղիղ երկու և կես ամսյա երկարատև ու ծանր ճանապարհից հետո հասա Քավարան։
Այդ ի՜նչ ճանապարհ էր, որ ես անցա, այդ ի՜նչ տառապանք էր, որ ես տեսա։ Ամենուր ստուգման կետեր, հարյուրավոր հսկիչներ ու վերահսկիչներ, ստուգողներ ու վերաստուգողներ... Չգիտեմ ինչու, նրանց բոլորին թվում էր, թե երկրից կարող են համբարձվել նաև կենդանի մարդիկ։

Առաջին ստուգման կետում մի տիպ, որ թևերին ավագ ստուգողի տարբերանիշեր ուներ, ուզում էր ապացուցել իր պաշտոնակիցներին, որ իբր ես ուրիշի փաստաթղթերով և ուրիշի հոգով եմ հեռացել երկրից։ Չնայած հիմնավոր փաստեր չուներ, բայց կարողացավ հասնել իր նպատակին, ու ես զգալով, որ գործը կարող է վատ ընթացք ստանալ, նրա բուռը խոթեցի մի քանի թղթադրամ և իրավունք ստացա շարունակելու ճանապարհս։ Բայց մի շաբաթ չանցած, կենտրոնական ստուգման բյուրոյում ինձ պարզապես ենթարկեցին Քրիստոսի չարչարանքին։ Սրանք էլ ինձ մեղադրում էին մաքսանենգության մեջ, և իբր թե ճամպրուկիս մեջ հայտնաբերել են այնպիսի խմիչքներ, որոնց օգտագործումը Դրախտում համարվում է հանցագործություն։ Այստեղ էլ ստիպված ձեռքս տարա գրպանս ու ազատվեցի գլխացավանքից։

Քավարան հասա հոգնած ու տառապած, և որքա՜ն մեծ եղավ զարմանքս, երբ տեսա երկաթակուռ դարպասի ետևում ձգված մարդկային անմեղ ու մեղավոր հոգիների հերթը։ Իսկ ընդհանուր բաժին հասնելու համար ոչ միայն ծանոթություն, այլև ճարպկություն է հարկավոր։ Այստեղ ես տեսա բազմաթիվ կաշառակերների, սպեկուլյանտների, գողերի, պորտաբույծների, զրպարտիչների, խաբեբաների, բյուրոկրատների ու շաղակրատների, որոնք Դրախտի անցագիր ստանալու համար դիմում էին ամեն ստոր միջոցի։
Վերջապես երկար բանակցություններից հետո ծանոթացա ավագ դռնապետի հետ, որը, ինչպես պարզվեց, նախկինում եղել է մեր կենտրոնական հիվանդանոցի դռնապանը։ Նա ինձանից ծանոթության կարգով փող պոկեց և թույլ տվեց մտնել ընդհանուր բաժին, ուր գրասեղանների հետևում տեղ էին գրավել յոթ հաղթանդամ քերովբեներ։ Առաջին քերովբեն ստուգեց փաստաթղթերս, մի հասարակ ստորագրության համար հիսուն ռուբլի պահանջեց, երկրորդ քերովբեն՝ վաթսուն ռուբլի, երրորդը՝ յոթանասուն... Քավարանում ընդունված կարգ է՝ որքան առաջ ես գնում, մաղարիչի գինն ավելի է բարձրանում։ Յուրաքանչյուր մեծ թե փոքր պաշտոնյայի աշխատասենյակում հատուկ ցուցանակ կա, վրան խոշոր տառերով գրված. «Մեզ մոտ արգելվում է կաշառակերությունը։ Կեցցե՛ մաղարիչը»։

Գլխավոր պետի աշխատասենյակի դռան մոտ նստած էր մի հաճելի ու գեղեցիկ հրեշտակուհի, այսինքն՝ քարտուղարուհին։ Սա էլ իր հերթին երեք օր ինձ չարչարելուց հետո փաստաթղթերս ներկայացրեց իր շեֆին ու ասաց. «Սրախկադայել Սրախկադայելովիչը հիմա զբաղված է, երկու օրից հետո կգաք»։ Երկու օր էլ սպասեցի, հրեշտակուհին ասաց, որ Սրախկադայելիչը գնացել է խորհրդակցության, կարող եմ մի երեք օր էլ սպասել։ Ես հասկացա, որ սա էլ է մաղարիչ ուզում, էլի ձեռքս տարա գրպանս։
Քավարանի գլխավոր պետի տեղակալը հոնի մուրաբայով թեյ էր խմում և խաչբառ լուծում։ Նա ոչ միայն չպատասխանեց բարևիս, այլև չբարձրացրեց գլուխը։ Մոտ կես ժամ սպասեցի, վերջապես նա ծխախոտ վառեց, ծուխը փչեց դեմքիս ու խոսեց. «Սա քո ղեկավարած հիմնարկությունը չէ, մեզ մոտ կարգապահությունը խիստ է։ Այն աշխարհում ինչքան մեղքեր ես գործել, առանց թաքցնելու, մեկ-մեկ պիտի գրի առնես»։

Սիրելիդ իմ Բուդի Հաբուդովիչ, ահա այստեղ էլ սկսվեց իմ տառապանքների հաջորդ փուլը։ Նախ և առաջ պարզվեց, որ այդ բյուրոկրատներից ոչինչ չես կարող թաքցնել։ Ստիպված խոստովանեցի, թե ինչպես և ում միջամտությամբ եմ գրավել հիմնարկության պետի աթոռը, ինչ միջոցներով եմ երկու «Ժիգուլի» և երեք «Վոլգա» գնել ու վաճառել, ինչ փողերով եմ ամառանոց կառուցել, ինչպես եմ աղջկաս տեղավորել բժշկական ինստիտուտում, տղայիս՝ համալսարանում, քանի սիրուհի եմ պահել, ումնից որքան կաշառք եմ վերցրել և այլն։
Քավարանում իսկապես կարգը շատ խիստ է, յուրաքանչյուր ստի համար ութ օր զուգարան են մաքրել տալիս։ Երկու ամիսուկես ես արժանացա այդ բախտին և, վերջապես, ինձ ընդունեց Քավարանի գլխավոր հրեշտակապետը։
- Կարդացի ձեր մեղքերի դավթարը,- նա չիբուխը վառեց ու զկռտաց։- Ձեր տեղը ոչ թե Դրախտն է, այլ Դժոխքը։

Սիրելիդ իմ Բուդի Հաբուդովիչ, այստեղ ոտքերս թուլացան, գլուխս պտտվեց, և երբ աչքերս բացեցի, պառկած էի Քավարանի հիվանդանոցում։ Սա ի՜նչ բուժում էր. առավոտները՝ լուծողական, օրվա կեսին՝ լուծողական, երեկոները՝ լուծողական։ Հարցրի ավագ բուժքրոջը, ասաց, որ Քավարանում պարտադիր օրենք է՝ հիվանդ հոգիների ներսը մաքրում են լուծողականով։
Երբ ներսս լրիվ դատարկվեց, ավագ բժիշկը նոր դեղատոմս նշանակեց՝ օրը չորս անգամ նստատեղս դաղել կատաղած եղինջով, երեկոները աղաջրով վաննա ընդունել։ Այդ բուժմանը ես դիմացա մոտ մի շաբաթ, իսկ հետո բժշկական հատուկ հանձնաժողովը քննեց առողջական վիճակս և գտավ, որ Դրախտի համար պիտանի հոգի չեմ։ Քիչ էր մնում վշտից կաթված ստանայի, բայց գլխավոր բժիշկը խղճաց ինձ, մի «Վոլգայի» փող պոկեց ու բարի ճանապարհ մաղթեց։

Բայց դա իմ տառապանքների վերջը չէր։ Դրախտաբնակի անձնագիր ստանալու համար անցա բազմաթիվ կեռմաններով և վերջապես հասա նպատակիս։
Ավա՜ղ, այստեղ էլ ինձ սպասվում էր մեծ հուսախաբություն։ Սկզբում թվում էր՝ նկատի կառնեին իմ վարած պաշտոնները, բայց կատարվեց հակառակը։ Դրախտում նախկին ենթականերն ավելի բարձր պաշտոններ են վարում և օգտվում մեծ արտոնություններից, քան նրանց նախկին պետերը։
Սիրելիդ իմ Բուդի Հաբուդովիչ, երևի հիշում ես իմ ղեկավարած հիմնարկության նախկին դռնապան Առաքել Ջումշուդյանին։ Հիմա այդ Առաքել Ջումշուդյանն իմ դիրեկտորն է, իսկ ես՝ նրա դռնապանը։ Ապրում եմ մի խարխուլ հանրակացարանում, նոր բնակարան ստանալու համար տասներկու դիմում եմ գրել, և բոլոր դիմումների վրա պետս մակագրել է. «Ի նկատի առնել»։

Ախ, սիրելիդ իմ Բուդի Հաբուդովիչ, ես լրիվ հիասթափվել եմ այս Դրախտ կոչեցյալից։ Կերակուրները բոլորովին համ չունեն, մրգերը փտած են, գինին ոնց-որ քացախ, կոնյակը՝ թթու։ Մի խոսքով, մեր երկնային բարիքները, ինչպես երևում է, երկրային ակտավորված մթերքներն են։
Մի քանի օր առաջ կոլեկտիվ բողոք գրեցինք տեր Աստծոն և խնդրեցինք բարելավել մեր վիճակը։ Գաբրիել հրեշտակապետն այդ դիմումի համար մեզ մի լավ նախշեց. «Շան տղերք,-  ասաց,-  աստված բան ու գործ չունի՞, որ զբաղվի ձեր խզբզոցով»։
Ի դեպ, այստեղ նախկին դանոսչիկները նորից իրենց արհեստին են։ Գրում են ամեն տեղից, ամենքի և ամեն ինչի մասին։ Նրանց գրածները տպագրվում են առանձին գրքերով, յուրաքանչյուր լավ գրքի համար հեղինակը ստանում է մեկից մինչև երկու փութ փտած խնձոր կամ տանձ։

Վերջերս եղա գրադարանում, գիրք խնդրեցի, գրադարանավարուհին խորհուրդ տվեց կարդալ Շեքսպիր Առնավուդյանի «Ընտիր նամակներ»-ի առաջին հատորը։ Դու Շեքսպիր Առնավուդյանին լավ ես ճանաչում, քո ղեկավարած կոմբինատում հրահանգիչ էր, գիշեր-ցերեկ անստորագիր նամակներ էր գրում։
Գիրքը կարդացի մի շնչում… Պատկերացնո՞ւմ ես, թանկագին Հաբուդովիչ, սրիկան քո մասին ինչեր ասես, որ չի գրել։ Դուրս է գալիս, որ այստեղ քո մասին ավելի շատ բան գիտեն, քան այդտեղ՝ երկրի վրա։

Եղա թատրոնում ու ձանձրացա։ Այստեղ բեմադրվում են այն թույլ ու ճապաղ գործերը, որոնք երկրային թատրոններում հազիվ մի ամիս են ապրում։ Ռեժիսորներն էլ նույն մեծամիտ ու ապաշնորհներն են, դերասաններն՝ այն անշնորհքները, որոնք իրենց կենդանության օրոք պայքարում էին կոչումների համար։ Իսկ թերթերում տպագրվում են այն ոտանավորչիների գործերը, որոնց համար կարևորը հոնորարն է։ Դե որ մարդ մեռնելուց առաջ մի կարգին բան չի գրել, մեռնելուց հետո ի՞նչ պիտի գրի։

Սիրելիդ իմ Բուդի Հաբուդովիչ, ձանձրույթից քիչ է մնում, թե նորից մեռնեմ։ Ասում են՝ երկրորդ անգամ մեռնողներին այստեղից էլ ուղարկում են մի ուրիշ Դրախտ կամ Դժոխք։ Բայց երկրորդ անգամ մեռնելու համար պիտի ունենալ երկրորդ հոգին, իսկ դա անհնարին բան է։ Մեզ մոտ, խանութներում, արհեստական հոգիներ են ծախում, մի երկուսը գնել՝ փորձել եմ, փուչ են դուրս եկել։ Բողոքել եմ հոգիների արտադրության կոմբինատի դիրեկտորին, բողոքս լսել ու ծիծաղել է. «Տո, անխելքի մեկը,-  ասել է,-  մինչև հիմա չես հասկացե՞լ, որ այս հոգիները պատրաստվում են քո ընկերոջ՝ Ցական Գուգուշիչի կոմբինատի խոտան արտադրանքից»…
.      .      .      .      .      .      .      .      .      .
- Սո՛ւտ է, հորինում ես,-  Բուդի Հաբուդովիչը երազի մեջ դեն նետեց իր հանգուցյալ ընկերոջ՝ Պողոս Մինայիչի նամակը, վեր թռավ տեղից, տրորեց աչքերն ու հառաչեց.- Բա որ դա Դրախտն է, Դժոխքը ո՞րն է։




ՕԳՆՈՒԹՅՈՒՆ ՍԿՍՆԱԿ ՍԻՐԱՀԱՐՆԵՐԻՆ

Այ տղա, անունդ ի՞նչ է։ Առաքե՞լ... Չէ, Առաքելը հնացած անուն է, ապագա սիրածիդ այդ անունով չներկայանաս։ Առնոլդն ավելի հարմար է։ Գիտես, չէ՞, ժամանակակից աղջիկներն իմպորտնի անուններով այնքան են հրապուրվում, որքան իմպորտնի հովանոցներով, կոշիկներով ու երաժշտությամբ։ Ա՛յ, մեր հարևանի տղան տանն է մնացել, առնող չկա, որովհետև անունը Մովսես է։ Փոխանակ Մոպսիկ, Միկո, Ջիկո, Դիկո, Միլորդ Մոնտեկառլո կամ Կառլամենտո լինի, Մովսես է։ Բա Մելորա կամ Միմի անունով աղջիկը ո՞նց պսակվի Մովսես անունով տղայի հետ։

Հա, սիրելի Առաքել... ներողություն, Առնոլդ կամ Ակսոլդ, որոշել ես ծանոթանալ մի սիրուն աղջկա հետ և պսակվե՞լ։ Դու էլ, երևի, գիտես, որ սիրուն աղջիկները շատ են ու բազմազան, ինչպես, ասենք, այն ներկերը, որոնց օգնությամբ աղջիկներն ավելի են սիրունանում, մայրիկները օրիորդներ են դառնում, տատիկները՝ ջահել տիկիններ... Բայց դու չխաբվես գույներով, հանկարծ չկպչես մի թխահերի, այդ թխահերը կարմրահեր կամ շիկահեր դուրս կգա։
Որպեսզի չխաբվես, մի քանի օր կնստես բաղնիքի կողքին ու աչքդ վրան կպահես, տեսնես լողարանից ո՞ր աղջիկն է իր բնական գույնով ու դեմքով դուրս գալիս։ Տես, հա՜, կանանց «Կոսմետիկայի» դռան մոտ չկանգնես. տգեղները «Կոսմետիկա» են մտնում՝ գեղեցիկ դուրս գալիս, գեղեցիկները մտնում են՝ տգեղ դուրս գալիս։
Եվ այսպես, ծանոթացե՞լ ես սրտիդ ուզած աղջկա հետ... Բայց տես, հա՜, սրտիդ թելադրանքով չգնաս, որովհետև մարդուս սիրտն ու ուղեղը տարբեր բաներ են, ինչպես որոշ մարդկանց խոսքն ու գործը։ Սիրտը թույլ կամքի տեր արարած է, ում փեշից բռնեց, կասի՝ բաց չթողնես։ Ուղեղն ուրիշ է, հազար ու մի բջիջ ունի, այդ բջիջներով պիտի անցկացնես սրտիդ ընտրածին, որպեսզի խախալի, մաղի, հունցի, քացախացնի և նոր միայն իր խոսքն ասի։
Ծանոթացար պրծա՞ր։ Հիմա էլ պիտի իմանաս, թե ովքեր են աղջկա ծնողները, ամիսը որքան աշխատավարձ են ստանում, եկամտի ինչ աղբյուրներ ունեն, այդ աղբյուրները վարա՞ր են, թե՞ մեր քաղաքի շենքերի հինգերորդ հարկերի ծորակների նման են...

Մոռացա ասել. աղջիկն իր սովորության համաձայն, սկզբում մի քիչ չեմ ու չեմ պիտի անի։ Բա ո՜նց, իսկույն գիրկդ չի նետվելու, թե ես քեզ համար խելագարվում եմ։ Նախ և առաջ կասի՝ դեռ երեխա եմ, ուսումս պիտի շարունակեմ... Չնայած չորս-հինգ տարի է՝ ինստիտուտի դռներն է մաշում, բայց ոչ շպարգալկաներն են օգնում, ոչ ծանոթությունը, ոչ էլ ազդեցիկ ազգականի հեռախոսազանգերն ու փողը։ Ախր, ի՞նչ երեխա, երեխաները մանկապարտեզ են գնում և քանիերո՜րդ անգամ լսում են իրենց դաստիարակչուհու պատմած «Կարմիր գլխարկ» հեքիաթը։

Ուրեմն՝ ճանկեցի՞ր աղջկա սրտի բանալին... Այստեղ քեզ ի՞նչ է մնում՝ այդ բանալիով բանալ նաև աղջկա ծնողների սրտի դռները։ Չէ՛, օժիտի մասին չխոսես, ուղղակի հետախուզության կարգով նայիր ապագա աներոջդ ու զոքանչիդ աչք-ունքին, տես քանի «Վոլգայի» ու «Ժիգուլիի» փող ունեն, թիկունքներում ինչպիսի մարդիկ են կանգնած, ում հետ են նստում-վերկենում, սեղանին քանի աստղանի կոնյակի շիշ են դնում... Աշխատիր ապագա զոքանչիդ սիրտը մտնել, մեկ-մեկ էլ նրան շփոթիր սիրածիդ հետ, որպեսզի օժիտի «Ժիգուլին» «Վոլգա» դառնա։ Լավ իմացիր, այդ հարցում հայրն այնքան կարևոր չէ, որքան մայրը։
Հետախուզությունդ ավարտեցի՞ր...

Դե՛, հիմա կարող ես նշանվել։ Հիշիր, սա շատ կարևոր հանգամանք է՝ մեկ, երկու ոսկե մատանիով չբավարարվես, նշանածիդ թևը ոսկե ժամացույց էլ կապիր, վզից ոսկե մեդալիոն կախիր, ականջից՝ սուտակե օղեր... Կորած տեղ չի, էլի ձեր տունն է բերելու։
Նշանվեցիր պրծա՞ր...
Չշտապես պսակվել և ժամանակից շուտ ամուսնական լծի տակ ընկնել, մեկ էլ տեսար, վիզդ ջարդվեց։ Մի երկու-երեք տարի էլ նշանված մնա, շաբաթը երկու-երեք անգամ վայելիր աներոջդ սեղանի առատ բարիքները։ Դեռ կարող ես նրանց հաշվին հարսնացուիդ հետ շուրջերկրյա ճանապարհորդություններ կատարել, աշխարհներ տեսնել ու մի անգամ էլ համոզվել, որ երկրագունդն, իրոք, կլոր է։

Այսքանից հետո քեզ ի՞նչ է մնում՝ պսակվել։ Հիմա էլ պիտի մտածես, թե ինչպիսի մարդկանց ես հրավիրում հարսանքիդ, հրավիրվածները ինչպիսի նվերներ պիտի բերեն, որ և՛ հարսանքի ծախսերը հիմնովին փակես, և՛ դեռ մի այդքան էլ շահույթ ստանաս։
Պսակվեցի՞ր... Ապրես, սրանից դենը այլևս չեմ կարող քեզ խորհուրդներ տալ, որովհետև արդեն շատ մեծ փորձ ես կուտակել և ուրիշներին էլ դու կարող ես խելք սովորեցնել։ Կարող ես նաև մի քանի անգամ ևս հաջողությամբ պսակվել, բայց, խոսքը մեր մեջ, այդ մեկը խորհուրդ չեմ տալիս, որովհետև ծխելու կամ խմելու նման հետագայում դա կարող է վատ սովորություն դառնալ, սովորությունն էլ՝ բնավորություն...
Դե ինչ, հաջողություն քեզ։ Ամուսնական երկար տարիների երջանկություն եմ ցանկանում։




ՄԱՐԳԱՐԵՆ

Բոլորին արդեն հայտնի է, որ Վանուշ Խանամիրովիչը չի կարողանում տանել երրորդ հարկի Մարկոս Սամսոնովիչին։ Ինչպես կարող է տանել մի մարդու, որի երես առած լակոտը երրորդ հարկի պատշգամբից վառած ծխախոտը նետել է երկրորդ հարկի պատշգամբի ուղղությամբ, այսինքն՝ Վանուշ Խանամիրովիչի կնոջ՝ Նազաննա Լևոնովնայի փռած լվացքի վրա, փչացրել նրա իմպորտնի գիշերաշապիկը։

Թվում էր՝ երկրորդ և երրորդ հարկի հարևանների միջև անհաշտ պայքարը դեռ երկար կշարունակվեր, սակայն ի զարմանս շատ-շատերի, կեսօրին Վանուշ Խանամիրովիչը խաշի հրավիրեց Մարկոս Սամսոնովիչին, իսկ երեկոյան չորս մարս արեց քաղառևտրի դիրեկտոր Հեկտոր Սուրենովիչին և դեռ վերջում էլ ծաղրեց. «Ա՛յ մարդ, էդ որ նարդի խաղալը չգիտես, ինչո՞ւ ես ժամանակս զուր տեղը խլում»։

Դեպքից հինգ օր անց, Հեկտոր Սուրենովիչը վտարվեց պաշտոնից և նրա բազկաթոռին նստեց Մարկոս Սամսոնովիչը։ Չէ, ինչ ուզում եք ասացեք, Վանուշ Խանամիրովիչը մարգարե է։ Մարգարե չլիներ, Սմբատ Արբակովիչի կնոջը՝ Լիլի Մակբեթովնային ցեղային մի շնիկ չէր նվիրի, և այդ էլ այն դեպքում, երբ նման շնիկները փողոցներում թափված չեն։
Հաջորդ օրը պարզվեց, որ Սմբատ Արբակովիչին առաջ են քաշել, նշանակել գինեգործարանի դիրեկտոր։

Զարմանալի հոտառություն ունի Վանուշ Խանամիրովիչը. նա որտեղի՞ց գիտեր, որ Տորք Հովսեփովիչը երկու շաբթից հետո պաշտոնաթափ պիտի լիներ։ Նա իրար ետևից երեք մարս արեց խեղճ մարդուն, վերջինս ոնց որ կորցրեց իրեն, գույնը գցեց, Խանամիրովիչին քաշեց մի կողմ ու հարցրեց.
- Բան ես լսե՞լ։
- Ի՞նչ բան,-  իբր թե զարմացավ Վանուշ Խանամիրովիչը։- Իսկ ի՞նչ պիտի լսեմ։
- Բա ինչի՞ ինձ երեք անգամ մարսի քաշեցիր։
- Այ մարդ, նարդի է, էլի, խաղում ենք։

Բա ո՜նց, նարդի է, խաղում է։ Գեդեոն Բաբաջանովիչը, որ մեր բակի ամենաթույլ խաղացողն է, ուրախությունից ուզում էր պար գալ, Վանուշ Խանամիրովիչին երկու մարս էր արել։ Եվ մարդն էլ քսան տարուց ավելի է, դիրեկտորի տեղակալ է... Դիրեկտորները գալիս են, գնում, իսկ ինքը տեղակալ է մնում։ Նա չկարողացավ թաքցնել իր ուրախությունը, բռնեց Վանուշ Խանամիրովիչի ձեռքն ու ասաց.
- Եթե դու ճիշտ դուրս եկար, մաղարիչն ինձ վրա։
Գեդեոն Բաբաջանովիչը դարձավ դիրեկտոր և Վանուշ Խանամիրովիչին հռչակեց մարգարե։
Հաճախ հարևան բակերից էլ գալիս են մարդիկ Վանուշ Խանամիրովիչի հետ նարդի խաղալու և դրանով գուշակում, թե վաղն իրենց ինչ է սպասվում՝ պաշտոնի բարձրացու՞մ, թե՞ պաշտոնի անկում։ Տանուլ տվողները սուսուփուս հեռանում են, հաղթողները հենց նույն օրը ճաշի են հրավիրում Վանուշ Խանամիրովիչին։

Աշնան մի զով երեկո Վանուշ Խանամիրովիչն ինձ հրավիրեց իրենց տուն՝ խորովածի։ Իհարկե, հասկացա, որ մեջտեղ մի բան կա, բայց ինձ անհայտ էր։ Ես մեր հիմնարկում հասարակ բաժնի վարիչ եմ, բոլորովին մտքովս չի անցնում, որ կարող են առաջ քաշել։
Վանուշ Խանամիրովիչը երեք անգամ խմեց կենացս, խոսեց հարևանության, ընկերության, բարեկամության ու չգիտեմ էլ ինչի մասին, երգեց Ջիվանու «Ընկերը», կամաց-կամաց բացեց սկզբում փոքր փակագիծը, հետո՝ միջակ փակագիծը, այնուհետև՝ մեծ փակագիծն ու խոսքն առաջ տարավ.
- Հիմա էլ արի խմենք Ռազմիկ Գեղամովիչի ու քո ընկերության կենացը։

Ռազմիկ Գեղամովիչն իսկապես իմ ամենամտերիմ ընկերն է, և հիմա ինձ մնում է կռահել, թե ինչ նպատակ է հետապնդում Վանուշ Խանամիրովիչը։ Եվ նա չուշացավ, բաժակը գլխից վեր բարձրացրեց ու խոսեց.
- Երեկ մեր դիրեկտորին երեք մարս եմ արել։ Տեսնեիր՝ ինչպես էր գույնը գցել... Իհարկե, ես նրան չասացի, որ մի քանի օրից հետո իր տեղը զիջում է Ռազմիկ Գեղամովիչին... Իսկ ինչո՞ւ Ռազմիկ Գեղամովիչը չունենա թիկունքում կանգնած սարի պես տեղակալ, որ գործը յուղի պես առաջ գնա։ Լավ, որքա՞ն պիտի մնաս բաժնի վարիչի աթոռին։

Ես առավոտյան զանգեցի ընկերոջս տունը, ասացի շնորհավորում եմ,  բայց նա չթողեց խոսքս ավարտեմ, քրքջաց.
- Դու առաջինը չես, որ շնորհավորում ես։ Քեզանից առաջ, ծեգը-ծեգին ինձ շնորհավորել է նաև քո մոտիկ հարևանը... Բայց ոչինչ չեմ կարող անել...
- Իսկ ինչո՞ւ չես կարող...
- Որովհետև այդ Ռազմիկ Գեղամովիչն ուրիշ Ռազմիկ Գեղամովիչ է, իմ և նրա անուն-հայրանունները համընկնում են։

Այո, մարգարեն այս անգամ իր հաշիվների մեջ սխալվեց։ Սխալվեց, բայց չկորցրեց իրեն։ Նա այդ օրը նարդի խաղաց հինգերորդ հարկի Մարատ Համլետովիչի հետ, առավոտյան հրավիրեց իրենց տուն՝ խաշի։ Մարատ Համլետովիչը տեղարդկոմբինատի նոր դիրեկտոր Ռազմիկ Գեղամովիչի բաջանաղն է։




ԳԻՏԱՀԵՏԱԽՈԻՅԶՆԵՐԸ

Մեր գիտահետախուզական կայանի ստեղծումը տրամաբանորեն պատճառաբանված անհրաժեշտություն էր։ Դա ասաց ինքը՝ Ջումշուդ Ջալալովիչը, որ նախկինում ճտահանման կոմբինատի դիրեկտոր էր։ Մենք սկզբում հաստիքով ութ հոգի էինք՝ մի դիրեկտոր, մի ավագ և երկու կրտսեր գիտական աշխատող, ինչպես նաև մի քարտուղարուհի, հաշվապահ, ավտովարորդ և հավաքարարուհի։ Ամեն օր ժամանակին ներկայանում, տեղավորվում էինք մեր գրասեղանների ետևում, շախմատ ու նարդի խաղում, խաչբառներ լուծում և դեռ բամբասելու ու դետեկտիվ վեպեր կարդալու համար բավական ժամանակ էր մնում։ Պատահում էր, որ հիմնարկության դռները փակում, գնում էինք խանութներում իմպորտնի կոշիկների և գուլպաների համար գլուխ ջարդում։ Քանի որ մեր կայանի աշխատանքի բնույթը դեռ չէր որոշվել, սկսեցինք մեր գիտելիքները զարգացնել ֆուտբոլագիտության ուղղությամբ։ Երկու ամիսը բավական էր, որ դիրեկտորն իմանար, թե ինչքան են անկյունային ու տուգանային հարվածները, մրցավարը որ դեպքում է նշանակում տասնմեկ մետրանոց, որն է «խաղից դուրս» վիճակը և այլն։

Գլխավոր հաշվապահն ու քարտուղարուհին, որ, ընդհանրապես, սպորտից այնքան էին հեռու, որքան մեր ավագ գիտաշխատողը գյուղատնտեսությունից, պարապ չմնալու համար թեյ ու սուրճ էին պատրաստում մեզ համար, իրենց բալիկների ու թոռների համար ժակետներ գործում և հետախուզում՝ տեսնեն խանութներն ինչ նոր ապրանքներ են ստացել։
Մեր դիրեկտորն էլ գործունյա մարդ էր, բողոքեց և հաստիքով մի տեղակալ էլ ավելացավ՝ Գասպար Մատվեյիչ։ Վաթսունի մոտ, կիսաճաղատ, կլոր դեմքով մարդ էր, սա էլ նստեց իր գրասեղանի ետևում և սկսեց հուշեր գրել։ Բայց հուշագրությունների երրորդ հատորը դեռ չէր ավարտել, երբ հանկարծ մուսան լքեց նրան։ Հո պարապ չպիտի նստի մարդը՝ երկրի տարբեր քաղաքների գիտահետազոտական կայանների գործերին ծանոթանալու նպատակով մի գլուխ գործուղման մեջ էր՝ Մոսկվա, Երևան, Տաշքենդ, Կիև, Ստավրոպոլ, Պենզա, Արմավիր... Ի՞նչ պակաս գործուղում է՝ այստեղից դեսից-դենից տանում էր Մոսկվայում, Կիևում, Սարատովում վաճառում, այնտեղից էլ դեսից-դենից գնում, բերում մեզ մոտ կրկնապատիկ գներով վերավաճառում։

Մեր ավագ գիտական աշխատողը, որ արտաքուստ լուռ ու մունջ մարդ էր, անցավ ընդհատակյա պայքարի, ճանկեց մի սիրունիկ քարտուղարուհի, երկու լաբորանտ։ Վերջիններս էլ երկար պարապ մնալուց այնքան ձանձրացան, որ սիրահարվեցին քարտուղարուհի Անյուտային ու սկսեցին հորինել լիրիկական ոտանավորներ։
Ահա այստեղ էր, որ մեր դիրեկտորի ուղեղում ծագեց էստրադային անսամբլ ստեղծելու գաղափարը. հրավիրեց հատուկ մասնագետ, որը, ինչպես պարզվեց հետագայում, մասնագիտությամբ ոչ թե երաժիշտ էր, այլ քաղառևտրի ցանցից վտարված մսավաճառ։
Մեր գլխավոր հաշվապահն էլ քնած չէր. էլ ինչ գլխավոր հաշվապահ, որ ոչ կարգին օգնական ունի և ոչ էլ գանձապահ։ Ջումշուդ Ջալալովիչը ընդառաջեց նրան և գլխավոր հաշվապահի գրասեղանի կողքին ավելացան երկու գրասեղաններ, գրասեղանների ետևում երկու հաղթանդամ տղամարդ, որոնց սիրած մարզաձևը ծանրամարտն էր։ Ճիշտ է, մեր դյուցազունները միութենական և համաշխարհային ռեկորդներ չէին սահմանում, սակայն օրենքով նրանց մի մարզիչ էր հասնում։ Եվ եկավ մարզիչը, զբաղեցրեց երրորդ կրտսեր գիտաշխատողի պաշտոնը, այլևս չերևաց հիմնարկությունում՝ իր մարզիկների հետ շարունակ գործուղման մեջ էր, ի վերջո բռնվեցին սպեկուլյացիայի մեջ, ստացան իրենց պատիժը։
Մեր գիտահետազոտական կայանը արդեն բավականին ընդարձակվել էր, և հաշվի առնելով գործի ծանրությունը, ուղարկեցին մի կադրերի բաժնի վարիչ՝ իր տեղակալով, չորս բանջարաբույծ, երեք անասնաբույծ, երկու մեքենագրուհի։ Բանջարաբույծներն իրենց հատկացված փորձնական հողամասում սոխ, սխտոր, լոբի, վարունգ, պոմիդոր էին աճեցնում, վաճառում կոլտնտեսային շուկայում, անասնաբույծները զբաղվում էին ճագարաբուծությամբ և շաբաթը երկու-երեք անգամ իրենց շեֆերին հյուրասիրում խորովածով։ Իսկ երբ ճագարները սպառվեցին, սկսեցին զբաղվել թռչնաբուծությամբ։

Նկատի առնելով այն հանգամանքը, որ մեր գիտահետազոտական կայանի շենքը չի համապատասխանում մեր աշխատանքի որակին ու բովանդակությանը, մեզ տեղափոխեցին մի հսկա շենք և երրորդ հարկը ամբողջությամբ տրամադրեցին մեզ։ Երրորդ հարկի նախկին հիմնարկության աշխատողներից մոտ տասը հոգի, որ չգիտես ինչու մնացել էին իրենց գրասեղանների ետևում նստած, լիովին ընդունեցին մեր իշխանությունն ու հրամանով ձևակերպվեցին որպես տնտեսվար, ծաղկաբույծ, թռչնաբույծ, ավագ մեխանիկ, ավագ տեխնիկ, գարաժի պետ, պահեստապետ և այլն։
Իսկ հետո պարզվեց, որ մեր աշխատանքներում տեղ են գտել որոշ թերություններ, և Ջումշուղ Ջալալովիչը ընդհանուր ժողովում քննադատության ու ինքնաքննադատության կարգով նշեց, որ գիտահետազոտական կայանը դեռևս չունի գրադարանավար ու գեղմասվար, մեքենագրական բյուրոյի վարիչ ու գլխավոր ինժեներ, ինչպես նաև որոշված չէ, թե կայանը ինչով պիտի զբաղվի՝ այգեգործությա՞մբ, ճագարաբուծությա՞մբ, թե՞ բանջարաբուծությամբ։ Դիրեկտորի տեղակալը, որ նոր էր վերադարձել գործուղումից, և չգիտես ինչ հրաշքով եղել էր Հյուսիսային բևեռում, ասաց՝ լավ կլինի, որ զբաղվենք պինգվիններ և սպիտակ արջեր բուծելու գործով, ավագ գիտական աշխատողը բռնեց ճագարաբուծությունից, և մեծ աղմուկ բարձրացավ։

- Աշխատանքային կարգապահությունը խախտվում է,- չհամբերեց մեր դիրեկտորը։- Ընկերնե՛ր, հասկացեք, մենք այժմ կազմակերպված հզոր հիմնարկություն ենք, և ցանկալի է, որ բարեկամական կապ ստեղծենք մեր կոլեգաների հետ։
- Ի՞նչ կոլեգաներ,-  զարմացանք,-  որտե՞ղ են մեր կոլեգաները։
Ջումշուդ Ջալալովիչը մատը տնկեց դեպի առաստաղը, այսինքն՝ չորրորդ հարկը։
- Այնտեղ մենք կոլեգաներ ունենք,-  ասաց դիրեկտորը,-  ես այդ մասին երեկ իմացա։
- Հետաքրքիր է,-  ասաց դիրեկտորի տեղակալը,-  նրանք ինչո՞վ են զբաղվում։
- Այ, դա ինձ էլ է անհայտ։ Հարկավոր է իմանալ։

Հաջորդ օրը մենք մեր ներկայացուցիչներն ուղարկեցինք նրանց մոտ, նրանք իրենց ներկայացուցիչներն ուղարկեցին մեզ մոտ, կատարեցինք փորձի փոխանակում և պարզվեց, որ նրանք էլ գրեթե նույն գործն են անում, ինչ մենք… Սակայն այդպես էլ չկարողացանք իմանալ, թե նրանք ինչ են անում, որպեսզի իմանանք, թե մենք ինչ ենք արել և ինչ պիտի անենք։




ՄԵԾ ՄԱՐԴԸ

Մկրտիչ Ապետնակիչը մեծ մարդ է, մեծ... Մկրտիչ Ապետնակիչի նման հեղինակավոր, իր խոսքին տեր, սրամիտ ու սրտամոտ մարդ ոչ մի տեղ չես կարող գտնել։ Եթե նա ասում է՝ Պիկասոն բրազիլացի հայտնի ֆուտբոլիստ է, ուրեմն՝ չպիտի առարկել։ Ի՜նչ մեծ բան է, մարդը կարող է հայտնի նկարիչ Պիկասոյին շփոթել ֆուտբոլիստ Պելեի հետ, Ֆիրդուսուն՝ Ֆիգարոյի հետ և ապացուցել, թե ինքը մի քանի շաբաթ առաջ Սև ծովի ափին թենիս է խաղացել Գրիգոր Նարեկացու հետ։

Մկրտիչ Ապետնակիչը կարող է հանճարեղ Դանթեին միջնադարից քարշ տալ իրենց բնակարանը, հետը բաժակ բաժակի խփել և քննադատության կարգով ասել.
- Դանթե ջան, բայց քո գրած բայաթիներում թույլ բաներ էլ կան։
Կարող է նաև ոլորել Միկիտան Սաքոյի ականջներն ու բղավել.
- Շուն շանորդի, դու ի՞նչ իրավունքով ես յուրացնում սոցիալիստական սեփականությունը։
Խնդրեմ, անցյալ օրը հեռախոսով բղավում էր ինչ-որ մարդու վրա, երբ հանկարծ տեղակալը ներս մտավ, Մկրտիչ Ապետնակիչը ցած դրեց լսափողը և շատ հանգիստ տոնով ասաց.
- Մինիստրին լավ հուպ տվեցի։

Ու Ապետնակովիչը հեռախոսով մերթ մինիստրին է «հուպ տալիս», մերթ «Սպարտակի» ավագ մարզիչ Նիկիտա Սիմոնյանին բացատրում, թե որն է ժամանակակից ֆուտբոլի ոգին։ Բալզակին խորհուրդ է տալիս, որ կյանքը լավ արտացոլի իր ստեղծագործություններում, իսկ Չոմբեի վրա գոռում. «Տո, խոզի գլուխ, ինչո՞ւ քեզ կարգին չես պահում»։
Չէ, Մկրտիչ Ապետնակիչը մե՜ծ մարդ է, մե՜ծ... Նա պատմում է, որ, իբր, Բուդյոննու հետ ջարդել է սպիտակգվարդիականների մի ամբողջ բանակ և Օմար Խայամի հետ երկու տակառ գինի խմել։ Եվ, ինչպես ինքն է պնդում, անձամբ ճանաչում է Ֆիդել Կաստրոյին ու Նաղաշ Հովնաթանին, աչքիդ մեջ նայում… Փավստոս Բուզանդի մասին հուշեր է պատմում։
Բայց մի օր էլ վերևից եկան, ստուգեցին Մկրտիչ Ապետնակիչի ղեկավարած հիմնարկը և գտան, որ նա այլևս...

Եվ ի՜նչ եք կարծում, Մկրտիչ Ապետնակիչը բոլորովին էլ չկորցրեց իրեն։ Նա ժպտաց բեղի տակ ու շատ հանգիստ ասաց.
- Էհ, ես ինչո՞վ եմ պակաս Օմար Խայամից կամ Ղազարոս Աղայանից։ Ես էլ նրանց նման կանցնեմ կենսաթոշակի։ Ոչ ոք չծիծաղեց, ոչ ոք չառարկեց նրան, որովհետև Մկրտիչ Ապետնակիչն իրոք նրանց թայ մարդ է։




ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆ

Զարզանդ Ազարյանն ամբողջ գիշերը չկարողացավ քնել։ Ա՜խ, այդ պատմությունը... Դե հիմա արի հիշիր, թե ո՞ր թվականին են տեղի ունեցել Հաննիբալի արշավանքները, որ թվականին է ավարտվել յոթնամյա պատերազմը։ Հետո Քսերքսեսի արշավանքները, Մակեդոնացու արշավանքները, Չինգիզ խանի արշավանքները… Ախր, ում ինչ գործն է, թե հազարամյակներ առաջ ինչո՞ւ են թագավորներն իրար կոկորդ կրծել, ինչու ասել՝ «Իմ վասալի վասալը իմ վասալը չէ», և ինչու է Պիպին Կարճահասակը մի գիշերվա ընթացքում վառել Հռոմը, ովքե՞ր են պատրիկներն ու պլեբեյները…

Այդ դեռ ոչինչ, բա պատմության դասախոս Նահապետյանի խոժոռ հայացքը։ Նայում ես դեմքին և իմացածդ մոռանում։ Մի հասարակ «երեքն» ի՞նչ է, տարել, կախել է երկնքից։ Տո, ի՞նչդ է գնում, թվանշան է, էլի, նշանակիր։ Ներոնի հերն էլ անիծած, Հուլիոս Կեսարի հերն էլ։
Զարզանդ Ազարյանն ամբողջ գիշերը չքնեց, և առավոտյան քննության գնաց ճիշտ այնպես, ինչպես հանցագործության մեջ բռնվածը կգնար դատական հարցաքննության։ Նա նորից պատկերացրեց Նահապետյանի խոժոռ հայացքն ու մարմնով սարսուռ անցավ։
- Բարև, Զարզանդ,- առաջինը նրան ողջունեց մազալլու Ժիրայրը։- Հը, ի՞նչ կտաս, որ մի լավ բան ասեմ։

Ազարյանին մի պահ թվաց, թե պատմության առարկան հանվել է ծրագրից, և քիչ մնաց համբուրեր ընկերոջ ճակատը։ ժիրայրը ձեռքը դրեց նրա ուսին.
- Աչքդ լույս, Նահապետյանը հիվանդացել է։
- Է՜, հիմա էլ մի ուրիշ Նահապետյան կփոխարինի նրան։
- Իսկ գիտե՞ս ով է այդ ուրիշը։ Քո համագյուղացի Մովսիսյանը։
Ազարյանն ուրախացավ, սակայն հանկարծ հիշեց, որ Մովսիսյանն իրեն չի ճանաչում։ Գոնե մի օր առաջ իմանար... Վեց տարուց ավելի է, ինչ Մովսիսյանը չի երևացել հայրենի գյուղում։ Վեց տարի առաջ էլ գյուղ էր եկել, թաղել հորը և նորից վերադարձել քաղաք։
- Ազարյան Զարզանդ։

Ազարյանի մտքի թելը կտրվեց։ Նա մտավ դռներից ներս, սեղանից վերցրեց մի հարցաթերթիկ և նայեց Մովսիսյանի դեմքին։ Վերջինս ժպտաց, և այդ ժպիտը հուսադրեց Ազարյանին։
- Վարդան Հայրապետովիչ, շատ եք փոխվել։ Գյուղում բոլորն էլ հիշում են ձեզ։
Մովսիսյանը կկոցեց աչքերը։
- Ա՛յ տղա, դու մեր գյուղի՞ց ես։
- Մակիչենց Սիմոնի տղան եմ։ Արձակուրդներին գյուղում էի, հայրիկիդ գերեզմանաքարն էլ գցեցինք։ Ամբողջ գյուղը հավաքվել էր։

Մովսիսյանը նստեց աթոռին։
- Ա՛յ տղա, անունդ ի՞նչ է։
- Զարզանդ։ Հայրիկդ ինձ միշտ Զազի էր կանչում։ Ոսկի մարդ էր։
- Ա՛յ տղա, Զարզանդ, ուրեմն հայրիկիս գերեզմանաքարը գցել են։
- Ուստա Հովհանն է պատրաստել, ուզում էր 200 ռուբլի վերցնել, չթողեցի։ Ասացի՝ ա՛յ մարդ, գիտե՞ս Հաբեթ ապերն ում հայրն է... Ի՜նչ քար է, նայում ես, քեֆդ գալիս է, Մեծ քերծից ենք հանել… Ես էի, Սեդրակն էր, ձեր Գևոն...
- Սպասի՛ր, ա՛յ տղա, լավ հիշեցի, մեր Տանձուտի աղբյուրը մնո՞ւմ է։
- Իհարկե, մնում է, քանի անգամ եմ էդ աղբյուրից Հաբեթ ապոր համար ջուր տարել...

Մովսիսյանը թաշկինակով մաքրեց ակնոցի քրտնած ապակիները, տնկեց քթին ու գոհ ժպտաց.
- Մանկությանս վայրերին որքա՜ն եմ կարոտել։ Մեր Գևոն ինչպե՞ս է։
- Գևոն շատ լավ է, աշխօրին հինգ լիտր գինի է ստացել, ես գինի եմ ասում, Վարդան Հայրապետովիչ, դու կոնյակ հասկացիր...
- Ուրեմն, մերոնք լա՞վ են։
- Շատ լավ են։ Ես էլ արձակուրդներին որ գնում եմ գյուղ, օգնում եմ։

Մովսիսյանը բարձրացավ տեղից։
- Կեցցե՛ս… Դե մի հարցաթերթիկդ տուր, տեսնեմ։
Ազարյանը հարցաթերթիկը մեկնեց նրան և նոր միայն հիշեց, որ հարցերը դեռ չի կարդացել։ Մովսիսյանր վերցրեց այն, մոտեցրեց ակնոցին ու Ժպտաց.
- Պատմությունից լավ ես, չէ՞։
- Դե, իհարկե…
- Մի հարց կտամ և՝ վերջ։
- Խնդրեմ, ես պատրաստ եմ… Հա, Վարդան Հայրապետովիչ, քիչ մնաց մոռանայի, ձերոնց ի՞նչ ասեմ, արձակուրդներին գյուղ կգա՞ք։
- Կգամ։ Անպայման կգամ... Ուրեմն, մի հարց և՝ վերջ։ Ի՞նչ կասեք Կարմիր և Սպիտակ վարդերի պատերազմի մասին։ Համառո՛տ։
- Կարմիր և Սպիտակ վարդերի պատերազմը... Վարդան Հայրապետովիչ, լավ հիշեցի, ե՞րբ եք դոկտորականը պաշտպանելու։
- Դոկտորակա՞նը։
- Իհարկե, ամբողջ գյուղն անհամբեր սպասում է։ Գևոն ասում է՝ մի լավ քեֆ եմ սարքելու։
- Իսկապե՞ս։
- Ազնիվ խոսք... Ախր, չգիտեք, է՜, գյուղում բոլորն էլ ձեզնով հպարտանում են։ Ամռանն անպայման կգաք։
- Կգամ, իհարկե, կգամ։ Մնացած քննությունները լա՞վ ես հանձնել։
- Իհարկե։
Մովսիսյանը հարցաթերթիկը դրեց սեղանին ու վերցրեց գրիչը։
- Ա՛յ տղա, հիմա ի՞նչ նշանակեմ։
- Դե, նշանակիր, էլի, Վարդան Հայրապետովիչ, «չորսն» էլ վատ թվանշան չի։

...Եվ Ջարզանդ Ազարյանը, որ պատմությունից հազվադեպ էր «երեք» ստանում, որ չգիտե, թե քանի տարի է տևել յոթնամյա պատերազմը, որ Ներոնը շփոթում էր Պիպին Կարճահասակի հետ, հաջորդ օրը ընկերների մոտ սկսեց տրտնջալ.
- Ի՜նչ մարդ է այդ Մովսիսյանը, բոլոր հարցերին մեկ-մեկ պատասխանեցի, բայց էլի «չորս» նշանակեց։ Որտե՞ղ մնաց արդարությունը։




ԻՄ ԱՆՆՄԱՆ ԶՈՔԱՆՉԸ

Ինձ թվում էր, թե ես աշխարհի ամենաերջանիկ մարդն եմ։ Մեր հիմնարկում բոլորն էլ ինձ Արսեն Պետրովիչ էին կոչում։ Այսօր տեղակալ եմ, վաղն էլ կարող եմ հիմնարկի պետ դառնալ։
Այսպես, ինձ թվում էր, թե աշխարհի ամենաերջանիկ մարդն եմ։ Կնոջս «ջան» էի ասում, «ջան» լսում։ Կինս, որ իսկապես սիրում էր ինձ և կան բոլոր տվյալները, որ կարող էինք մի բարձի ծերանալ, մի օր էլ շոյեց մազերս ու ասաց.
- Անուշիկս, ուզում եմ մի բան խնդրել։
- Լսում եմ, անգինս։
- Թո՞ւյլ կտաս, որ մորս էլ բերեմ մեզ մոտ։
- Եթե ուզում ես, բեր, նա մեզ չի խանգարի։

Ես լսել էի, որ կնոջս հարազատ եղբայրները իրենց հարազատ մոր հետ, այսինքն՝ զոքանչիս հետ չեն հաշտվում։ Տեսնո՞ւմ եք, թե աշխարհում ինչպիսի ոչուփուչ զավակներ կան։
Հաջորդ օրը զոքանչս եկավ, մեր տանը պաշտոնապես տեղավորվեց կամ, ինչպես նավաստիներն են ասում՝ հիմնավորապես խարիսխ ձգեց։ Դե, իհարկե, ես նրան դիմավորեցի շատ քաղաքավարի, նույնիսկ համբուրեցի ձեռքն ու ասացի.
- Գխիս վրա տեղ ունես, իմ անուշ զոքանչ։

Զոքանչս էլ շրջեց բոլոր սենյակները և ամենից հարմարն իմ սենյակը գտավ։ Նա առանց ինձ հետ հաշվի նստելու, իր հանգուցյալ ամուսնու մեծադիր լուսանկարը կախեց սենյակի պատից ու ասաց.
- Ինձ թվում է, այստեղ կարելի է մարդավարի ապրել։
Եթե իմ փոխարեն ուրիշ փեսաներ լինեն, գուցե վրդովվեն, բայց ես կուլտուրական մարդ եմ, սենյակս զիջեցի նրան և տեղավորվեցի խոհանոցում։

Զոքանչիս գալու առաջին օրը մեզ մոտ ուրիշ նշանակալից փոփոխություններ չկատարվեցին։
Բայց ահա հաջորդ օրը զոքանչս մտավ խոհանոց ու կարգադրեց.
- Գնա թատրոնի տոմս գնիր ինձ համար։ Ես միշտ չորրորդ շարքում եմ նստում։
Նա թատրոնից վերադարձավ խիստ զայրացած։
- Փեսա՛, շատ անշնորհք տղա ես,-  ասաց նա։- Տեղս շատ վատ էր։ Առջևում մի երկար մարդ էր նստել, և այդպես էլ չկարողացա իմանալ՝ Օթելլո՞ն է խեղդել Դեզդեմոնային, թե՞ Դեզդեմոնան է խեղդել Օթելլոյին։
Մյուս օրն էլ կինոյի տոմս գնեցի։ Զոքանչս կինոնկարից բան չհասկացավ և եռանդով հարձակվեց վրաս.
- Անշնորհքի մեկը, ես ուզում եմ այնպիսի կինոնկար դիտել, որ մեջտեղ Տարզան կամ Ֆանտոմաս լինի։ Վաղն ինձ համար անպայման ֆուտբոլի տոմս կգնես։
- Իսկ ի՞նչ շարքում եք ուզում նստել։
- Այնպիսի տեղ, որ մերոնք անպայման հաղթեն։

Նա մարզադաշտից վերադարձավ միանգամայն բարձր տրամադրությամբ։ Նրա բախտից մերոնք այդ օրը խաղը շահել էին 4։0 հաշվով։ Կանգնեց սենյակի կենտրոնում և գոչեց.
- Փեսա՜...
Ես շարքային զինվորի պես տնկվեցի նրա առջև։ Նա մատը մեկնեց դեպի լողարան ու գեներալի տոնով հրամայեց.
- Ջուրը տաքացրո՛ւ...
- Լսում եմ։
- Ոչ թե լսում եմ, այլ ենթարկվում եմ,-  ուղղեց զոքանչս, այնուհետև երկու ժամ գոլ ջրի մեջ նստելուց հետո, ուղղակի բաղնիքից կարգադրեց.
- Փեսա, թեյը տաքացրու, գալիս եմ։

Այո, ես լուռ ու հնազանդ ենթարկվում էի զոքանչիս կամքին, բայց, չգիտես ինչու, նա միշտ ինձնից մնում էր դժգոհ։
- Էհ, աղջկաս ձեռքը այնպիսի՜ տղաներ էին խնդրել, գեներա՜լ, ունիվերմագի վարի՜չ, ֆուտբոլի՜ստ... Չէ՜, ինչպես երևում է, աղջիկս բախտ չունի։
Կինս, որ մինչ այդ գոհ էր ինձնից, գրկում է մոր ուսերը և հեկեկում։ Զոքանչս ավելի է բորբոքում նրան.
- Լաց եղիր, լաց, ա՛յ անբախտ երեխա, լացը թեթևություն է բերում սրտին։

Պատահեց նաև ուրիշ մի դեպք։ Ստացել էի աշխատավարձս, զոքանչիս համար գնել մի զույգ թանկարժեք ոտնամաններ։ Նա շուռ ու մուռ տվեց ոտնամաններն ու գլուխն օրորեց.
- Փեսա՜...
- Բաղնիքը տաքացնե՞մ...
Նա ձեռքն արհամարհանքով թափ տվեց։
- Փեսա, ինձ վատ եմ զգում։
- Գո՞ւցե բժիշկ կանչեմ։

Այստեղ զոքանչս այնպես աչքերը ոլորեց վրաս, որ բերանումս թուքը չորացավ։
- Ինչի՞ս է հարկավոր քո բժիշկը։ Հասկանո՞ւմ ես, ես ուզում եմ կուրորտ գնալ...
Ես, իհարկե, ուրախացա։ Պատկերացնո՞ւմ եք, կարող եմ մի ամիս ապրել ազատ ու երջանիկ, չլսել նրա հրամաններն ու փնթփնթոցները։ Բայց հիմա հարց է ծագում՝ զոքանչս որտե՞ղ է ուզում կուրորտ գնալ և ո՞ւմ միջոցներով։ Նա կարծես կռահեց իմ միտքը և վեր թռավ տեղից.
- Կամ Սոչի, կամ Գագրա։ Հետո էլ, աննամուս փեսա՛, պիտի ուրախանաս, որ ես քո զոքանչն եմ, էլ ինչո՞ւ ես ժլատություն անում։

Ուրիշների փեսաները այլ կերպ կվարվեին, բայց ես կարողացա գործը գլուխ բերել, և զոքանչս ճանապարհվեց։
Չանցած մի քանի օր, ստացա մի հեռագիր. «Արսեն, մանր ծախսերի համար ուղարկիր հարյուր ռուբլի»։ Մի շաբաթ անց մի ուրիշ հեռագիր. «Արսեն, ուզում եմ մի ամիս ավել մնալ։ Ուղարկիր երեք հարյուր ռուբլի»։
Ես կորցնում եմ ինձ և ուզում եմ ինձ նետել երկրորդ հարկից, բայց ի՞նչ օգուտ։ Ստիպված վաճառում եմ սառնարանը և փողն ուղարկում։

Անցնում է մեկ ամիս՝ ոչ նամակ, ոչ հեռագիր։ Կինս անհանգստանում է, իսկ ես, իհարկե, տխրում եմ արտաքուստ, իսկ ներքուստ ինձ զգում որպես աշխարհի ամենաերջանիկ մահկանացուն։ Զոքանչս չկա, իսկ այդ նշանակում է՝ ազատություն և խաղաղություն։
Ու մի օր էլ հանկարծ փոստատարը բացում է մեր դուռը և մեկնում մի հեռագիր... Գլուխս պտտվում է, մի կերպ հենվում եմ պատին ու կարդում... Եվ ո՞վ քեզ հրաշք, իմ սիրելի, իմ խելոք, մի աննման զոքանչը... ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ է արել։ Ամուսնացել է։ Հասկանո՞ւմ եք, ամուսնացել է և ուզում է, որ իրեն շնորհավորենք։ Ես ուրախությունից պարում եմ, իսկ հարևաններս կարծում են, թե դրամաիրային վիճակախաղի տոմսս «Վոլգա» է շահել։ Ա՜խ, իմ բարի՜, իմ խելո՜ք, իմ աննմա՜ն զոքանչ...




«ՆԱՊՈԼԵՈՆ»

Հորաքույր Մելինեն երեք թե չորս ամիս մնաց փեսայի տանը, և երբ վերադարձավ, քիչ էր մնում չճանաչեինք։ Նա բավականին փոխվել էր՝ մազերը ներկել էր ամենաժամանակակից ներկով, գեղեցիկ խոպոպները նմանվում էին կողք-կողքի խնամքով շարած մահճակալի զսպանակների, հոնքերը բարակ լարեր էին, շուրթերը, ինչպես ծամծմված համեմատությունների սովոր բանաստեղծները կասեն՝ մայիսյան ալ վարդի թերթեր։
Հորաքույր Մելինեն մի քիչ շատախոս կին է, չնայած այս «մի քիչը» նրա շատախոսության համար շատ համեստ չափանիշ էր, և եթե նա չլիներ իմ հարազատ հորաքույրը, այլ ինչ-որ անծանոթ մորաքույր կամ տատիկ, ես ելնելով ռեալիզմի դիրքերից, առանց չափազանցելու կասեի՝ սարսափելի շատախոս։ Բայց նա իմ հարազատ հորաքույրն է, իսկ աշխարհում ո՞վ է իր հարազատ հորաքրոջը բամբասում։ Գոնե զոքանչ լիներ, էլի կարելի է։

Ուրեմն, երբ հորաքույրս խոսում է, այլևս չես կարող կտրել նրա մտքի թելը կամ զանգել աշխատանքիդ վայրը և պատճառաբանել՝ ներեցեք, հորաքույրս խոսում է, այսօր հավանաբար աշխատանքի չներկայանամ։ Ճիշտն ասած, չես էլ կարող ասել՝ հորաքույր Մելինեն ձանձրալի շատախոս է։ Դա կլինի անարդարություն։ Նա պատմելու ակնհայտ շնորհքով է օժտված, մյուս կողմից՝ հետաքրքիր ու բազմազան են նրա խոսակցության թեմաները։ Բայց արի ու տես, որ այդ տարբեր բովանդակությամբ և տարբեր բնույթի թեմաները, ինչպես հաստափոր վեպերում կամ վիպականման պատմվածքներում, կապվում են իրար, մեկը մյուսին լրացնում և երբեք չի խախտվում սյուժետային գիծը։

Խնդրեմ, նա կարող է Անգոլայում տեղի ունեցած վերջին դեպքերը կապել պանրագործարանի գլխավոր հաշվապահ Բուդի Շամիրովիչի լեզվանի կնոջ հետ, Վեզուվի հրաբուխը խցկել հարևան Լալազար Վերդիովիչի փռշտացող «Վիլիս» ավտոմեքենայի բաքի մեջ կամ Տյումենի նավթի մի հարուստ երակը հայտնաբերել Կոլայի թերակղզում։
Ես չգիտեմ, թե չորս ամսում իմ հարգարժան հորաքույրը ինչի մասին է խոսել ուրբաթախոս փեսայի հետ, սակայն հասկացա, որ նա այնքան էլ գոհ չէր այդ «անկուլտուրական գավառացուց»։ Իսկապես, դա ի՜նչ կուլտուրա է, զոքանչը խոսում է հանգուցյալ ամուսնու բարեմասնությունների և Չինաստանում տեղի ունեցող դեպքերի մասին, իսկ ինքը թիկնել է բազմոցին, լրագիր է կարդում։

Բայց ահա հորաքույրս գոհ է անկուլտուրական փեսայի կուլտուրական հարևաններից, առանձնապես Սաթենիկ Արմենակովնայից, որ հրաշալի «Նապոլեոն»-ներ է թխում և սուրճի բաժակն այնպես է շրջում՝ «պատկերքդ մեջը լրիվ երևում է»։
- Ընդհանրապես, Սաթենիկ Արմենակովնան ինձ վրա պրիյատնի տպավորություն թողեց իր կուլտուրայով,-  հորաքույրս այստեղ ընդգծեց «կուլտուրան»։- Պատկերացնո՞ւմ ես, այդ կինը հատկապես «Նապոլեոնն» այնպես է պատրաստում, որ Բաղիշ Խուրշուդովիչը հիացած ասում է. «Սա հո հասարակ կին չէ, գիգանտ է, գիգանտ»։

Հետո հորաքույրս խնդրեց մորս, որ սուրճ պատրաստի, որպեսզի ինքը ցույց տա, թե ինչպես են բաժակները շրջում և գուշակում։ Իսկ երբ սուրճը պատրաստ էր, նա մոռացավ շրջել բաժակները և սկսեց պատմել ինչ-որ Ապոլլոն Դարչիևիչի մասին, որն իր գեղեցիկ կնոջ հետ գժտվել է միայն այն բանի համար, որ կինը չի կարողանում Սաթենիկ Արմենակովնայի նման «Նապոլեոն»-ներ թխել։
- Պատկերացնո՞ւմ եք, Ապոլլոն Դարչիևիչը մասնավորապես իրավացի է,-  հիմա էլ հորաքույրս շեշտը դնում է «մասնավորապես»-ի վրա։- Ապրել գիտության և տեխնիկայի այս հզոր դարում և չկարողանալ «Նապոլեոն» թխել, դա արդեն անկուլտուրականություն է, կամ ինչպես Լիլիա Բարխուդարովնան է ասում՝ նեկրասիվո։ Իսկ գիտե՞ք, թե ով է Լիլիա Բարխուդարովնան,-  մենք, իհարկե, չասացինք չգիտենք, խնդրում ենք պատմես, որովհետև, մեր ասելով-չասելով չէ, միևնույն է, պիտի պատմի։- Լիլիա Բարխուդարովնայի հայրը Բաթումի կողմերից է, մայրը՝ բուն Բաքվից։ Լիլիա Բարխուդարովնան «Նապոլեոն» պատրաստելը սովորել էր հենց իր մորից։ Նա շատ զարգացած կին է, դպրոցում անգլերենի դասեր է տալիս և ամեն տարի գնում է Սև ծովի ափերին հանգստանալու։ Ընդհանրապես, յուրաքանչյուր կուլտուրական մարդ պարտավոր է իմանալ «Նապոլեոն» թխելը։
Քույրս կարծես դրան էր սպասում և խնդրեց.
- Հորաքույր ջան, իսկ ի՜նչ կլինի, որ մեզ էլ սովորեցնես «Նապոլեոն» թխելը։

Հորաքույրս մի քիչ մտածեց և համաձայնեց.
- Լավ, կսովորեցնեմ։ Ուրեմն, այսպես, կես կիլո առաջին տեսակի ցորենի ալյուր, 200 գրամ մաքուր սերուցք, կես կիլո շաքարավազ, վեց հատ ձու... Թեյի սոդա ունե՞ք։
- Ունենք, հորաքույր։
- Չորս... չէ, չէ, երեք թեյի գդալ սոդա, երկու գդալից ոչ պակաս քացախ, 250 գրամ կարագ... Ասպիրին ունե՞ք։
- Ասպիրի՞ն,-  զարմացավ քույրս։
- Ասպիրին, դեղ խմելուս ժամանակն է։

Քույրս ասպիրին բերեց, հորաքույրս հոտոտեց, ասաց՝ հնացած է, և սկսեց պատմել ինչ-որ Մարիամ Համազասպովնայի մասին, որն ասպիրինը շփոթել է լուծողականի հետ, և խեղճը ողջ գիշերը համարյա չի քնել։
- Աշխատեցեք դեղերը չշփոթել իրար հետ,-  խրատեց հորաքույրս։- Դա շատ վտանգավոր բան է։ Շիլլերին ճանաչո՞ւմ եք։
- Դպրոցում անցել ենք,-  առաջ ընկավ քույրս, որ ուզում էր իր գիտելիքներով զարմացնել հորաքրոջը։- Գերմանացի մեծ գրող է, «Ավազակների» հեղինակը։
- Ի՜նչ «Ավազակների» հեղինակ,-  հորաքույրս այնպես նայեց քրոջս, որ քույրս կարմրեց, կարծելով՝ սխալվել է։- Շիլլեր Բագիրիչը Ջոնռիդ Մարկոսովնայի կեսրայրն է, իսկ Ջոնռիդ Մարկոսովնան Սաթենիկ Արմենակովնայի ամենամոտիկ ընկերուհին է։ Ուրեմն՝ Շիլլեր Բագիրիչը բեոմիցինի փոխարեն պենտալգին է խմել և այն էլ երկու բաժին, կինն այնպես է ամուսնու պատճառով իրարով անցել, որ մոռացել է սալօջախը ժամանակին անջատել և «Նապոլեոնը» վառվել է։ Տեսնո՞ւմ եք, թե դեղերն իրար հետ շփոթելն ինչ տխուր հետևանքներ է թողնում «Նապոլեոնի» վրա։ Այդ թխվածքը մեծ զգուշություն է պահանջում։
Երբ քույրս մթերքները լրիվ պատրաստել էր, հորաքույրս անձամբ ստուգեց ու կարգադրեց.
- Լավ հարում ես, այնքան ես հարում, որ գույնը տեղը գա՝ բաց նարնջագույն կամ մուգ դեղնագույն…

Քույրս գործի անցավ, հորաքույրս հիմա էլ սկսեց պատմել կրկեսի մի արտիստուհու մասին, որ բաց նարնջագույն կոֆտա է հագնում, և ամեն անգամ, երբ հյուր է գալիս Սաթենիկ Արմենակովնային, սկսում է. «Արմենակովնա, սիրտս «Նապոլեոնչիկ» է ուզում»։
Քույրս իր գործն ավարտեց, հորաքույրս մատը թաթախեց մածուցիկ լուծույթի մեջ, ծոր արեց ու հիմա էլ խոհանոցում իր զրույցը շարունակեց քրոջս հետ։ Նա պատմեց «Արարատ» և «Տորպեդո» ֆուտբոլային թիմերի վերջին հանդիպման մասին և այն մասին, թե ինչպես թիմի մարզիչ էդիկ Մարգարովը բոլոր ֆուտբոլիստներին խորհուրդ է տվել ամեն առավոտ մարզումներից առաջ քաղցր թեյի հետ «Նապոլեոն» անուշ անել։

- «Նապոլեոնը»,-  ասաց նա,-  բարձրացնում է ֆուտբոլիստների տոնուսը։ Եթե չլիներ այդ հրաշալի թխվածքը, «Արարատը» հազիվ թե չեմպիոն դառնար, և Լևոն Իշտոյանը հազիվ թե գավաթի եզրափակիչ խաղում երկու գոլ խփեր Կիևի դինամոյականներին։
Վերջապես քույրս լուրջ հանդիսավորությամբ ներս բերեց «Նապոլեոնը», և հորաքույրս սկսեց բացատրել, թե ինչպես պիտի կտրտել այն, ինչպես տեղավորել ափսեների մեջ, ինչպես վերցնել պատառաքաղով, ուտելուց հետո վրան ինչ գույնի թեյ խմել։
Մենք այդ հսկա «Նապոլեոն»-ից ստացանք մեր բաժին «նապոլեոնիկները» և հայրս, որ թխվածքների սիրահար է, համն առնելուն պես, ձեռքի ափով փակեց բերանը, իսկ քույրս ծռմռեց դեմքն ու գոչեց.
- Վա՜յ, ոնց որ խաշած դդում։

Բայց հորաքույր Մելինեն կուլտուրական կին է, նա պարզապես ժպտաց ներողամտաբար ու ասաց.
- Առանձնապես բան չկա, շաքարավազը քիչ ենք գցել, սոդան շատ, դրա համար էլ ոչ թե «Նապոլեոն», այլ «Նաբուգոդոնոսոր» է դուրս եկել։ Իսկ գիտե՞ք, թե ինչպես են պատրաստում «Նաբուգոդոնոսորը»։
Եվ հիմա էլ սկսեց պատմել «Նաբուգոդոնոսորի» մասին։




ԵՍ էԼ ՄԱՐԴ ԵՄ, Չէ՞...
(Հեռախոսազրույց)

- Ողջույն, Աբգար Սավադովիչ։
- Ողջույն, Բարխուդար Մարկոսովիչ։
- Գործերդ ինչպե՞ս են գնում։
- Գործերս, ոչինչ, վատ չեն, բայց էս անտեր «Վոլգան» փչացել է, պիտի ուղարկեմ նորոգման։
- Էդ սկի լավ չի, ես էլ ուզում էի մի օրով խնդրել։ Առողջությունդ ինչպե՞ս է։
- Ո՞ւր է, առողջություն է մնացե՞լ։ Ուզում էի առողջարանի համար ուղեգիր գտնել, չստացվեց։
- Տես է՜, իսկ ես էլ այդ հարցով որոշել էի քեզ դիմել։ Ասացի՝ որքան չլինի, ծանոթ-մանոթ կունենաս։
- Որտեղի՜ց... Ծանոթս էլ մթամ Վաղո Դերենիկովիչն էր, մի երկու շաբաթ առաջ զանգեցի մի հարցով, տարավ բերեց, թե՝ խիստ զբաղված եմ, ոչինչ չեմ կարող անել։
- Վաղո Դերենիկովի՞չը...
- Բա էլ ուրիշ ո՞վ։ Բյուրոկրատի մեկն է։
- Ես էլ հույսս քեզ վրա էի դրել, տախտակ է հարկավոր, ասացի՝ գուցե հետը խոսես։ Ինչպե՞ս է Սուսաննա Կարպովնան։
- Անունը չտաս։ Մի քեռու աղջիկ ունեմ, աղաչեցի, պաղատեցի, որ երաժշտականում տեղավորի, բան չստացվեց։ Հիմա մարդ ու կին շուն ու կատու ենք։
- Ուրեմն, թոռնիկս այս տարի էլ մնաց դրսում։ Ասացի՝ Սուսաննա Կարպովնան կօգնի...
 - Ի՞նչ կարող ես անել, մարդուս գործերը, որ ծուռ են գնում՝ պրծավ... Այ, օրինակ, բաջանաղս՝ Արսենը... Անցած օրը խաշ էր գցել ու ինձ չհրավիրեց։ Բանը խաշը չի, մարդավարություն է։ Հիմա ես չեմ, դու ես՝ նրա հետ կհաշտվե՞ս։
- Աբգար Սավադովիչ, գուցե իմ խաթրու հաշտվեք։
- Բարխուդար Մարկոսովիչ, ես քո խաթրու ծովը կընկնեմ խեղդվեմ, բայց նրա հետ չեմ հաշտվի։
- Ուրեմն, կահույքիս հարցն էլ չլուծվեց։
- Ի՞նչ կահույք։
- Աղջկաս պսակում եմ. առանց կահույքի ի՞նչ օժիտ։
- Ի՞նչ անեմ, բաջանաղս մա՞րդ է, որ խնդրեմ... Արտեմ Մախմուրյանի նման՝ օգնեցի, առաջ քաշեցին, դարձավ շիննորոգման գրասենյակի պետ, հիմա քիթը ցցել, ինձ մարդու տեղ չի դնում։
- Ուրեմն, բնակարանիս վերանորոգումն էլի հետաձգվեց։
- Ա՛յ ախպեր, ձեռքումս աղ չկա, աղ... Ում լավություն եմ անում, վատությամբ է պատասխանում։ Տո, դրանց հերն անիծած, դու քեզանից խոսիր, ո՞նց ես։
- Շնորհակալ եմ, Աբգար Սավադովիչ... Ուրեմն, մեր քաղաքում այլևս ոչ մի բարեկամ ու ծանոթ չունես, որ մի բան խնդրեմ, մի բան անես։
- Բարխուդար Մարկոսովիչ, իմ ամենալավ ծանոթն ու բարեկամը հիմա դու ես։
- Դե սիրտդ ի՞նչ է ուզում, ասա՝ անեմ։
- Հեչ բան չի ուզում, դու լավ լինես։
- Չէ, մի բան խնդրիր։
- Ախր, ինչո՞ւ...
- Ես հարյուր բան խնդրեցի, դու մերժեցիր... Դու էլ մի բան խնդրիր՝ ես մերժեմ։ Ախր, մարդ եմ, չէ՞…




ԽԱՉԲԱՌ
(Երգիծական նովել)

Գրասեղան։ Հեռախոս ։ Պետը նստած է գրասեղանի հետևում։ Գրիչը ցած է դնում և զանգում։
ՊԵՏ - Ալլո։ Այդ դո՞ւ ես, Գեղամ Ասատուրովիչ։ Ձայնդ կարծես զիլ է հնչում, երևի հունձն արդեն սկսել եք։ Հրաշալի բերք է սպասվո՞ւմ։ Կեցցե՜ս, այդպես էլ գիտեի։ Ի դեպ, Գեղամ Ասատուրովիչ, ցորենից և գարուց բացի, էլ ի՞նչ հացահատիկային կուլտուրա եք աճեցրել։ Հաճա՞ր։ Այո, ճիշտ է, հաճար, ինչպե՞ս եմ մոռացել։ Իսկ տրանսպորտն ի՞նչ վիճակում է, կոնկրետ՝ բեռները տեղափոխելու համար ապահովվա՞ծ են... Ինչպե՞ս են ասում... կցասայլե՞ր։ Ճիշտ է, կցասայլ, ստացվեց։ Ցտեսություն։
(Ցած է դնում լսափողը և հավաքում ուրիշ համար)։

Ողջո՛ւյն, բանաստեղծ։ Երևի մուսայիդ լավ ժամանակն է, ես էլ խանգարեցի։ Երեկ հանդեսում կարդացի բանաստեղծությունդ։ Հոյակապ է։ Այ, հարկավոր է միշտ այդպիսի բանաստեղծություն գրել։ Գիտե՞ս, ես միշտ քեզ համեմատում եմ սովետահայ անվանի բանաստեղծ... Կարո՞ղ ես կռահել ում հետ։ Չէ՛, չէ՛, Սարյանը չէ։ Առաջին տառը «Շ» է։ Շիրա՞զ։ Ճիշտ կռահեցիր։ Լսիր, բանաստեղծ, լավ հիշեցի, ինչպե՞ս է կոչվում տասնչորս տողանոց բանաստեղծությունը։ Սոնե՞տ։ Գեղեցիկ անուն է։ Տեսնո՞ւմ ես, չէ՞, գրականությամբ ես էլ եմ հետաքրքրվում։ Դե, ցտեսություն։ (Ելնում է տեղից, նայում քարտեզին, ապա մոտենում է հեռախոսին, հավաքում ինչ-որ համար)։

Ողջույն, ընկեր Մարկոսյան։ Այո, ես եմ։ Ինձ հետաքրքրում է մի շատ կարևոր հարց՝ ձեր դպրոցից շա՞տ երեխաների եք ուղարկել պիոներական ճամբար։ 0՜, այդ լավ է։ Արտեկը, ինչ խոսք, համամիութենական ճամբար է։ Այդպես էլ կգրենք՝ Արտեկ։ Հա, քիչ առաջ տղաները վիճում էին մի հարցի շուրջ՝ ո՞րն է աշխարհի ամենաջրառատ գետը։ Ամազո՞նը... Այո, այո, ես նրանց այդպես էլ ասացի։ Երեկ էլ մի շատ հետաքրքիր գիրք էի կարդում, պատմական թեմայով, հեղինակը Բոլիսլավ Պրուսն է... Սպասիր, հիշեմ ինչպես է կոչվում... Հա... Ճիշտ է, «Փարավոն»։ Այդպես էլ կգրեմ՝ «Փա-րա-վոն»։ (Սեղմում է զանգի կոճակը։ Մտնում է քարտուղարուհին)։

ՊԵՏ - Գործերդ ինչպե՞ս են, Անիչկա։
ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - Վատ չեն, Միսաք Գասպարիչ։
ՊԵՏ - Ուրեմն, հեռակայում ես, էլի։ Շատ էլ լավ ես անում։ Ասում են՝ քերականությունից այնքան էլ լավ չես, ճի՞շտ է։
ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - Ընդհակառակը, Միսաք Գասպարիչ։
ՊԵՏ - Լավ, հիմա կստուգեմ։ Ապա թվարկիր հայերենի խոսքի մասերը։
ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - Միսաք Գասպարիչ, դա մենք սովորել ենք դեռ տարրականում։
ՊԵՏ - Ապա, ապա...
ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - Խնդրեմ՝ գոյական, ածական, թվական, բայ, մակբայ...
ՊԵՏ - Հերիք է, ուրեմն, մակբայ։ Իսկ կարո՞ղ ես ասել՝ որո՞նք են նախադասության գլխավոր անդամները...
ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - Ենթական և ստորոգյալը։
ՊԵՏ - Ըհը, եղա՛վ, ստորոգյալ։ Իսկ ո՞վ է «Հայերենի արմատական բառարանի» հեղինակը։
ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - Հրաչյա Աճառյանը։
ՊԵՏ - Ճիշտ է, Աճառյանը։ Ուրեմն, լավ ես նախապատրաստվում քննություններին։ Ազատ ես։ Չէ, մի րոպե սպասիր։ Այդ ի՞նչ գուլպաներ ես հագել։
ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - Սրանք մետաքսե գուլպաներ են, բոլորն էլ հագնում են։
ՊԵՏ - Իսկ այն մեկն ինչպե՞ս է կոչվում։
ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - Կապրոն։
ՊԵՏ - Այո, կապրոն։ Դրանից չհագնես, ոտքերը քրտնեցնում է։ Ազատ ես։
(Նայում է ամսագրին և բարձրացնում լսափողը)։ 

Բարև, ընկեր Ավագյան։ Սպորտային գործերդ լա՞վ են գնում։ Դե, իհարկե, դժվարություններ միշտ էլ լինում են։ Դու կարո՞ղ ես ասել, թե մեզ մոտ սպորտային ի՞նչ սեկցիաներ կան։ Ֆուտբոլ, ճիշտ է… Վոլեյբոլ, բասկետբոլ, բռնցքամարտ, շախմատ... Ախ, շախմատ, շախմատ… Ինչպե՜ս եմ մոռացել։ Սիրելիս, հարկավոր է այդ խաղի վրա լուրջ ուշադրություն դարձնել։ Իսկ գո՞ւցե մեզ մոտ հրավիրենք աշխարհի չեմպիոններից որևէ մեկին։ Կոնկրետ ո՞ւմ կուզեիք հրավիրել։ Պետրոսյանի՞ն։ Չէ, նա զբաղված է։ Տա՞լ։ Չեղավ։ Անատոլի Կարպո՞վ... Տես է, ինչպես եմ մոռացել, ուրեմն՝ Կարպով։ Իսկ ֆուտբոլի բարձր լիգայից ո՞ր թիմին կարող ենք հրավիրել ընկերական խաղի։ Թբիլիսիի «Դինամո՞ն»։ Չէ, ուրիշն ասա։ Լվովի «Կարպատնե՞րը»։ Չի ստացվում... Ուզում եմ ասել... Լվովը հեռու է։ «Սպարտա՞կը»։ Սպասիր՝ փորձեմ։ Չէ, այդ մեկն էլ չեղավ։ Իսկ հիմա դու ինքդ կռահիր՝ առաջին տառը «Շ» է, վերջինը՝ «Կ»։ Այո, «Շիրակ», հիմա ստացվեց...
(Մտնում է քարտուղարուհին)։

ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - Ներեցեք, Միսաք Գասպարիչ...
ՊԵՏ - Կարճ և համառոտ։ Զբաղված եմ։
ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - Ձեզ հետ ուզում է խոսել...
ՊԵՏ - Զբաղված եմ։ Նրան ասացեք, որ զբաղված եմ։ Տեսնո՞ւմ ես, քիթս սրբելու ժամանակ չունեմ։
ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - (Ուզում է գնալ)։ Ներեցեք, Միսաք Գասպարիչ...
ՊԵՏ - Սպասեցեք... Ըմմ.. Ինչպե՞ս է կոչվում այն պետը կամ դիրեկտորը, որը չարաշահում է իր պաշտոնը։
ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - Բյուրոկրատ...
ՊԵՏ - Ճիշտ է, բյուրոկրատ։ Հոյակապ է, կլասս...
ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - Ի՞նչն է հոյակապ, Միսաք Գասպարիչ, բյուրոկրա՞տը...
ՊԵՏ - Դե չէ, խոսքս բառի մասին է։ Այդպես էլ կգրենք՝ բյուրոկրատ։ Ապրես, լավ գլուխ ունես, իհարկե, իմ գլխից հետո։ (Կարդում է)։ Հայկական ժողովրդական էպոսի գլխավոր հերոսը... հինգ տառ է՝ առաջին տառը «Դ» է։
ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - Դավիթ...
ՊԵՏ - Կեցցե՜ս։ Այդպես էլ կա։ Ա՛յ աղջիկ, դու կենդանի հանրագիտարան ես։ (Կարդում է)։ «Անուշ» օպերայի գլխավոր հերոսուհին...
ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - Անուշ...
ՊԵՏ - Ա՛յ, ա՛յ, ա՛յ… Ինչպես եմ մոռացել՝ Անուշ։ Գրեցինք։ Իսկ դու գրականությունից «հինգ» ես…Իհարկե, ինձնից հետո։ Այս մեկն ի՞նչ է։ (Կարդում է), կրոսվորդի հայերեն անվանումը... Չայնվորդ...
ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - Խաչբառ։
ՊԵՏ - Կեցցե՛ս, խաչբառ, հարյուր տոկոսով ճիշտ է։ Բարեխիղճ, նվիրված և հոյակապ աշխատանքի համար շնորհակալություն եմ հայտնում։ Ապրես… (Բարձրանում է տեղից, ձեռքից ամսագիրն ընկնում է)։
ՔԱՐՏՈՒՂԱՐՈՒՀԻ - (Վերցնում է ամսագիրը)։ Միսաք Գասպարիչ, ես կարծում էի... Ընդունարանում մարդիկ սպասում են, իսկ դուք... Ախ, ներեցեք, դուք զբաղված եք խաչբառով…




ՊԱՏՎԻ ՀԱՄԱՐ
(Սույն ստեղծագործությունը ոչ մի կապ չունի Շիրվանզադեի
«Պատվի համար» դրամայի հետ)

ԱՌԱՋԻՆ ՊԱՏԿԵՐ

Մեր հարևանի տղան մեր հարևանի աղջկա սիրտն է մտել։ Մեր հարևանի աղջիկն էլ մեր հարևանի տղայի սիրտն է մտել։
Բայց դե սրտեր են, ակտավորված մթերքների խանութներ չեն, որ գնորդները մտնեն ու դատարկ դուրս գան։
Մինչ նրանք իրար սիրտ են մտնում, ներս ու դուրս անում, տղայի ու աղջկա մայրն էլ իրենց պատշգամբներին իրար վրա բռունցք են թափահարում և զայրացած դուրս ու ներս անում։
Տղայի մայրն ասում է.
- Աղջի՛, բա դու կնի՞կ ես, էդ չի՞ արած լվացքդ, օձի բերանում մզես՝ օձը կսատկի։
Աղջկա մայրն ասում է.
- Հողս գլխիդ, դու քո լվացքից խոսիր... Չլինի՞ լեղակի փոխարեն մազութ ես օգտագործել։
Մինչ սրանք իրենց լվացքակռիվն են շարունակում, սրանց սիրասուն զավակները բակի մի խաղաղ անկյունում, առանց ծնողների կամքը հարցնելու, իրենց սիրավեպն են ստեղծում։
Տղան ասում է.
- Որ աշխարհն էլ քանդվի, իմը միայն դու ես։
Աղջիկն ասում է.
- Որ տիեզերքն էլ փուլ գա, իմը միայն դու ես։
Մինչ երկու սիրահարներն իրենց սիրավեպն են ստեղծում, սրանց ծնողները լվազքակռվից անցնում են ուրիշ թեմայով կռվի։
Տղայի մայրն ասում է.
- Յանի քո աղջիկն էն չի՞, որ ուզում է տղայիս գլխահան անել։
Աղջկա մայրը հեգնում է.
- Յանի քո տղան էն չի՞, որ աղջկաս համար հոգի է տալիս։
- Աղջի,- ձայնը բարձրացնում է տղայի մայրը,-  մեկ է, քո աղջկան տղայիս համար չեմ առնելու։
- Թոկը վիզդ գցիր,- հարվածը ետ է մղում աղջկա մայրը,-  ես աղջիկ չունեմ քո տղային տալու։
Ինչպես ժամանակակից ներկայացումներում, ոեժիսորի միջամտությամբ դեպքի վայրում հայտնվում են տղայի ու աղջկա հայրերը։ Տղայի հայրը կես բերան բարկանում է իր սեփական կնոջ վրա և երեք ու կես բերան խոսքն ուղղում աղջկա հորը.
- Արա, բա դու սկի նամուս չունե՞ս, բա դա կնի՞կ է, որ պահում ես։
Աղջկա հայրը հանուն իր կնոջ պատվի, մարտական դիրք է ընդունում ու նետվում գրոհի.
- Ով նամուսից խոսի-չխոսի, դու սկի ձեն չհանես։ Քո կնիկը որ իմը լինի, սկի մի շաբաթ էլ չեմ պահի։
Տղայի հայրը.
- Քո աղջիկն էլ որ իմը լինի, աչքերը դուրս կտամ։
Աղջկա հայրը.
- Իմ աղջկա մի մազը չեմ փոխի քո տղայի հետ։
Այդ պահին դրամատուրգի կամքով և ռեժիսորի համաձայնությամբ բակում հայտնվում է Բայրոն Բեհբութովիչը ու բղավում.
- Ա՛յ մարդիկ, հերիք է, թաղի պատիվը գցում եք... Հիմա ոնց եք, մի ակտ կազմեմ, թաղային դատարանում ձեզ խայտառակեմ։

ԵՐԿՐՈՐԴ ՊԱՏԿԵՐ

Մեր հարևանի տղան և աղջիկը իրենց սիրավեպը հասցրել են կուլմինացիոն կետին։ Անկախ այն բանից, թե ինչպես կավարտվի նրանց անհաշտ ծնողների անհաշտ պայքարը, նրանք գնում են զագս, զագսից թև-թևի տված վերադառնում տուն։
Տղայի մայրը և աղջկա մայրը այս անգամ ընտրել են կռվի ավելի հետաքրքիր ու Ժամանակակից թեմա։
Տղայի մայրն ասում է.
- Աղջի, քո սարքած կոմպոտը խոզին տաս, խոզն էլ կզզվի։
Աղջկա մայրն ասում է.
- Ես ի՞նչ մեղք ունեմ, որ քո եփած մուրաբայի զզվելի հոտը ընկել է իմ պատրաստած կոմպոտի մեջ ու փչացրել։
Տղայի մայրն ուզում է այդ հարվածին ավելի ուժգին հարվածով պատասխանել, սակայն այդ ժամանակ ներս է մտնում նրա տղան ու ասում.
- Մամա, կարող ես շնորհավորել, Արուսին արդեն առել եմ։
Տղայի մայրը շշմում է մի պահ, բռնում է սիրտը, մի պահ մնում այդպես կանգնած, ի վերջո սթափվում է ու ասում.
- Արուսի մոր աչքն էլ ես հանել, դե հիմա թող տրաքվի։
Աղջկա մայրը տեսնելով, որ տղայի մայրը իր հարվածի պատասխանն ուշացնում է, կարծում է հակառակորդը նոկդաունի մեջ է և որոշում է մի շշմեցուցիչ հարվածով նրան ենթարկել նոկաուտի։ Ահա հենց այդ ժամանակ ներս է մտնում աղջիկը, քնքշանքով փարվում մորը և ասում.
- Մամա, կարող ես ինձ շնորհավորել, Արտոն ինձ առել է։
Աղջկա մայրը նույնպես տղայի մոր նման շշմում է, ապա սթափվում ու ասում.
- Արտոյի մոր տեղն էլ ես վարել, դե հիմա կախվելու համար թող թոկ գտնի։
Այդ ժամանակ, պիեսի հեղինակի և ռեժիսորի համատեղ մտահղացմամբ, տղայի հայրը և աղջկա հայրը բակում նարդի են խաղում։
- Չէ, չեղավ,-  ասում է տղայի հայրը,-  զառ ես բռնում։
- Քեզանից եմ սովորել,-  ծաղրում է աղջկա հայրը։- Ինչպես կյանքում, այնպես էլ խաղի մեջ անազնիվ ես։
- Էդ ե՞ս եմ անազնիվ։
- Հա, դու ես անազնիվ։
Այստեղ նրանք կանգնում են դեմ-դիմաց, մարտական դիրք ընդունում և այն է՝ պիտի անցնեն բռնցքամարտի, ռեԺիսորի թելադրանքով տղան ու աղջիկը հայտնվում են պատշգամբին ու միասին գոչում.
- Սիրելի հայրիկներ, ուրախացեք, մենք այսօրվանից ամուսիններ ենք։
Տղայի հայրը և աղջկա հայրը գրկում են իրար, համբուրվում ու ասում.
- Խնամիներ ենք դառել, խնամիներ ենք դառել...
Որպեսզի այս պատկերն ավելի հետաքրքիր ավարտվի, հայտնվում է թաղային լիազոր Բայրոն Բեհբութովիչը, տարակուսանքով շարժում ուսերը ու դիմում հանդիսատեսներին.
- Դուք էս հարիֆներից բան հասկացա՞ք... Վայ թե խելառվել են։

ԵՐՐՈՐԴ ՊԱՏԿԵՐ

Աղջկա մայրը և տղայի մայրը նորից իրենց պատշգամբներին լվացք են փռում, չնայած երկու ամիս առաջ քաղաքային խորհուրդը հատուկ որոշում է ընդունել՝ արգելվում է պատշգամբներին լվացք փռել, կարգը խախտողները կտուգանվեն։
Տղայի մայրը նայում է աղջկա մոր փռած լվացքին ու ասում.
- Կրեմպլինա Մարկովնա, էդ ի՞նչ լավ լվացք ես արել, ոնց որ գարնան ծաղիկ լինի... Նայում եմ ու փառավորվում...
Աղջկա մայրն էլ նայում է տղայի մոր փռած լվացքին ու ասում.
- Կրեպդիշինա Վանիովնա, իմ լվացքը քո լվացքին չի հասնի։
- Չէ, դու ոսկի ձեռքեր ունես, Կրեմպլինա Մարկովնա, երեկ տեսա քո պատրաստած կոմպոտը, խելքս գնաց։
- Իսկ ես քո եփած մուրաբայի համար գժվում եմ, Կրեպդիշինա Վանիովնա... Հարսս էլ է դեպի քեզ քաշել, ոսկի մատներ ունի։
Տղայի հայրը հայտնվում է իրենց պատշգամբում, աղջկա հայրն էլ՝ իրենց պատշգամբում։
Տղայի հայրն ասում է.
- Բարի լույս, Հեկտոր Մաթևոսովիչ... Լավ խաշ ենք գցել, արի։
Աղջկա հայրն ասում է.
- Լույսը բարի, Պարիս Թադևոսովիչ... Հրաշալի կորկոտ ենք գցել, արի։
Եվ նորից բակում հայտնվում է թաղային լիազոր Բայրոն Բեհբութովիչը, ուզում է բղավել. «Այ մարդիկ, քաղխորհուրդը որոշում ունի, չէ՞, էդ ի՞նչ իրավունքով եք պատշգամբներին լվացք փռել»։ Սակայն տեսնելով նախկին անհաշտ թշնամիներին քիթ-քթի դրած անուշ զրուցելիս, դառնում է միլիցիոներ Արտաշին (որին ռեժիսորն է խցկել բեմ).
- Ընկեր ավագ լեյտենանտ, էս ի՞նչ բան է։
Ռեժիսորի թելադրանքով միլիցիոներ Արտաշը մի սիգարետ է վառում, ծուխը ներս քաշում ու պատասխանում.
- Ինչպես երևում է, խաղաղության պայմանագիր են կնքել... Տեսնենք վերջն ի՞նչ կդառնա։
Այստեղ հեղինակն ավարտում է իր պիեսը, սակայն ռեժիսորը չի համաձայնում։ «Ավարտը շատ է թույլ,-  ասում է հեղինակին,-  ինչ-որ ցնցող բան է հարկավոր»։
- Բայց չէ՞ որ մեր հերոսներն այլևս անելիք չունեն,-  հեղինակը մի ծխախոտ է վառում, չնայած դահլիճում ծխելն արգելված է։- Սրանից դենը ի՞նչ պիտի անեն։
- Գտել եմ,-  ռեժիսորը նույնպես մի ծխախոտ է վառում։- Մեղրամիսն ավարտված է։ Նորապսակները ինչ-որ պատճառով գժտվել են։ Այդ հողի վրա նրանց ծնողների հարաբերությունները նորից փչացել են։ Մենք պիտի մտածենք չորրորդ պատկերի մասին։

ՉՈՐՐՈՐԴ ՊԱՏԿԵՐ

Մեր հարևանի տղան և մեր հարևանի աղջիկը իրարից խռովել են։ Աղջիկը հավաքել իր բաժինքը, գնացել է հերանց տուն։
Տղայի մայրը և աղջկա մայրը, ինչպես առաջին պատկերում, իրենց պատշգամբներին լվացք են փռում։ Երկուսն էլ զայրացած են։
Տղայի մայրն ասում է.
- Աղջի՛, քո դաստիարակած աղջիկն էդ չի՞, չկարողացավ ամուսնու հետ հաշտվել, ծլկեց։ Բա հարսնությունն էդպե՞ս է լինում։
Աղջկա մայրն ասում է.
- Աղջի՛, քո տղան էլ էդ չի՞, չկարողացավ կնիկ պահել, խռիկ տվեց։ Բա փեսայությունն էդպե՞ս է լինում։
Մինչ տղայի մայրը և աղջկա մայրը իրենց հերթական կռիվն են շարունակում, ռեժիսորի հորդորանքով և պիեսի հեղինակի բուռն միջամտությամբ նորապսակները հաշտվում են, գրկախառնվում ու սկսում համբույրների հեղեղը։
Նրանց ծնողները տեսնելով այս հուզիչ ու ցնցող պատկերը,  իսկույն իրար գիրկ են նետվում և գրկախառնվում, ուրախությունից լալիս ու ծիծաղում, երգում ու պարում։
Եվ այդ ժամանակ էլ, առանց ռեժիսորի ու հեղինակի կարծիքը հարցնելու, ներս է վազում թաղային լիազոր Բայրոն Բեհբութովիչը, իջեցնում  է վարագույրն ու գոչում զայրացած.
- Ա՛յ մարդիկ, էլ բան ու գործ չունե՞ք, ինչո՞ւ եք անմեղ մարդկանց կռվեցնում և մեր թաղի ազնիվ պատիվը արատավորում։ Բա էս թատրո՞ն է, որ դուք եք սարքել։ Դուք սկի պատիվ չունե՞ք, նամուս չունե՞ք, որտե՞ղ է ձեր խիղճը ...
Հանդիսատեսը դժգոհ թողնում է դահլիճը, բեմադրության ռեժիսորն ու պիեսի հեղինակը սկսում են վիճել։
Ռեժիսորն ասում է.
- Սա պիես չի, որ դու ես գրել։
Պիեսի հեղինակը պատասխանում է.
- Սա ներկայացում չէ, որ դու ես բեմադրել։
Ռեժիսորը զայրույթից կարմրում է.
- Որ չես կարողանում պիես գրել, ինչո՞ւ ես գրում։
Պիեսի հեղինակը բարկությունից կապտում է.
- Որ չես կարողանում բեմադրել, ինչո՞ւ ես բեմադրում։
Հաջորդ օրը թերթի հերթական համարում տպագրվում է թատերագետ Ս. Ավդալյանի թատերախոսությունը՝ «Շռնդալից ներկայացում» վերնագրով։
Թատրոնի դիրեկտորը կարդում է և սեղմում դրամատուրգի ու ռեժիսորի ձեռքը, ցանկանում ստեղծագործական նոր հաջողություններ ու ասում.
- Այս գեղեցիկ օրը պիտի նշել...

ՎԵՐՋԻՆ ՊԱՏԿԵՐ

Ռեստորանում բանկետ է։ Իհարկե, պիեսի հեղինակի հաշվին։ Ճոխ սեղանի շուրջը նստած են պիեսի հեղինակը, ռեժիսորը,  թատրոնի դիրեկտորը, թատերախոսը և գլխավոր դերակատարները, որոնք երեկ հիասթափվել էին ներկայացումից, իսկ այսօր հաջողությունից շշմել են։ Թամադա թատերախոսը շնորհավորում է պիեսի հեղինակի, ռեժիսորի և կոլեկտիվի փայլուն հաղթանակը։
- Նման տաղանդավոր ներկայացումը,-  ասում է նա,-  նույնիսկ պատիվ կբերի ոչ միայն Երևանի Ակադեմիական, այլև Մոսկվայի Մեծ թատրոնին։
Պիեսի հեղինակը և գլխավոր ռեժիսորը բաժակ-բաժակի են խփում ու համբուրվում։
- Դու մեր օրերի Սունդուկյանն ես,-  ասում է ռեժիսորը։- Հլա տես քեզ հետ ինչպիսի նոր հրաշքներ եմ գործելու։
- Դու մեր օրերի Ստանիսլավսկին ես,-  ասում է պիեսի հեղինակը,-  իմ ապագա նոր հրաշքները քեզնից են կախված։
Եվ չգիտես որտեղից, ում թելադրանքով և ինչ իրավունքով, նորից հայտնվում է թաղային լիազոր Բայրոն Բեհբութովիչը, դառն հեգնանքով ժպտում ու նետում.
- Բավական է իրար գովեք,
Աշխարհ գիտե, թե դուք ով եք։




ԳՈՒԳՈՒՇԸ
(Պարոդիա)

Քաղաքացի Հումբեթ Համբարձումովիչի տունը կռիվ էր ընկել։ Հումբեթ Համբարձումովիչն ուզում էր իր տասներկու տարեկան Գուգուշին տանել երաժշտական դպրոց, որ նվագել սովորի, բասը սոպրանոյից տարբերի, բայց կինը՝ Փեփրոնե Գյանջումովնան, չէր համաձայնում։
- Չէ,-  ասում էր,-  չեմ ուզում երաժշտական լսողությունից զուրկ իմ մինուճար տղային երաժիշտ դարձնես... Չեմ ուզում,-  բողոքում էր կինը։- Ախր, նա դպրոցում երգեցողությունից միայն «երկու»-ներ էր ստանում։

Սակայն Հումբեթ Համբարձումովիչը չլսեց։ Մի պայծառ ու ազիզ առավոտ բռնեց որդու թևը, տարավ երաժշտական դպրոց։
Դեռևս առաջին օրը քննող ուսուցիչը զգաց, որ Գուգուշը երաժշտությունից բան չի հասկանում, կանչեց Հումբեթ Համբարձումովիչին ու ասաց.
- Ախր, էս երեխեն սկի բան չգիտե, է՜...
- Որտեղի՞ց իմանա, ցավդ տանեմ,-  Հումբեթ Համբարձումովիչը մի ծխախոտ վառեց ու ծուխ արեց։- Որ իմանա, էլ ինչո՞ւ եմ բերում ձեզ մոտ, կտանեի ուղիղ կոնսերվատորիա… Ախր ինքն էլ շատ աչքաբաց երեխա է, մեր բակում էնպես է «Արա վայ» երգում, որ լսողները հայիլ-մայիլ են մնում։

- Հա՜, որ էդպես է, երաժիշտ կդառնա,-  ասաց ուսուցիչը։- Այ, ձեր կողմերից էն Դոխկազ Աբոն ինչ է, մեզ մոտ է մարդ դարձել, սեփական «Ժիգուլի» ունի, ինքն էլ հարսանիքներում չորս հարյուր ռուբլուն փող չի ասում։
- Իմ խնդրանքն էլ էն է, դասատու ջան, որ մուզիկա սովորի, խալխի նման հարսանիքներում փող աշխատի, ինձ նման աշխատավարձի հույսին չմնա։
Հայր ու որդի միջանցքում մնացին մենակ։

Հումբեթ Համբարձումովիչը երկրորդ ծխախոտը վառեց ու խոսեց.
- Դե, հիմա տեսնեմ ի՛նչ տղա ես դառնալու, Գուգուշ ջան։ Տես, հա, լեզուդ քեզ կպահես... Կպատահի, որ էդ երաժշտության ուսուցիչները քեզ բան չեն սովորեցնի, բայց «երկուսդ» «չորս» կսարքեն... Ձեն չհանես, գլուխդ կախ քո գործին մտիկ կտաս...
- Հայրիկ,-  ձայն խնդրեց Գուգուշը,-  էդ երաժշտական դպրոցումն էլ են ծնողական ժողովներ անո՞ւմ։
- Բա ո՞նց, կարգ է... Ուսուցիչներիդ պատիվը կպահես, դես ու դեն չընկնես։ Կպատահի քեզ փորձելու համար կասեն՝ սլուխ չունես, հեչ ձեն չհանես... Օրեր են, կանցնեն...
Առաջին տարին ուսուցիչները տեսան, որ Գուգուշը դաշնամուրից բոլորովին բոբիկ է, տեղափոխեցին ջութակի դասարան։ Բայց ջութակի դասարանում էլ Գուգուշն իրեն չարդարացրեց, ստիպված ուղարկեցին կլարնետի դասարան։

Քանի որ Գուգուշն առողջ տղա էր, ուժեղ թոքեր ուներ, կլարնետն այնպես էր փչում՝ ամբողջ դպրոցը դղրդում էր։ Ճիշտ է, նա նոտաներից ընդհանրապես գաղափար չուներ, բայց քանի որ լավ էր փչում, երաժշտական դպրոցը փայլուն գնահատականներով ավարտեց, մի երկու տարի Դոխկազ Աբոյի հարսանիքներում ու գերեզմանատներում դամքաշություն արեց, այնուհետև ստեղծեց իր խումբը ու սկսեց ինքնուրույն կերպով աղավաղել իր իմացած ու չիմացած երգերն ու պարեղանակները։

Շատ աղավաղեց, թե քիչ աղավաղեց, շատն ու քիչը նրա «արվեստը» գնահատողները կհասկանան։ Քաղառևտրի ցանցում ընդունվեց աշխատանքի, այստեղ էլ այնքան առաջադիմեց, որ մի տարում «Ժիգուլի» գնեց, երկու անգամ պսակվեց, ի վերջո բռնվեց զեղծարարության մեջ, նստեց մեղադրյալի աթոռին։
Հումբեթ Համբարձումովիչը որդուն փրկելու հույսով վաճառեց նրա «ժիգուլին» ու դաշնամուրը, բայց տեսավ, որ բան չի ստացվում, հաջորդ օրը որդու կլարնետը թևի տակ, քոռ ու փոշման տուն վերադարձավ։

Պատշգամբում սպասում էին Փեփրոնե Գյանջումովնան, քույրերը՝ Կարինեն ու Մարինեն, իսկ փոքրիկ Գոգոն մոր գրկից կանչում էր.
- Ալի՜, ալի՜, հե՜ Գուգուշ…




ՀԱՄԵՍՏ ՄԱՐԴԸ

Աղաբեկ Պարսամիչը համեստ, շատ համեստ մարդ է։ Այնքան է համեստ, որ ծանոթներին ու բարեկամներին առաջինն ինքն է բարևում, երբեք գլուխը չի գովում ու չի ձգտում բարձր պաշտոնների։ Քանի՜-քանի անգամ են կանչել ու նախատել.
- Բա մարդ էլ այդքան համեստ լինի՞... Քո փոխարեն եթե մի ուրիշը լիներ, որտե՜ղ էր հասել, հա՜...
Ընկերները, բարեկամներն ու ծանոթներն էլ մի կողմից.
- Թանկագին Պարսամիչ, ախր համեստությունդ ինչո՞ւ ես այդքան չարաշահում...
- Կարևորը համեստությունն է,- ասել է Պարսամիչը։- Քիչ առաջ Մամիկոն Պատվականիչի մոտ էի։ Ի՜նչ հոյակապ մարդ է։ Ուզում էր ինձ նշանակել գինտրեստի կառավարիչ, չհամաձայնեցի։ Շատ էր խնդրում, նույնիսկ խոստացավ աշխատավարձս կրկնապատկել...

Երբ սղոցագործարանի դիրեկտոր Սանասար Սաղումյանին զեղծարարության համար վտարեցին պաշտոնից, այդ մասին առաջինն իմացավ ինքը՝ Աղաբեկ Պարսամիչը։
- Ես էլ այնտեղ էի,- ձեռքը մեկնեց անորոշ ուղղությամբ։- Հրավիրել էին, ուզում էին իմանալ կարծիքս։ Ելույթ ունեցա և շատ խիստ խոսեցի։ Ժողովից հետո Պատվականիչն ինձ հրավիրեց իր մոտ, թե՝ «Աղաբեկ ջան, արի սղոցագործարանը հավաքիր քո ձեռքը, ուրիշ ելք չկա»։ Չէ, հիմա կգնամ զանգեմ ու հրաժարվեմ։
Կիրակի օրն Աղաբեկ Պարսամիչը մի քիչ գինով էր, փողոցում հանդիպեց ծանոթներից մեկին ու սիրտը բացեց.
- Խնջույքի էի հրավիրված։ Նայեցի, տեսա Պատվականիչը նստած է կողքիս։ Կանգնեց, թե՝ թամադայությունը վերցնում ես ձեռքդ։ Չկարողացա խոսքը կոտրել, և հիմա էլ խնջույքից հետո բռնեց, թե՝ «Այ մարդ, փաստացի հարուստ գիտելիքներ ունես, արի քեզ նշանակենք թատրոնի դիրեկտոր»։ Ասացի՝ Պատվականիչ ջան, խնդրում եմ ներես, չեմ ուզում...
Այդպես է, Աղաբեկ Պարսամիչին միշտ կանչում են, առաջարկում մեկը մյուսից բարձր պաշտոններ, խնդրում ու աղաչում են, աղաչում ու պաղատում են, բայց հրաժարվում է։ Մարդ այդքան էլ հասարակ ու համեստ լինի՞... Ակադեմիայից զանգել են, թե՝ դիսերտացիա գրիր, ինչ թեմայով ուզում ես՝ գրիր, միանգամից դոկտոր-պրոֆեսոր դարձիր, էլի, հրաժարվել է։ «Չէ, ջանըմ,- ասել է,- դոկտորներ կան, որ իմ ճկույթը չարժեն... Բա ամոթ չի՞, որ նրանք իմ կողքին նստեն»։

Մի Աղաբեկ Պարսամիչ է, մի քաղաք։ Ում ասես, որ նա չի օգնում իր խելացի խորհուրդներով։ Ուրբաթ օրն էլ Զորայր Մկրտումիչն է հրավիրել ու խնդրել, որ իր հեղինակավոր կարծիքը հայտնի նոր գործարանի նոր նախագծի մասին։ Եվ նա նախագծի մեջ հայտնաբերել է էական թերություններ, արել շատ արժեքավոր դիտողություններ։
- Շնորհակալ եմ, Աղաբեկ Պարսամիչ,- ասել է Զորայր Մկրտումիչն ու առաջարկել,- արի այդ գործարանի կառուցման աշխատանքները դու ղեկավարիր։ Դո՛ւ, միայն դո՛ւ կարող ես այդ գործից գլուխ հանել։
Բայց Աղաբեկ Պարսամիչը համեստ մարդ է, հրաժարվել է ու ասել.
- Զորայր ջան, ախր, ես ինչպե՞ս կարող եմ իմ հարուստ փաստացի գիտելիքներս շռայլել ինչ-որ գործարանի վրա։

Բա ո՜նց, մարդուն Գիտությունների ակադեմիայի պրեզիդենտն անձամբ հրավիրել է Մոսկվա, առաջարկել հինգ սենյականոց բնակարան, խնդրել, որ մնա մայրաքաղաքում, միանգամից դոկտորի աստիճան և պրոֆեսորի կոչում ստանա, հրաժարվել է։ Ասել է՝ ես համեստ մարդ եմ, չեմ ուզում ստվեր ձգել արդեն անուն հանած գիտնականների վրա, մարդիկ են, էլի, թող ապրեն։ Հետո էլ՝ հրավիրել են Լենինգրադ... Եվ ովքե՜ր ասես, որ չեն եկել դիմավորելու Աղաբեկ Պարսամիչին՝ ակադեմիկոսներ, դոկտորներ, գրողներ, անվանի գիտնականներ ու գյուտարարներ... Վեց համալսարանում տարբեր թեմաներով դասախոսություններ է կարդացել, հիմա էլ լենինգրադցիներն են բռնել, թե՝ պիտի մնաս մեր քաղաքում...

Լուր տարածվեց, թե Աղաբեկ Պարսամիչին նշանակում են մանկավարժական ինստիտուտի ռեկտոր։ Ամենից շատ ուրախացան նրա ծանոթներն ու բարեկամները, և որոշեցին այդ առթիվ հավաքվել ռեստորանում, շնորհավորել նրան։ Պարսամիչը եկավ, սեղմեց բոլորի ձեռքը, մի քանի քաղցր խոսք ասաց, մի բաժակ կոնյակ խմեց ու խոսեց.
- Սիրելիներս, համեստությունը լավ բան է, ես ձեզանից թաքցնելու բան չունեմ, հրաժարվեցի...
- Հրաժարվեցի՞ր,- սեղանակիցները կարծես միանգամից հառաչեցին։- Ախր, ինչո՞ւ հրաժարվեցիր, Աղաբեկ Պարսամիչ։
Աղաբեկ Պարսամիչը դատարկեց երկրորդ բաժակն ու ժպտաց.
- Ուրեմն, քիչ առաջ Մամիկոն Պատվականիչը կանչեց, թե՝ թոշակի եմ անցնում, միայն դու կարող ես փոխարինել ինձ։
- Չհրաժարվե՛ս, Պարսամիչ,- աղաչեց քեռորդին,- խնդրում ենք։
- Չհրաժարվե՛ս,- պաղատեց քեռորդու քեռորդին,- չհրաժարվե՜ս...
- Չհրաժարվե՛ս,- ձեռքը կրծքին դրեց մի ուրիշ քեռորդի...

Եվ Աղաբեկ Պարսամիչը հպարտ ու տիրաբար քայլեց փողոցով, ողջունեց ծանոթներին ու բարեկամներին, բարև առավ, բարև տվեց, պատմեց, թե ինչպիսի պաշտոններից է հրաժարվել... Տուն հասավ, փլվեց բազմոցին ու հառաչեց.
- Գոնե, այսքանից հետո առաջ քաշեն...
Կինն արհամարհանքով նայեց ամուսնուն ու խայթեց.
- Ա՛յ խեղճ ողորմելի փչան, ինչպե՞ս առաջ քաշեն, երբ առաջարկած պաշտոններից մի գլուխ հրաժարվում ես...




ՄՈՒԿԸ

- Օգնեցե՜ք...
Տիկին Վարդուհին այնպես ծկլթաց, որ Մակար Ադամիչը շապկանց դուրս թռավ մահճակալից ու նետվեց խոհանոց։
- Ի՞նչ է պատահել,- հարցրեց նա ու բռնեց կնոջ ձեռքը։
- Մո՛ւկը,- կինը մատով ցույց տվեց խոհանոցի ձախ անկյունը։- Մե՜ծ, շատ մեծ մուկ էր։
Տիկին Վարդուհին այնպես էր դողում, որ կարծես տեսածը ոչ թե մուկ էր, այսինքն՝ այն մկներից, որ վազվզում են նկուղներում, այլ առնվազն աֆրիկյան ընձառյուծ կամ կոկորդիլոս։
Մակար Ադամիչը շուռ ու մուռ տվեց կաթսաները, նայեց պահարանի ու գազօջախի տակը, կատվի նման մլավեց, բայց շատ անհաջող և, կնոջը հանգստացնելու համար, ասաց.
- Սիրելի՛ս, իսկ գուցե աչքիդ է երևացել։
- Դու ինձ ինչի՞ տեղ ես դրել,- բարկացավ տիկին Վարդուհին։- Հասկանո՞ւմ ես, թե ինչ ես ասում,- և ոտքը խփեց հատակին։- Այս տանը կամ ես, կամ մուկը։

Տիկին Վարդուհին հագավ վերարկուն, մի անգամ էլ սպառնալից հայացք ձգեց ամուսնու կողմը և շարժվեց դեպի դուռը։
- Գնում եմ մերոնց մոտ։ Մինչև այդ մուկը չբռնես, չգամ իմ աչքով տեսնեմ, այստեղ չեմ մնա։
Մակար Ադամիչը շուկայից մեկի փոխարեն չորս թակարդ գնեց, լարեց ու դրեց խոհանոցի անկյուններում, սպասեց երկու օր, երեք օր, բայց մուկը չկա ու չկա։
Անցավ մի ամբողջ շաբաթ։ Կարոտեց կնոջը, հավաքեց զոքանչի հեռախոսի համարը։ Տիկին Վարդուհին շատ կարճ կտրեց. «Մինչև մուկը չբռնես, չգամ տեսնեմ... Հասկացա՞ր»։

Մակար Ադամիչը երկար խորհեց և վերջապես գտավ ելքը։ Պետք է ինչ-որ տեղից կենդանի մուկ գտնել։ Դիմեց հարևան շենքում ապրող ծանոթ տակառագործին, ապա դռնապանին ասաց, որ մուկն իրեն պետք է գիտական փորձերի համար և խոստացավ վարձատրել։
Երկու օր հետո Մակար Ադամիչը դռնապանից հինգ ռուբլով գնած մուկը տեղավորեց թակարդում, բարձր տրամադրությամբ զանգահարեց կնոջը։
- Դե, սիրելիս, կարող ես շնորհավորել, վերջապես բռնեցի այդ անիծյալ մուկը։ Պատկերացնո՞ւմ ես, կենդանի եմ բռնել։
Տիկին Վարդուհին ուղղակի ներս խուժեց, տեսավ ցանցե թակարդի մեջ ցատկոտող գազանիկին ու նետվեց ամուսնու գիրկը։
- Սիրելի՜ս, թանկագին կատվի՜կս...

Բայց այդ պահին հնչեց դռան զանգը, ներս մտավ անծանոթ մի ծերունի ու շատ քաղաքավարի հարցրեց.
- Ներեցեք, սա Մակար Ադամիչի բնակարա՞նն է։
Ադամիչի լեզուն բերանում ծանրացավ, սառը քրտինքը վրա տվեց.
- Իսկ ի՞նչ եք ուզում։
Ծերունին կաշվե պայուսակից հանեց լրագրի մեջ փաթաթած մի մեծ անոթ, հանդիսավոր դրեց սեղանին.
- Ինձ ասացին, որ դուք կենդանի եք գնում, կարծեմ՝ հատը հինգ ռուբլի։
Տիկին Վարդուհին հոնքը ծռեց, շուրթերը դողացին, փայլատակեցին աչքերը, և նա պայթեց.
- Խաբեբա՛, ուրեմն՝ մուկը գնե՞լ ես, հա՞... Էն էլ հատը հինգ ռուբլի՞։ Դա քեզ վրա թանկ կնստի։
Իսկ ծերունին չհասկանալով, թե բանն ինչումն է, ձեռքերը թափահարելով՝ մեջն ընկավ.
- Ի սեր աստծո, խնդրում եմ չվիճեք, ես ավելի էժան եմ վաճառում՝ հատը երեք ռուբլի։




ՀԱՎԱԿՆՈՏԸ

Վահան  Խեչանովիչը մի գրասենյակում շարքային աշխատող էր։ Անբան ու անգործունյա մի մարդ, բայց մեծ հավակնությունների տեր անձնավորություն։ Մի անգամ բարեկամների, ծանոթների ու ընկերների շրջանում լուր տարածեց, թե վերադասն իրեն կանչել է, ուզում է բաժնի վարիչի տեղակալ նշանակել։ Այդ լուրը հասավ հիմնարկության դիրեկտորի ականջին, և որպեսզի վերադասն իր մասին լավ կարծիք կազմի, Վահան  Խեչանովիչին նշանակեց բաժնի վարիչի տեղակալ։
Վահան  Խեչանովիչը մի տարի աշխատեց, և հիմա էլ լուր տարածեց՝ վերադասն իրեն շատ է հարգում, կանչել ու ասել է. «Այ տղա, ուզում եմ քեզ բաժնի վարիչ նշանակել»։
Դիրեկտորը չսպասեց վերադասի կարգադրությանը, Վահան  Խեչանովիչին դարձրեց բաժնի վարիչ։

Ասում են՝ ախորժակն ուտելով է բացվում, Վահան  Խեչանովիչի ախորժակն էլ բացվեց խաբելով։ Հիմա էլ աչքը տնկեց դիրեկտորի տեղակալի աթոռին ու մտերիմների մոտ սկսեց քսփսալ. «Երեկ եղա վերադասի մոտ։ Ինչպես գիտեք, նա ինձ շատ է հարգում, և ձեռքը ուսիս դրեց ու ասաց. «Ուզում ենք քեզ դիրեկտորի տեղակալ նշանակել»։
Հիմնարկության դիրեկտորի ականջը նույնպես ձայնի էր, էլ չսպասեց, իր տեղակալին ուղարկեց թոշակի և Վահան  Խեչանովիչին նստեցրեց նրա աթոռին։ Վերջինս մի երկու տարի աշխատեց տեղակալի պաշտոնում և աչքը գցեց պետի բազկաթոռին։ Բայց դե պետը չէր կարող  իր աթոռը կամավոր զիջել այդ դուրսպրծուկին։ Եվ Վահան  Խեչանովիչը մի ուրիշ լուր տարածեց. «Վերադասը կանչել է ինձ ու հարցրել՝ էդ որքա՞ն պիտի մնաս տեղակալի աթոռին նստած… Որոշել ենք պաշտոնդ բարձրացնել»։
Դիրեկտորն այստեղ ամեն ինչ հասկացավ, և նույն օրը Վահան  Խեչանովիչին ազատեց տեղակալի պաշտոնից ու նստեցրեց այն աթոռին, որտեղից նա սկսել է վեր բարձրանալ…




ԹՈՂ ՏՐԱՔՎԵՆ

Երեկ փողոցում հանդիպեցի մեր համագյուղացի Սեդրակին։ Էլի այն Սեդրակն է, չի փոխվել՝ նույն հաստ վիզը, նույն պարարտ փորը, բներում պար եկող նույն մանր աչքերը։
Սեդրակը պատերազմից առաջ կոլտնտեսության պահեստապետն էր, կատարեց յուրացումներ, և գործը հասավ դատարան... Պատերազմի տարիներին էլ, ինչպես ասում են՝ «Մի տեղ մոխիր չէր թափում», մերթ շրջկենտրոնում խանութի գործակատար էր, մերթ՝ հաշվապահ, մերթ՝ ինչ-որ հիմնարկում գանձապահ...

- Բարև Սեդրակ քեռի, ինչպե՞ս ես։
Սեդրակ քեռին սեղմեց ձեռքս։
- Վա՜յ, այ տղա, ի՜նչ լավ արիր, որ հանդիպեցիր... Ախր, ուզում եմ թոշակի անցնել, չի ստացվում։
- Ինչո՞ւ չի ստացվում։
- Տասը տարին մի կերպ դզացրել եմ, մնում է մնացածը։ Էդ էլ դու դզացրու։
- Ախր ինչպե՞ս, Սեդրակ քեռի։
- Ո՞նց թե՝ ինչպես, գազեթներում ուրիշների մասին գրում ես, էդ ինչո՞ւ մի անգամ էլ իմ մասին չես գրում։
- Իսկ ի՞նչ գրեմ։
- Ի՞նչ պիտի գրես, ես ազնիվ, ճակատիս քրտինքով ապրող մարդ եմ... Վեց ամիս քաղառևտրի պահեստի վրա էի, եկան ռևիզիա արեցին, իրենց կերածն ու խմածն էլ դրեցին վրաս... Գնացի կոմբինատ, գանձապահ էի, մատերիալ գրեցին՝ հա՜յ, հարա՜յ, հասե՜ք, Սեդրակ Մաթևոսովը ամեն աշխատավարձի ժամանակ յուրաքանչյուր բանվորից 50 կոպեկ է պոկում։ Մտա շինգրասենյակ, ականջս դինջ, խիղճս մաքուր... Դե քեզ նման ծանոթ տղերք էին, տախտակ ուզեցին, չմերժեցի։ Էլի դուրս եկավ, որ մեղավորը ես եմ։ Վերջը գնացի մսամթերման կետը։ Դիրեկտորը մի քիչ չեմ ու չում արեց, թե՝ դե լավ, մեր հաշվապահը թոշակի է անցել, նրան կփոխարինես։ Ախպորս տղին ասեմ, էստեղ էլ բախտս չբերեց... Հետո գնացի Բաքու, դես ընկա, դեն ընկա, խելքը գլխին կարգին գործ էի գտել, էստեղից տելեգրամ տվեցին, թե գործը դատարանում է։ էլի կուժն ու կուլան կոտրեցին գլխիս։
Շատ դեսուդեն ընկա, շա՜տ... Լավ էր, քաղառևտրի հաշվապահը ծանոթ մարդ էր, միջնորդեց, տեղավորեցին պահեստում։ Անցավ մի ամիս, երկու ամիս, մի օր էլ կանգնեցին, թե՝ ստոպ, ձեռքդ մաքուր մարդ չես...

Հիմա ասում ես՝ ի՞նչ գրեմ։ Բա սա գրելու բան չի՞։ Գրիր, է՜, գրիր, թող բոլորն էլ կարդան, իմանան, թե ինչ մարդ եմ։ Գրիր, թող տրաքվողները տրաքվեն։
- Կգրեմ,-  խոստացա ես,-  անպայման կգրեմ։
Եվ գրեցի։ Դե հիմա թող տրաքվողները տրաքվեն։




ՈՒՂՂԱԹԻՌԸ

«Հորիզոն» կոլտնտեսությունն ուղղաթիռ է ստացել։
Երբ կոլտնտեսության նախագահ Ասատուր Մուկուչյանը հեռագիրը ցույց տվեց գյուղխորհրդի նախագահ Ապոլլոն Մարուխյանին, վերջինս զարմանքից աչքերը պլշեց։
- Սպասիր, Ծատուր Ղազարիչ, գուցե...
- Ոչ մի գուցե,-  կուրծքը ցցեց կոլտնտեսության նախագահը։- Քիչ առաջ հեռախոսով ինձ հետ անձամբ խոսում էր Մակար Մարկիչը։
- Ո՞վ։
- Մակար Մարկիչը, մեր համագյուղացին։ Ուրիշներն իրենց հայրենի գյուղին դատարկ բաներ են նվիրում, իսկ մեր սիրելի Մակար Մարկիչը միանգամից՝ ուղղաթիռ...
Ամբողջ գյուղը հավաքվել և սպասում էր։ Ուղղաթիռը չուշացավ։ Դղրդալով եկավ, գյուղի վրա երկու հանդիսավոր պտույտ կատարեց և իջավ կոլտնտեսության գրասենյակի բակում։

Ցնծությունը կատարյալ էր։ Գյուղխորհրդի նախագահ Մարուխյանը բացեց հանդիսավոր միտինգը և իր բացման խոսքում նշեց ուղղաթիռի դերն ու նշանակությունը «ներկա էտապում», ապա խոսքը տվեց կոլտնտեսության նախագահին։
- Մենք ապրում ենք գիտության և տեխնիկայի դարում,-  ասաց Մուկուչյանը։- Խոտաշենը՝ մեր այս փոքրիկ գյուղը, որ առաջներում մի հասարակ ավտոմեքենա էլ չուներ, այժմ ուղղաթիռ ունի։ Իսկ դրա համար մենք ամբողջ հոգով ու սրտով երախտապարտ ենք մեր սիրելի Մակար Մարկիչին։
Ելույթ ունեցան դպրոցի դիրեկտորն ու գլխավոր գյուղատնտեսը, ֆերմայի վարիչն ու հաշվապահը, բրիգադավար Բադումյանն ու հարևան գյուղերից եկած պատվիրակները, իսկ տեղական բանաստեղծը, այսինքն՝ ակումբի վարիչ Հեկտոր Չալիշյանը, ձեռաց մի ոտանավոր հորինեց ու արտասանեց.

Եկար ահա գյուղ մտար
Ու լուծեցիր բյուր խնդիր,
Բազում սրտում տեղ գտար,
Մեր սիրելի ուղղաթիռ։
Գալդ լինի թող բարի,
Դու մեզ համար սատար ես,
Խոստանում ենք այս տարի
Շատ պլաններ կատարել։

Բայց դե ուղղաթիռը ոչ տրակտոր է, ոչ կոմբայն, ոչ գութան, ոչ էլ շարքային ավտոմեքենա։ Հարկավոր էին հատուկ ծածկոց ու թռիչքի հրապարակ, հատուկ պահակ ու մեխանիկ, օդաչու ու ռադիստ…
Թռչնաբուծական ֆերմայի վարիչին ուղարկեցին օդաչուական դասընթաց, կոմբայնավարին ու տրակտորիստին՝ վերապատրաստվելու մեխանիկի ու ինժեների հատուկ դասընթացներում, անասնապահական ֆերմայի վարիչը նշանակվեց ուղղաթիռի պարկի դիրեկտոր, հաշվապահի օգնականը՝ մատակարարման բաժնի վարիչ, ագրոնոմը՝ բորտմեխանիկ...

Գլխավոր հաշվապահը չխչխկացրեց համրիչը, գումարեց, բազմապատկեց, հանեց ու բաժանեց և հայտարարեց.
- Ուղղաթիռի վրա տարեկան կծախսվի 8865 աշխօր։
Շուտով դասընթացներն ավարտածները վերադարձան քաղաքից, երկու ամիս ու երկու շաբաթ պտտվեցին ուղղաթիռի շուրջը, քանդեցին ու հավաքեցին և ակտ կազմեցին, թե այդ թռչող մեքենան իր դարը վաղուց է ապրել, հետևապես ենթակա է դուրսգրման։
Մարդիկ իրենց ուշքն ու միտքը տված ուղղաթիռին, մոռացել էին, որ պիտի վարեն, ցանեն, հնձեն, անասուն պահեն, կաթ ու բուրդ ստանան...

Կոլտնտեսության նախագահ Մուկուչյանի հարցը դրվեց ժողովում, գյուղխորհրդի նախագահը նկատողություն ստացավ, դասընթացներ ավարտածները նորից վերաորակավորվեցին իրենց նախկին աշխատանքի համար։ Իսկ Մակար Մարկիչը իմացավ այդ ամենի մասին ու ասաց.
- Չէ՛, ջանը՜մ, մեր խոտաշենցիները կյանքից շատ են ետ մնացել։




ԴԵՊՔ ԽՈՏԱՇԵՆՈՒՄ

Խոտաշենում ոչ ծով կա, ոչ լիճ, ոչ գետ։ Եղած-չեղածը մի աղբյուր է, մի մատ ջուր, ջրի հերթ, ջրի կռիվ։ Ամեն տարի, հաշվետու-ընտրական ժողովից առաջ, կոլտնտեսության նախագահ Ծատուրը եռանդով ծեծում է կուրծքն ու երդվում.
- Ես նախագահ Ծատուրը չլինեմ, թե էս ժողովից հետո երեք արտեզյան ջրհոր չփորեմ։
Հավատացողները հավատում են, ոմանք էլ՝ ժպտում քթի տակ։
Հունիսին էր։ Գյուղսովետի նախագահ Մարուխյանը վերադարձավ շրջկենտրոնից ու ասաց, թե Խոտաշենում ջրահեղձների փրկության ընկերություն պիտի ստեղծել։ Խոտաշենցիք սկզբում զարմացան, հետո զգալով, որ ընկեր Մարուխյանը չի կատակում, բողոքեցին. ախր, Խոտաշենում, էդ բարձր սարի գագաթին, ջուր որտեղի՜ց...

- Միջոցառում է,- միջամտեց ընկեր Ծատուրը։- Մենք ուրիշներից ետ մնալու իրավունք չունենք։
Զնգացին քլունգներն ու բահերը, շրջկենտրոնից բուլդոզերներ բերել տվեցին և գյուղի կենտրոնում կառուցեցին հսկա մի ջրավազան։ Բայց դե՝ առանց ջրի ի՞նչ ջրավազան... Դրա ելքն էլ գտան. սարի էն կողմից ցիստեռներով ջուր բերեցին, թափեցին ավազանի մեջ։ Ընկեր Մարուխյանը երկար ձողով չափեց ջրի խորությունն ու հայտարարեց.
- Ընկերներ, հիմա թույլ տվեք ստեղծել ջրահեղձների փրկության ընկերություն։
Եվ հենց ջրավազանի կողքին ստեղծվեց ընկերություն, ձայների մեծամասնությամբ ընկերության նախագահ ընտրվեց փոստի բաժանմունքի պետ Սանոսյանը։
Ջրավազանը կա, ընկերությունը կա, մնում է փրկել ջրահեղձների կյանքը։ Բայց դե՝ ո՞ր խոտաշենցին սիրտ կաներ կամավոր սկզբունքներով իրեն նետել պղտոր ջրի մեջ, թե ինչ է՝ խեղդվում եմ, եկեք փրկեցեք կյանքս։ Հիմարը միայն Հովսեփի էշն էր, որ ընկավ ջրավազանը, խեղդվեց։ Հաջորդ օրն էլ Մուխանի կովն ընկավ, հետո Փանոսի այծը, Մելիքի շունը...

Եվ այստեղ խոտաշենցիների համբերության բաժակը լցվեց։
- Ախպեր,- ասացին,- էս պատուհասն ինչի՞ համար են ստեղծել. որ էսպես շարունակվի, գյուղում անասուն չի մնա, բա լավ, ընկերության գործի անունն ի՞նչ է։
Ջրահեղձների փրկության ընկերության նախագահ Սանոսյանը լսեց նրանց բողոքները և հանգիստ պատասխանեց.
- Ջրավազանը, ընկերներ, նրա համար է, որ փրկենք ջրահեղձների կյանքը։ Անասունների կյանքի համար մենք պատասխանատու չենք։
Սկսեցին վիճել, վեճը տաքացավ, դարձավ հրմշտոց, և ոչ ոք չիմացավ, թե ինչպես ջրավազանի կողքին կանգնած Սանոսյանը կորցրեց հավասարակշռությունը, չրմփաց ջրավազանի մեջ ու գոռաց.
- Օգնեցե՜ք, խեղդվո՜ւմ եմ...

Նախագահին, իհարկե, փրկեցին, ջրավազանն էլ հողով լցրին, բայց արի ու տես, որ ջրահեղձների փրկության ընկերության կոնֆերանսում խիստ քննադատեցին Խոտաշենի ղեկավարներին ու պարտավորեցրին. «Կարճ ժամանակաընթացքում վերականգնել ջրավազանը, օրենքի խստությամբ պատժել մեղավորներին ու թարմացնել ջրահեղձների փրկության ընկերության աշխատանքները»։ Բայց Խոտաշենում ջուր որտեղի՞ց... Եղած-չեղած մի աղբյուր է, մի մատ ջուր, ջրի հերթ, ջրի կռիվ...




ԽՈՏԱՇԵՆԻ ՈՒՂՏԱԲՈՒՅԾՆԵՐԸ

Հետաքրքիր ու ձեռներեց մարդիկ են մեր խոտաշենցիները. բավական է աշխարհի այն մյուս ծայրում ինչ-որ մեկը մի հարց բարձրացնի, իսկույն կարձագանքեն ու կանցնեն գործի։
Թե ով Խոտաշենում այն միտքը հայտնեց, որ ուղտաբուծությունը եկամտաբեր ճյուղ է, մինչև այսօր էլ մնում է անհայտ։ Սակայն այդ միտքը ամուր նստեց կոլտնտեսության նախագահ Մուկուչյանի ուղեղում, և պարզվեց, որ գլխավոր զոոտեխնիկ Քուչիկյանը նույնպես ուղտաբուծությունից որոշ բան է հասկանում։ Ուղտը քչակեր, համբերատար, ջրի նկատմամբ սակավ պահանջներ ունեցող կենդանի է։ Մեջքին զույգ սապատ ունի, երկար վիզ ունի, ծուռումուռ ոտքեր, կարճ պոչ. ասում են՝ նստիր, նստում է, ասում են՝ կանգնիր, կանգնում է։
Ուրեմն՝ ինչո՞ւ կոլտնտեսությունը զբաղվի միայն ոչխարաբուծությամբ, խոզաբուծությամբ, թռչնաբուծությամբ և հանկարծ ձեռքից բաց թողնի այնպիսի եկամտաբեր ճյուղ, ինչպիսին ուղտաբուծությունն է։

Գլխավոր զոոտեխնիկը կոնկրետ օրինակներով պատմեց, թե անցած տարում միջինասիական մի շարք սովխոզներ ու կոլտնտեսություններ ինչպիսի փայլուն հաջողությունների են հասել ուղտաբուծության բնագավառում և քննադատության կարգով ավելացրեց.
- Իսկ մենք այդ բնագավառում շատ ենք ետ մնացել։ Ուղտաբուծության զարգացման հարցը վաղուց է հասունացել մեզ մոտ, և թույլ տվեք հավաստիացնել կոլտնտեսության վարչությանը, որ պատվով կկատարենք մեր ստանձնած պարտավորությունները։
Շուտով կոլտնտեսությունում ստեղծվեց երիտասարդ ուղտաբույծների ընկերություն, դպրոցում՝ պատանի ուղտասերների ջոկատ, գրադարանում՝ ուղտերին համակրողների խմբակ և այլն։
Ամեն ինչ պատրաստ է, մնում են միայն ուղտերը։ Նախագահ Մուկուչյանը կապվեց թուրքմենական ինչ-որ խորհտնտեսության դիրեկտորի հետ, խնդրեց փորձի փոխանակման կարգով Խոտաշեն ուղարկել իրենց լավագույն ուղտաբույծներին…
Ուղտաբույծները  Թուրքմենիայից շուտով հասան Խոտաշեն և խնդրեցին՝ «Դե հիմա ցույց տվեք ձեր ուղտերը»։

- Ի՞նչ ուղտեր,-  զարմացավ նախագահը,-  ախր, մենք այդ ուղտերը պետք է գնեինք ձեր սովխոզից։
Հյուրերը ներողամտաբար ժպտացին.
- Ճիշտն ասած, մենք ուղտերի առևտրով չենք զբաղվում, բայց թույլ տվեք իմանալ՝ այս լեռներում, այս քարքարոտ ճանապարհներին ուղտերը ձեր ինչի՞ն են հարկավոր։
Նախագահ Մուկուչյանը տարակուսանքով նայեց գլխավոր զոոտեխնիկին, գլխավոր զոոտեխնիկը ճպճպացրեց աչքերն ու գլուխն օրորեց.
- Իսկապես, ուղտը մեր ինչի՞ն է հարկավոր...

Բայց արդեն ուշ էր։ Շրջանի ղեկավարներն արդեն իրենց հաշվետվություններում նշել են, որ Խոտաշենի եկամտաբեր ու հիմնական ճյուղերից մեկն էլ ուղտաբուծությունն է։
Ցանել ես՝ հնձիր։




ԱՆՄԱՀՈՒԹՅՈՒՆ ԿԵՆԴԱՆՈՒԹՅԱՆ ՕՐՈՔ

Մի բնակարան ու ամառանոց մայրաքաղաքում ուներ, մի բնակարան մեր քաղաքում, մի տուն հայրենի գյուղում, բայց մարդն էլի դժգոհ է ու շարունակ տրտնջում է. մի՞թե հնարավոր չէ հայրենի գյուղում կառուցել նաև տուն-թանգարան։ Վատ չէր լինի, որ գյուղի դպրոցն ու գրադարանը կոչեին իր անունով։ «Որ ես չծնվեի,- ասում է,- ո՞վ կիմանար, թե աշխարհում գոյություն ունի մեր գյուղը»։
Նա նույնիսկ մի անգամ այդ հարցով եկավ գյուղ, ներկայացրեց իր ապագա տուն-թանգարանի նախագիծը։

- Ցանկանում եմ, որ տուն-թանգարանը կառուցվի խնձորի այգու մեջ,- ասաց նա։- Այն նախատեսված է երկու հարկից և պիտի ունենա ութ ընդարձակ սենյակներ։ Մի սենյակ՝ թանգարանի դիրեկտորի համար, մի սենյակ՝ գրադարանի համար, մի ընդարձակ դահլիճ՝ հանդիպումների և գրական երեկոների համար, իսկ մնացածը կօգտագործվեն որպես ցուցասրահներ։ Ահա այստեղ՝ բակում, փոքրիկ բլրակի վրա, կարող եք կանգնեցնել իմ արձանը։

Կոլտնտեսության և գյուղի ղեկավարները հաշվեցին և գտան, որ նման շենք կառուցելու համար հարկավոր է ծախսել մոտ հիսուն հազար ռուբլի։
- Եթե հիմա զբաղվենք ձեր տուն-թանգարանով, ուրեմն՝ պիտի հետաձգենք մեր մշակույթի նոր պալատի կառուցումը,- ասաց կոլտնտեսության նախագահը։- Ա՜խր, ինչո՞ւ եք շտապում...
Նշանավոր մարդը խիստ նեղացավ.
- Պարզ է, ուրեմն՝ ուզում եք տուն-թանգարանս կառուցել իմ մահից հետո... Բայց ես ուզում եմ այն տեսնել կենդանության օրոք։
Ի՞նչ կարող ես անել, երևի այս նշանավորը շատ լավ հասկանում է, որ մահից հետո հազիվ թե դասվի անմահների շարքն, ու հազիվ թե որևէ մեկը հիշի իրեն, և ուզում է իր կենդանության օրոք վայելել այդ անմահությունը։




ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԶՈՀԸ

Ինչպիսի հետաքրքիր մտքեր ասես, որ չեն ծնվում իմ ուղեղում։ Գիտությունն ու տեխնիկան մղոնանոց քայլերով առաջ են գնում, բայց ահա կյանքում դեռևս գոյություն ունեն այնպիսի բաներ, որ մեր գիտնականները կարծես չեն տեսնում։ Օրինակի համար, ինչո՞ւ հավն օրական մի ձու է ածում և ոչ թե երկու կամ երեք։ Կամ վերցնենք աքլորը. մի՞թե չի կարելի այնպես անել, որ այդ անբանը գիշերներն իր աքլորությունն անի, իսկ ցերեկները փոխի սեռը, դառնա շարքային հավ։ Ինչո՞ւ հնդկահավի ու ջայլամի խառնուրդից չստեղծել այնպիսի մի նոր թռչուն, որ փետուրների փոխարեն բուրդ տա կամ մետաքս։

Երբ իմ այս հետաքրքիր առաջարկությունները  ներկայացրի թռչնաբուծական կայանի դիրեկտորին, նա ձեռքը դրեց ճակատիս ու հարցրեց.
- Դուք ջերմություն ունե՞ք, թե՞ պարզապես կատակում եք։
Ես, իհարկե, այդ պեդանտին գլուխ չդրեցի, որովհետև իմ ուղեղում հենց այդ օրը ծագեցին ուրիշ նոր մտքեր։
Ասացեք խնդրեմ, եղջյուրներն անասունների ինչի՞ն են պետք։ Ախր, խեղճ անասուններն այդ ավելորդ ծանրություններն ի՞նչ նպատակով են կրում իրենց գլխին։ Խոզը եղջյուրներ չունի, դրա համար էլ և՛ մսատվությունն է բարձր, և՛ յուղատվությունը։ Իսկ մի՞թե հնարավոր չէ արմատից սղոցել կովերի, այծերի, ոչխարների եղջյուրները։ Դրանով մենք կբարձրացնենք նրանց կաթնատվությունն ու յուղատվությունը, մյուս կողմից՝ կվերացվեն «խոշոր եղջերավոր» և «մանր եղջերավոր» վիրավորական տերմինները։

Ես իմ այս փայլուն մտքերը հայտնեցի անասնաբուծական-փորձարարական կոմբինատի դիրեկտորին, սակայն այդ տգետը, այդ հնամոլը ձեռքս սեղմելու փոխարեն, հավաքեց ինչ-որ հեռախոսահամար ու հարցրեց. «Ներեցեք, ձեր հիվանդներից մեկը պատահմամբ ընկել է մեզ մոտ»։
Հոգեբուժարանի գլխավոր բժիշկը լավ մարդ էր. նա ուշադիր լսում էր ինձ և չէր խանգարում։ Գլխումս ավելի նոր ու հետաքրքիր մտքեր էին ծնվել։ Ես նրան ասացի, որ դդումից կարելի է ստանալ այնպիսի նոր սորտ, որ և՛ սեխի համ ունենա, և՛ ձմերուկի, և՛ խաղողի։ Որ սովորական մազերի փոխարեն կարելի է մարդկանց գլխին բուրդ աճեցնել, ուղտի կամ գոմեշի խառնուրդից ստանալ ավանակի նոր տեսակ...
Այո, գլխավոր բժիշկը, ինչպես ինձ թվաց, խելոք ու զարգացած մարդ էր, մեծ հետաքրքրությամբ լսեց իմ ռացիոնալիզատորական առաջարկությունները, վերջում ձեռքս սեղմեց ու ասաց.
- Հրաշալի մտքեր են։ Ինչպես երևում է, դուք մեզ մոտ շատ երկար պիտի մնաք։
Ի՜նչ կարող եմ անել, գիտությունը զոհ է պահանջում։




ԾԱՂԻԿՆԵՐ, ԾԱՂԻԿՆԵՐ...

Հիմնարկությունն արտակարգ եռուզեռի մեջ է։ Լրանում է Սուրեն Բաղիրիչի ծննդյան հիսուն տարին։ Իսկ Սուրեն Բաղիրիչը հասարակ մարդ չի։ Բաղիրիչը դիրեկտոր է, բյուրոյի անդամ, զանազան հանձնաժողովների նախագահ ու նախագահի տեղակալ, քաղխորհրդի դեպուտատ, բնակարանային շահագործման գրասենյակի հանձնաժողովի անդամ...
Հիմնարկությունը՝ սկսած դիրեկտորի տեղակալից մինչև հավաքարարուհին, դեռ մի շաբաթ առաջ են ստացել հրավիրատոմսեր՝ «Խնդրում ենք Ձեզ ներկայանալ Սուրեն Բաղիրովիչ Պատվականյանի ծննդյան 50-ամյակին»։ Հրավիրատոմսերն էլ իսկապես պաշտոնական են. կա հիմնարկության կնիքը, կա Սուրեն Բաղիրիչի ստորագրությունը, մինչև անգամ նրանից մի ցիտատ. «Աշխատանքը զարդարում է մարդուն»։ Չնայած ոչ ոք չի հիշում, թե դիրեկտորը երբ և ինչ առիթով է ասել այդ խոսքը, բայց համոզված են, որ այդպիսի թևավոր խոսք կարող է ասել միայն ինքը՝ Սուրեն Բաղիրիչը։

Տեղկոմի նախագահ Կնյազյանը եռանդուն մարդ է։ Նա «դիրեկտորից գաղտնի» ընդհանուր ժողով հրավիրեց, որպեսզի հաստատի այն ցուցակը, թե հոբելյարի համար ով ինչ նվեր պիտի գնի։
- Ուրեմն, այսպես, ընկերնե՜ր,- ասաց նա,- դիրեկտորի տեղակալ Նանոսյանը պարտավոր է մեր հարգելի Բաղիրիչի համար գնել մի դաշնամուր, կադրերի բաժնի վարիչ Մարկոսյանը՝ գունավոր հեռուստացույց...
Սակայն Մարկոսյանն այստեղ ընդհատեց նրան.
- Դա արդեն անարդարություն է։ Ուրեմն, դուրս է գալիս, որ Նանոսյանը Սուրեն Բաղիրիչին ավելի շատ է հարգում, քան ես։ Իսկ ինչո՞ւ այդ դաշնամուրը ես չնվիրեմ...
- Հարցերը հետո,- ասաց տեղկոմի նախագահը և շարունակեց ցուցակի ընթերցումը,- գլխավոր հաշվապահ Մսերյան՝ սառնարան, բաժնի վարիչ Արշակյան՝ ռադիոընդունիչ...
- Բրո՛ս,- տեղից ցատկեց Արշակյանը։- Սառնարանը կարող եմ գնել ես ինքս։ Մի՞թե ես Սուրեն Բաղիրիչին մի քոսոտ ռադիոընդունիչի չափ եմ սիրում։

Բողոքները շատ էին, և տեղկոմի նախագահը ելքից դուրս գալու համար նոր առաջարկություն արեց.
- Հարգելի ընկերներ, ինչպես տեսնում եմ՝ բոլորդ էլ հավասարաչափ սիրում եք մեր պաշտելի դիրեկտորին։ Իսկ ինչո՞ւ նրան մի հետաքրքիր սյուրպրիզ չանենք։ Այդ նվերներն այնպես կհանձնենք, որ նա բոլորովին էլ չիմանա, թե ովքեր են դրանց հեղինակները։
- Հրաշալի առաջարկություն է,- քթի տակ ժպտաց Նանոսյանը։- Այդ դեպքում Մարկոսյանը թող դաշնամուր գնի, իսկ ես՝ հեռուստացույց։
- Ռադիոընդունիչն էլ ես ինքս կնվիրեմ,- խոսեց գլխավոր հաշվապահը,- իսկ Արշակյանը թող սառնարան նվիրի։
Մինչև ուշ գիշեր վիճեցին, տարբեր առաջարկություններ արեցին, տեղկոմի նախագահ Կնյազյանը կորցրեց գլուխն ու նորից... գտավ։ Նա կարող էր հանճարեղ Արքիմեդի նման «Էվրիկա՜» գոչել, բայց, որովհետև բաղնիքում չէր, այլ ժողովում, ուղղակի ասաց.
- Ընկերնե՜ր, Սուրեն Բաղիրիչն, ինչպես գիտեք, համեստ մարդ է, և նա աչք չունի մեր նվերների վրա։ Իսկ ինչո՞ւ վիրավորենք նրա թանկագին ինքնասիրությունը։ Ես առաջարկում եմ ծաղիկներով զարդարել մեր աննման դիրեկտորի հիսուն տարին։
- Ճիշտ է,- խոսեց Արշակյանը,- աշխարհում ծաղիկներից լավ բան չկա։ Աշխարհի ամենալավ երգերը ծաղիկների մասին են։ Հիշո՞ւմ եք հայտնի երգը. «Ծաղիկնե՜ր, ծաղիկնե՜ր, անթառամ ծաղիկնե՜ր...»։
- Ծաղիկնե՜ր, ծաղիկնե՜ր,- լսվեցին ուրախ բացականչություններ։
Եկավ հիշարժան օրը։ Բոլորը ծաղկեփնջերով շարժվեցին դեպի դիրեկտորի բնակարանը։ Թվում էր՝ ուր որ է, Սուրեն Բաղիրիչը կբացի դուռը, ուրախ ժպիտը դեմքին, կսեղմի բոլորի ձեռքն ու կասի. «Շնորհակալ եմ, սիրելիներս, այս ծաղիկներն ավելի թանկ են ինձ համար, քան...»։

Բայց որքա՜ն մեծ եղավ նրանց զարմանքը, երբ դուռը բացեց տիկին Սրբուհին, արհամարհանքով նայեց նրանց ու վրա տվեց.
- Սուրեն Բաղիրիչն այսօր իրեն շատ վատ է զգում, ոչ ոքի չի ընդունում, և իր ծննդյան օրը հետաձգում է անորոշ ժամանակով... Իսկ ինչ մնում է այդ ծաղիկներին, կարող եք տանել ձեր հանգուցյալ պապիկների ու տատիկների գերեզմաններին դնել։




ԴԵՊՔ, ՈՐ ԱՅՍՊԵՍ ԵՂԱՎ...

Վարագ Դալալյանը հանգիստ նստած իր կաբինետում, ձախ ձեռքը հենած ծնոտին, աջով լսափողը սեղմած ականջին՝ քաղցր զրուցում էր կնոջ հետ, երբ հանկարծ, ինչ-որ թուղթ թափահարելով, ներս մտավ քարտուղարուհին.
- Դժբախտությո՜ւն, Վարագ Մարկիչ, դժբախտությու՜ն...
Վարագ Մարկիչն ինքն էլ չիմացավ, թե ինչպես լսափողի մեջ բղավեց.
- Էլի թերթում բան են գրե՞լ էդ անաստվածները։
Եվ նույնիսկ չհասցրեց լսել, թե ինչպես տիկին Հեղինեն հեռախոսի այն մյուս ծայրին ծկլթաց. «Վո՜ւյ, մատերիալ են գրել» ու նվաղեց։

Դալալյանը քարտուղարուհու ձեռքից խլեց թուղթը, կարդաց, գույնը տեղը եկավ։ Սովորական հեռագիր էր՝ կոմբինատի հասցեով. Սոչի քաղաքում, այսինչ առողջարանում հանկարծամահ է եղել Մարկոս Զուլումյանը։
Դալալյանը փորձեց ժպտալ, բայց փոշմանեց։ Մարդ է մահացել։ Մահացել է հիմնարկի գանձապահը։ Խեղճը բախտ չուներ, չկարողացավ վայելել իր միամսյա երջանկությունը։
Դալալյանը վերցրեց սեղանին ընկած լսափողն ու խոսեց.
- Ալո՛, Հեղինե՜, լսո՞ւմ ես, Հեղինե՜...
Հեղինեի փոխարեն խոսեց զոքանչը.
- Փեսա ջա՜ն, ազիզ ջա՜ն...
- Ի՞նչ է պատահել,- նորից գունատվեց Դալալյանը։
- Հեղինեն սրտաճաք է եղել, ասում է՝ Վարագից մատերիալ են գրել։

Դալալյանը մոռացավ հանգուցյալի մասին, ծիծաղեց, ապա նկատելով սեղանին ընկած հեռագիրը, ծանր հառաչեց.
- Ի՞նչ մատերիալ, մեր գանձապահը մահացել է։ Լավ մարդ էր, ողորմի հոգուն։
Զոքանչն էլ իր համար հառաչեց և չմոռացավ փեսային հիշեցնել.
- Վարագ ջան, եթե գանձապահ ընդունելու հարկ լինի, մեր Ծատուրին չմոռանաս։
Գանձապահի մահվան բոթը շուտով տարածվեց ամբողջ հիմնարկում։ Մարդիկ սկսեցին տարբեր ենթադրություններ անել, իսկ հավաքարարուհի Հոռոմը թաշկինակը մոտեցրեց աչքերին ու հեծկլտաց.
- Ախր, վատ երազ էի տեսել։ Իբր հարսանիք է, խեղճ Մարկոսը կարմիր հագած՝ պար էր գալիս։

Քիչ անց, դիրեկտորի կաբինետում հավաքվեցին բաժնի վարիչներն իրենց տեղակալներով։ Դալալյանի առաջարկությամբ կազմվեց թաղման հանձնաժողով, տեղկոմի նախագահի առաջարկությամբ հանձնաժողովի նախագահ նշանակվեց Դալալյանը։ Վերջինս մի բաժակ ջուր խմեց և անցավ իր պարտականություններին.
- Մահը մեր շարքերից խլեց բոլորիս կողմից սիրված ու հարգված Մարկոս Զուլումյանին։ Հանգուցյալի հիշատակը հարգելու համար հարկավոր են. ա) յուրաքանչյուրից վերցնել տասական ռուբլի, բ) կարծում եմ՝ ութսուն լիտր գինին հերիք է, գ) վաթսուն ռուբլի՝ ծաղիկների և պսակների համար, դ) հանգուցյալ Զուլումյանի փոխարեն գանձապահ նշանակել Ծատուր Մանասյանին։- Լռեց մի պահ, ինչ-որ բան հիշեց, դարձավ խմբկոլեգիայի նախագահին.- Պարտավորեցնել ընկեր Վանեսյանին, որ հանգուցյալի մասին ջիգյարով մահազդ գրի։

- Գրած չկամ, Վարագ Մարկիչ,- Վանեսյանը շփոթվեց։
- Մեծ բան չի, գրիր, որ վաղաժամ մահը խլեց մեր շարքերից...
- Ախր, Մարկոս Թավադիչը մոտ յոթանասուն տարեկան էր։
- Այդ դեպքում գրիր՝ ուխտադրուժ մահը։ Մի խոսքով՝ գրիր։
Հիմնարկը սկսեց թաղման համար պատրաստություն տեսնել։ Միջանցքում շարվեցին 20-ից ավելի պսակներ, այնուհետև երևաց դագաղը։ Տեղկոմի նախագահը, որ ուշադիր հետևում էր այդ ամենին, նայեց դագաղին ու խոսեց.
- Շատ է փոքր։ Մարկոս Թավադիչն այստեղ հազիվ թե տեղավորվի։
- Չափած-կտրած է,- մեջ ընկավ բաժնի վարիչներից մեկը։- Դագաղն էլ իսկապես նախանձելի դագաղ է։

Սկսեցին վիճել, և տեղկոմի նախագահը դիմեց փաստերի զորությանը.
- Հանգուցյալն իմ բոյին մարդ էր, ա՛յ, չափեմ՝ տեսեք,- նա մտավ դագաղի մեջ, ոտքերը մեկնեց ու հարցրեց.- Հը՛, ո՞նց է։
- Սազում է,- նկատեց խմբկոլեգիայի նախագահը։
Մինչ մարդիկ վիճում էին, թե ով կգնա հանգուցյալի դիակի ետևից, պատահեց հրաշքի պես մի բան՝ գրասենյակում հայտնվեց ինքը՝ հանգուցյալ Մարկոս Զուլումյանը։
Տեղկոմի նախագահը սարսափահար դուրս թռավ դագաղից, քարտուղարուհին ճչաց ու կպավ դիրեկտորի կրծքին, իսկ Զուլումյանը զարմացած նայեց պսակներին և դագաղին ու գլխարկը հանեց։

Տեղկոմի նախագահը նայեց խմբկոլեգիայի նախագահին, խմբկոլի նախագահը՝ դիրեկտորի տեղակալին, տեղակալը՝ դիրեկտորին, իսկ վերջինս զգուշորեն մոտեցավ Զուլումյանին, բռնեց նրա ձեռքն ու կարեկցանքի խոսք ասաց.
- Դուք մեր հիմնարկի աչքի լույսն եք եղել, մեր հայրը, մեր պարծանքն ու պատիվը...
- Չլինի, թե պաշտոնս կրճատվել է,- ետ-ետ գնաց Զուլումյանը։
- Երանի թե այդպես լիներ։
- Իսկ ի՞նչ է պատահել։
- Մահը ձեզ խլել է մեր շարքերից։

Մարկոս Զուլումյանը քահ-քահ ծիծաղեց, բայց տեսնելով, որ բոլորն էլ լուրջ ու տխուր են, ինքն էլ լրջացավ։
- Ախր, բան չեմ հասկանում։
- Այո՛, դուք մահացել եք,- հաստատեց տեղկոմի նախագահը։- Խնդրեմ, ահա հեռագիրը։
Զուլումյանի դեմքն այստեղ իսկապես հանգուցյալի գույն առավ։ Իսկ գո՞ւցե ինքն իրականում մահացել է, և այս խոսակցությունը տեղի է ունենում այն՝ մյուս աշխարհում։ Նա շոշափեց իր մազերը, քիթը, ճակատը, ականջները, միջանցքի մեծադիր հայելու մեջ նայեց իրեն ու գոռաց.
- Ստո՛ւմ եք, ես չեմ մահացել, ահա ե՛ս։
- Միևնույն է,- գլուխն օրորեց Դալալյանը,- հեռագիրը փաստ է, և հետո էլ՝ ահագին ծախսեր ենք կատարել։
- Ես կբողոքեմ,- ձայնը բարձրացրեց Զուլումյանը։- Ես կդիմեմ ում որ հարկն է։
- Այդ ձեր գործն է։ Մենք արդեն ձեր փոխարեն աշխատանքի ենք ընդունել...
- Ի՜նչ իրավունքով,- Զուլումյանը ողջ մարմնով դողաց։- Ես դեռ կենսաթոշակի չեմ անցել։
- Միևնույն է, հանգուցյալներին չենք կարող վարձատրել։

Ինչ-որ աղոտ հույս ծագեց Զուլումյանի գլխում։ Նա նույնիսկ ժպտաց.
- Ախր, ընկերներ, մարդիկ երևի հասցեն շփոթել են։ Որքան գիտեմ, շինանյութերի կոմբինատում ևս մի Մարկոս Զուլումյան կա։
- Կարող է,- համաձայնեց դիրեկտորը։- Ես էլ եմ այդ կարծիքին։ Բայց այդ դեպքում բժշկից մի տեղեկանք պիտի բերեք՝ առ այն մասին, որ դուք իսկապես չեք մահացել։
Մարկոս Զուլումյանին թվում էր, թե բժշկից նման տեղեկանք վերցնելն աշխարհի ամենահեշտ գործն է։ Վազեց հիվանդանոց։ Բժիշկը բարի մարդ էր, լսեց Զուլումյանին ու գլուխն օրորեց.
- Ահա թե ինչպիսի՜ բյուրոկրատներ կան աշխարհում։
- Այո, բյուրոկրատնե՛ր,- հառաչեց Զուլումյանը։- Ուզում են մարդուն կենդանի թաղել։

Բժիշկը վերցրեց գրիչը, ուզում էր գրել, բայց հանկարծ ետ քաշվեց և գլուխը տմբտմբացրեց.
- Սիրելիս, մինչև դիահերձում չկատարենք, ոչ մի տեղեկանք չենք կարող տալ։
- Ի՜նչ,- Մարկոս Զուլումյանի ծնկները թուլացան։- Թույլ չեմ տա։ Միայն իմ դիակի վրայո՛վ,- և հաշվապահը, բժշկի աշխատասենյակից դուրս գալով, երեր քայլերն ուղղեց դեպի դատարան…




ԳՐՔԻՍ ՀԱՇՎԻՆ

Գիրքս վերջապես տպագրվեց։ Խմբագիրն առաջինը սեղմեց ձեռքս ու ասաց. «Այսօր քո հաշվին ենք»։ Եվ նա հավաքեց իր ծանոթներին ու բարեկամներին, իմ հաշվին ռեստորանում լավ կերան-խմեցին, իրենց հաշվին ինձ փառաբանեցին, կանգնեցրին Պուշկինի ու Թումանյանի կողքին, գրպանիս հաշվին տաքսի նստեցին ու գնացին։
Հաջորդ օրը գրքիս սրբագրիչը հանդիպեց. «Մաղարիչը քո հաշվին,- ասաց նա,- մնացածի հոգսը ես կքաշեմ»։ Կրկնվեց անցած օրվա պատմությունը, միայն այն տարբերությամբ, որ այս անգամ շնորհավորողները եկել էին ոչ միայն իրենց կողակիցներով, այլև զոքանչներով ու բաջանաղներով, քենիներով ու այլ ազգականներով։

Գրքիս նկարիչ-ձևավորողը, որ ավելի գործնական մարդ էր, հարցը կոնկրետ դրեց. «Խորոված-մորովածը, կոնյակ-մոնյակը, սազանդար-մազանդարը՝ քո հաշվին, մնացածն՝ իմ հաշվին»։
Սրանք էլ մինչև ուշ գիշեր կերան-խմեցին, ինձ նստեցրին Պառնասի գագաթին, Հոմերոսին ու Շեքսպիրին կանգնեցրին կողքիս՝ որպես պատվո պահակներ, ինձ ստեղծագործական հաջողություններ ցանկացան ու թռան գնացին։

Տանն ինձ սպասում էր նոր անակնկալ. կինս մի մեծ ցուցակ էր կազմել, և ըստ այդ ցուցակի մենք պիտի գնենք դաշնամուր ու իմպորտնի գառնիտուր, իմպորտնի՝ վերարկու կնոջս ու աղջկաս համար, իմպորտնի կոստյում՝ որդուս ու ինձ համար, ճապոնական սերվիսներ, չեխական բաժակակալներ, հունգարական չգիտեմ ինչ...

Ես բարեխղճորեն ծանոթացա այդ ցուցակին ու հարցրի.
- Ո՞ւմ հաշվին։
- Գրքիդ հաշվին։
- Սիրելիս,- ասացի,- գիրքս իր հաշիվը հազիվ է փակել։ Եկ այսօր քո հաշվին մի-մի բաժակ սուրճ խմենք, իսկ իմ հաշվին այս ցուցակը պահենք որպես հիշատակ։




ԴԱԳԱՂԱԳԵՏԸ

Տունը գերեզմանատան ճանապարհին է։ Ամեն շաբաթ մարդիկ իրենց ուսերին դագաղ են տանում, դանդաղ ու հանդիսավոր հառաչում են գալարափողերը, թմբուկը տնքում է, հեծկլտում են ծնծղաները պղնձաձայն։
Նա դանդաղ դուրս է գալիս բակից, հանում խունացած գլխարկը, միանում թափորին ու այդպես քայլում մինչև գերեզմանատուն՝ հայացքը դագաղին։ Դագաղից բացի, նա կարծես ոչինչ չի տեսնում, ոչինչ չի զգում։ Նայում է ակնապիշ, մի տեսակ հիպնոսացած, և երբ թափորը հասնում է գերեզմանատուն, առաջինն ինքն է կանգնում դատարկ փոսի մեջ ու շարժում աջը. «Կամա՛ց, կամաց ցած դրեք»։

«Կամաց»-ն ամենից առաջ վերաբերում է դագաղին և, չգիտես ինչու, նրան թվում է՝ անզգուշության դեպքում կարող է դագաղին որևէ բան պատահել։ Դրա համար առաջինն ինքն է մտնում փոսի մեջ, իր ձեռքով միացնում խուփը ու գլխով նշան անում կանգնածներին՝ կարող եք հողը լցնել։
Կինն ամեն անգամ, մահվան թափոր տեսնելուն պես, տրտնջում է. «Սիրտ չմնա՜ց, հալվեց գնա՜ց։ Բա մարդ էլ գերեզմանատան ճանապարհին տուն կշինի՞»… Կնոջ տրտունջը նրա համար սովորական բան է։ Գերեզմանատնից վերադառնում է «հոգու պարտքը» կատարած, կուրծքը հենում պատշգամբի բազրիքին ու փիլիսոփայում. «Բոլորիս ճանապարհն էդ է, կգնանք և էլ չենք վերադառնա»։ Դանդաղ քաշում է թազբեհի հատիկներն ու շարունակում. «Ի՜նչ դագաղ էր, երևի մի երկու հարյուր ռուբլի է նստել։ Քիթս կկտրեմ, թե երկու հարյուրից մի կոպեկ պակաս լինի»։

Կինն ուզում է անպայման խայթել և նետում է ակնհայտ չարությամբ.
- Աչքդ դագաղի վրա՞ է... Էլ աշխարհում ուրիշ բան չկա՞։
Կինը սկսում է տրտնջալ, որ հարս ունի, հարսը դիք-դիք գնում է աշխատանքի, դիք-դիք վերադառնում։
Նա շրջվում, մեջքը հենում է բազրիքին ու սաստում կնոջը.
- Ուրիշ բանից խոսիր, Վարսեն,- և որպեսզի խոսակցության թեման փոխի, նայում է գերեզմանատան կողմը։- Շատ մարդ էր հավաքվել։ Ես իմ ձեռքով դագաղը դրի հողի մեջ։ Ի՜նչ ապրանք էր։
- Դու մարդ չես,- ճչում է կինը։- Դու մեռելի մակար ես, բոլորիս գլուխը կուտես։ Սաղ թաղն էլ գիտե, որ մեռելի մակար ես։ Կռապա՛շտ...

Ոչ, նա բոլորովին չի վիրավորվում, դանդաղ քաշում է թազբեհի հատիկներն ու խոսում. «Վարսեն, հիշո՞ւմ ես, երբ Ալեքսանը մեռավ, ես գնացի դագաղի ետևից»։
Ալեքսանը Վարսենի ավագ եղբայրն է, ութսուն տարի ապրեց այնպես, ինչպես ուրիշներն են ապրում և մեռավ շատ պարզ ու հասարակ։
- Ալեքսանի դագաղը հարյուր հիսուն նստեց։ Կաղնուց էր և թավիշն այնպե՜ս լավ էր բռնում։ Խոփը մի քիչ անհաջող էր, կանչեցի վարպետին, ասացի՝ առ քեզ հինգ ռուբլի, մենակ էդ խոփն ինձ դուր չի գալիս, լավ սարքիր։ Եվ ի՜նչ դագաղ ստացվեց, խալխը հայիլ-մայիլ էր մնացել։ Իսկ Կարապետի դագաղը հեչ բանի նման չէր, միլիոն էլ տային՝ ես դրա մեջ չէի պառկի։
- Կռապա՛շտ,- նորից ճչաց կինը։- Գլխակեր ագռավ, հերի՛ք է։
Նա տարակուսանքով շարժեց ուսերը, ծույլ-ծույլ հորանջեց.
- Գնամ մեր հալևորների հետ մի քիչ զրուցեմ։

Հալևորները կլոր տաղավարի տակ դոմինո էին խաղում։ Մոտեցավ, նստեց կարճավիզ մի ծերունու մոտ ու դարձավ նրան.
- Օսեփ, տեսար, չէ՞, ահագին մարդ էր հավաքվել, և դագաղն էլ ոնց որ թագավորական։
Օսեփը մի քիչ ծանր էր լսում, բայց, այնուամենայնիվ, լսեց նրան ու տեղում շարժվեց անհանգիստ.
- Տաքերը սկսվեցին,- ասաց նա։- Իսկ մենք ոչ տաքին ենք դիմանում, ոչ ցրտին։
Նա աշխուժացավ, ավելի մոտիկ նստեց Օսեփին.
- Հա՜, էդպես է, Օսեփ... Իսկ նրանց ի՞նչ կա, իրենց դագաղներում հանգիստ պառկել են, ոչ տաքը գիտեն, ոչ ցուրտը։
Օսեփը հասկացավ, որ այդ «մեռել թաղողն» իրեն ուր է քաշում, տեղից ելավ ու մտքում ասաց. «Կռապաշտ շան որդին էլի սկսեց»։

Նա հայացքով ուղեկցեց Օսեփին ու շրջվեց հարևան Մարտիրոսի կողմը.
- Մարտիրոս, լավ ես, չէ՞։ Լավ լինես, լավ լինես։ Իսկ ես մտածում եմ աշխարհի գործերի մասին ու զարմանում։ Ասում են՝ ուրիշ քաղաքներում մեռելները վառում են, մոխիրը լցնում շշի մեջ ու էդպես թաղում։ Ի՞նչ է, դագաղն են ափսոսո՞ւմ։
Մարտիրոսը հորանջեց, ճմլկոտեց ու ելավ տեղից.
- Երեխաներին պիտի գնամ մանկապարտեզից բերեմ։
Դարբին Ենոքը դոմինոյի խաղաքարերը տեղավորեց փոքրիկ տուփի մեջ, տուփը դրեց գրպանում, շտապեց տուն։ Վահանը նույնպես գնաց։ Նա մնաց մենակ, մի քիչ հորանջեց, ննջեց մի քիչ, և հանկարծ ականջին հասավ փողային նվագախմբի տխուր մեղեդին։ Ելավ տեղից, միացավ թափորին, հասավ գերեզմանատուն։ Ուզում էր մտնել փոսի մեջ, ինչ-որ մեկը բռնեց թևից. «Տեղ չկա՛, ո՞ւր եք խցկվում»։

Նա գերեզմանատնից վերադարձավ տխուր ու հոգնած, պառկեց, նայեց առաստաղին, քնեց ու չարթնացավ։
Ամեն ինչ եղավ սովորական ձևով։ Բայց նա այս անգամ ոչինչ չէր տեսնում, ոչինչ չէր զգում։ Դագաղը կաղնու տախտակից էր՝ գեղեցիկ ու փառահեղ, փողային նվագախումբը նույն բանն էր նվագում։ Բայց չգիտես ինչու կնոջը՝ Վարսենին թվաց, որ հիմա նա կբարձրանա ու կնստի դագաղի մեջ, կշոշափի նրա կողերն ու կասի. «Համա ի՜նչ դագաղ է, միլիոն էլ տաք, ես այստեղից դուրս եկողը չեմ»։




ԾԱՄՈՎ ԱՂՋԻԿ

Ա՛յ ծամով աղջիկ,
Այ համով աղջիկ...
Մայրս շատ է սիրում այս երգը և ուզում էր, որ ես անպայման ամուսնանամ ծամով աղջկա հետ։ Բայց մեր քաղաքում որտեղի՞ց գտնեմ ծամով աղջիկ։ Որոշեցի գնալ գյուղ, գտնել ծամով մի աղջիկ, սիրահարվել և ամուսնանալ։
Եվ իսկապես բախտս բերեց։ Ես կարող էի Հուլիոս Կեսարի պես ասել՝ եկա, տեսա, հաղթեցի, բայց չասացի։ Ուղղակի գրանցվեցինք զագսում, դարձանք օրինական ամուսիններ։ Ապրում էինք հաշտ ու խաղաղ։ Ես ամեն երեկո շոյում էի նրա երկար ծամերն ու կրկնում մորս սիրած երգը.
Ա՛յ ծամով աղջիկ,
Ա՛յ համով աղջիկ...
Ու մի օր էլ, երբ աշխատանքից նոր էի տուն դարձել, կինս գրկեց ուսերս ու ասաց.
- Ես այնքա՜ն ուրախ եմ, այնքա՜ն երջանիկ եմ, որ ուզում եմ...
- Հասկացա,- ասացի,- ուզում ես պարել։
- Չէ...
- Երգե՛լ։
- Չիմացար։ Ուզում եմ ծամերս կտրել։
Աչքերս մթնեցին։ Թվաց, թե նա կտրում է իր ծամերը, որպեսզի նրանցով խեղդի ինձ։
- Չկտրե՛ս,- գոռացի,- ախր, հասկացի՛ր, ես քո երկար ծամերի համար էի քեզ...
- Հասկացա,- պատասխանեց նա։- Դու ինձ չես սիրում, իմ երկար ծամերն ես սիրում։ Բա էլ ինչո՞ւ եմ եկել քաղաք։
Նա վերցրեց մկրատը, զույգ ծամերը կտրեց ու շպրտեց վրաս…
Եվ ի՞նչ եք կարծում, հաջորդ օրը մենք բաժանվեցինք։ Բայց չկարծեք, թե մոռացել եմ նրան։ Ես հաճախ, շատ հաճախ եմ հիշում այդ ծամով աղջկան ու ինքս ինձ համար երգում.
Ա՛յ աղջիկ, ծամով աղջիկ,
Շաքարից համով աղջիկ...




ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐՈՎ

Ես հասարակական հիմունքներով ապրող, շնչող մարդ եմ։ Հասարակական հիմունքներով ատենակալ եմ և պարտավոր եմ շաբաթը մեկ դատական նիստերին բազմել դատավորի կողքին ու լսել ինչ-որ գործ։
Ես թատրոնի գեղարվեստական խորհրդի անդամ եմ, պիտի մասնակցեմ ինչ-որ պիեսի կամ ներկայացման քննարկման ու ձայնս միացնեմ խորհրդի անդամների մեծամասնության ձայնին։ Հասարակական հիմունքներով բնության պաշտպանության նախագահի տեղակալ եմ և չեմ կարող չմասնակցել բնության պաշտպանության կոմիտեի կոնֆերանսներին ու նիստերին, որպեսզի չմեղադրվեմ հասարակական պարտականություններս թերակատարելու մեջ։ Ես թաղային կոմիտեի քարտուղար եմ, և մինչև հիմա ինձ անհայտ է մնում, թե որտեղ են գնում իմ գրած ու չգրած արձանագրությունները և ինչ ընթացք են ստանում։
Չնայած մեր հանդերում որսը վաղուց է վերացել, բայց, այնուամենայնիվ, ինձ ընտրել են որսորդմիության վարչության հսկիչ-լիազոր՝ հասարակական հիմունքներով։ Առավոտից մինչև ուշ երեկո հասարակական հիմունքներով մարաթոնյան վազք եմ կատարում հիմնարկից հիմնարկ, կոմբինատից կոմբինատ, հոգնած ու բեզարած տուն եմ վերադառնում, և հանկարծ ծղրտում է հեռախոսը։
- Վարդան Առաքելովի՞չն է։
- Ես լսում եմ։
- Դպրոցից է, դիրեկտորը...
- Ինչո՞վ կարող եմ ծառայել...
- Դուք ծնողական կոմիտեի նախագահ եք և խնդրում ենք ներկա լինել մեր ծնողական կոմիտեի...

Ճիշտն ասած, չեմ հիշում, թե այդ երբ և ովքեր են ինձ ընտրել ծնողական կոմիտեի նախագահ, բայց, ի՞նչ արած, մարդիկ խնդրում են, և ես հասարակական հիմունքներով շտապում եմ։
Պարզվում է նաև, որ ես հնությունների պաշտպանության ընկերության, ժողովրդական վերահսկողության կոմիտեի, ջրահեղձների ընկերության, բժշկական վերստուգիչ հանձնաժողովի անդամ եմ։ Չնայած հրդեհներից շատ եմ վախենում, բայց հակահրդեհային կամավոր ընկերության ջոկատի պետ եմ։

 Չորս ամիս առաջ էլ ինձ հասարակական հիմունքներով նշանակեցին ժողովրդական դրուժինայի նախագահի տեղակալ և պարտավորեցրին.
- Ամեն երեկո պարտավոր ես շրջել քաղաքի փողոցները և վերահսկել։
Փորձեցի նրանց հասկացնել, որ հասարակական հիմունքներով ամեն երեկո հորանջում ու ննջում եմ ինչ-որ ժողովներում ու խորհրդակցություններում, իսկ նրանք՝
- Ի՞նչ է, խուսափե՞լ ես ուզում հասարակական աշխատանքներից...
Խուսափե՞լ...

Ախր, ես հասարակական հիմունքներով ագիտատոր եմ, ժողովրդական ստեղծագործության տան ինքնագործ խմբի ղեկավար, խմբկոլի նախագահի տեղակալ... Մեր հավաքարարուհին խնդրում է, որ իր համար հասարակական հիմունքներով մի դիմում գրեմ, տեղկոմի նախագահը՝ զեկուցում, բաժնի վարիչը՝ առաջավորների համար կրակոտ ելույթներ, ակումբավարն էլ մի կողմից է բռնել օձիքս թե՝ «Վարդան Առաքելիչ, արի հասարակական հիմունքներով մի օյին նարդի շրխկացնենք»։
Գոնե թողնեն՝ հասարակական հիմունքներով մի քիչ հանգստանամ։

Պակասն էլ տանն են լրացնում։
Կինս՝
- Վարդանչիկ, ես ուզում եմ, որ ամիսը երկու անգամ մեր հիմնարկի կանանց համար հասարակական հիմունքներով դասախոսություն կարդաս։
Հայրս՝
- Ա՛յ բալա, ինչո՞ւ հասարակական հիմունքներով ինձ մի անգամ կուրորտ չես ուղարկում։
Հորաքույրս՝
- Ա՛յ ցավդ տանեմ, ատամներս թափվել են, չի լինի՞, որ հասարակական հիմունքներով նորը գցել տաս։
Տղաս՝
- Պապա, մեր բակում ֆուտբոլի թիմ ենք ստեղծել... Տղաներն ուզում են, որ դու հասարակական հիմունքներով պաշտպանես մեր դարպասը։
Փոքրիկ աղջիկս, որ հասարակական հիմունքներից այնքան գաղափար ունի, որքան տատս՝ կիբեռնետիկայից, ինչ-որ ձողիկներ ու փալասի կտորներ գրկած, մոտենում է ինձ.
- Պապա, ինձ համալ հասալատատան հիմունթնելով մի տուտլա պատլաստիլ…




ՍԵՓԱԿԱՆ ԱՎՏՈՄԵՔԵՆԱՆ

Վե՛րջ անքուն ու տառապահույզ գիշերներին։ Վե՛րջ այն վեճերին, որ գլխավորապես ծավալվում էին իմ և զոքանչիս միջև, ու նա միշտ հաղթող էր դուրս գալիս։ Վե՛րջ կնոջս նախատինքներին ու փնթփնթոցներին. «Ինչո՞ւ ուրիշները սեփական ավտոմեքենա ունեն, իսկ մենք չունենք»։
Վերջապես մենք էլ սեփական ավտոմեքենա ունենք։ Հարևաններս շնորհավորում են, կինս ուրախությունից ուզում է արտասվել, զոքանչս նայում է արևի շողերի տակ ադամանդի պես փայլփլող կապույտ «Մոսկվիչ»-ին ու ասում. «Շնորհավոր լինի, բարով մաշեք»։
Մեքենան կա, մնում է գարաժի հարցը։ Երկար բանակցություններից հետո, քաղխորհուրդը մեր երեք հսկա շենքերի բակից մի փոքրիկ հողակտոր է տրամադրում ինձ։ Գարաժը տնկում եմ, բայց հաջորդ օրը սկսվում է դիմումների հեղեղը։ Դուրս է գալիս, որ այդ գարաժը կառուցել եմ անօրեն ու ապօրինի կերպով։ Վեճը ծավալվում ու լուրջ բնույթ է ստանում և, ստիպված, մի քանի շաբթից հետո, գարաժը կամավոր սկզբունքներով տեղափոխում եմ քաղաքից դուրս՝ անմարդաբնակ մի վայր։

- Լավ կլինի, որ գիշերները քնես գարաժում,- խորհուրդ է տալիս զոքանչս։- Ո՜վ գիտե, մեկ էլ տեսար՝ մեքենան գողացան։
Ես լսում եմ նրա բարի խորհուրդը, մահճակալս իսկույն տեղափոխում եմ այնտեղ և, որպեսզի երեկոները չձանձրանամ, հեռուստացույցն էլ եմ տանում դնում կողքիս։ Շուտով էլեկտրական սալիկ ու թեյնիկ եմ գնում, սովորում կարտոֆիլ տապակելն ու պոմիդորով ձվաձեղ պատրաստելը։
- Մեքենան երեխայի պես բան է,- հիշեցնում է կինս,- աչքի լույսի պես պիտի պահես այն։
Ես արթնանում եմ վաղ առավոտյան, գոլ ջրով լվանում ավտոմեքենայի դռներն ու ապակիները, նույնիսկ՝ անիվները, նուրբ թավիշով վերամաքրում, այնուհետև ստուգում մոտորը, ռադիատորը, և սեփական մեքենայով շտապում աշխատանքի։ Երեխան ծնվելուց հետո, պատահաբար մտնում եմ տուն, գիրկս առնում բարուրը և հոր իրավունքով ասում.
- Դե, տղաս, արի ծանոթանանք։
- Տղա չի, աղջիկ է,- հեգնում է կինս։- Լավ նայիր, սկի գուցե քո երեխան չի։

Ես ուզում եմ կնոջս քննադատությանը պատասխանել կատակով, բայց հանկարծ հիշում եմ, որ մեքենայի նստատեղերը հնաոճ են՝ պիտի փոխել, գնել նոր դողեր, վերանորոգել ռեսորները և այլն։ Կարճ ասած՝ մեքենայի հոգսերն ինձ քուն ու հանգիստ չեն տալիս։ Եվ դուրս է գալիս, որ ոչ թե մեքենան է ծառայում ինձ, այլ ես եմ ծառայում մեքենային։ Բայց ես հեռատես մարդ եմ, զգում եմ, որ գլխիս ամպեր են կուտակվում, և ամպրոպը մի օր պիտի պայթի։ Ու պայթում է։
- Չեմ հասկանում,- կինս բռունցքով խփում է սեղանին,- դու ինձ հետ ես ամուսնացե՞լ, թե՞ այդ մեքենայի…

Կնոջս օրինակին հետևում է զոքանչս.
- Ինչո՞ւ ուրիշները վաճառում են իրենց սեփական ավտոմեքենաները, իսկ դու չես վաճառում։
Որպեսզի ամպերին չհետևեն ամպրոպն ու կարկուտը, ես մեքենան գարաժի հետ վաճառում եմ կնոջից խռոված մեկին ու վերադառնում տուն։ Կինս ուրախությունից լալիս է, զոքանչս ժպտում է արցունքների միջից, աղջիկս, որ արդեն հասակ է առել, վեր-վեր է թռչում և ասում.
- Քեռի պապան եկե՜լ է, քեռի պապա՜ն...
Եվ ես համոզվում եմ, որ առանց սեփական ավտոմեքենայի կարելի է երջանիկ լինել։




ԶՐՈՒՅՑ ՃԱՇԱՐԱՆՈՒՄ

- Խնդրեմ, ես ձեզ լսում եմ։
- Ի՞նչ ունեք։
- Կոտլետ, թավաքաբաբ...
- Ուրի՞շ։
- Տապակած հավ, ինչպես նաև՝ եփած։
- Ա՜խ, տապակած և եփած։ Ի՜նչ է, դուք հատուկ թռչնաբուծարան ունե՞ք։ Մի կարգին բան։
- Հրաշալի լուլաքաբաբ ունենք։
- Քաբաբը մթամ քիչ է, լուլան էլ պոչիցն են կպցրել։
- Գո՞ւցե տապակած ձուկ՝ կարմիր գինու հետ։
- Ասացեք խնդրեմ, հիմա ո՞վ է այս տոթին ձուկ ուտում։ Բան է գտել՝ տապակած ձո՜ւկ։
- Տոլմա ունենք՝ խաղողի տերևով։
- Իսկ ինչո՞ւ խաղողի տերևով և ոչ թե կաղամբի։
- Եթե կաղամբի տերևով տոլմա եք ուզում, խնդրեմ։
- Թող կորչի՛։ Կաղամբի վրա միշտ կանաչ թրթուրներ են լինում։ Զզվում եմ։
- Գուցե թակած միս։
- Ի՜նչ է, ես ատամներ չունե՞մ։ Թակած միսն անատամ պապիկների ու տատիկների համար է։
- Ա՜խ, ուրեմն՝ խորոված եք ուզո՞ւմ։
- Իսկ որտեղի՞ց իմացար, որ ես խորոված եմ ուզում։ Չէ՛, սիրելիս, ինձ չես կարող խաբել քո անհամ խորովածով։ Գոնե, խորովածացուն էլ խորովածացու լինի։
- Այդ դեպքում հորթի միս՝ և՛ տապակած, և՛ խաշած։
- Հորթի մի՞ս։ Չեմ փորձել։ Չեմ էլ ուզում փորձել։ Ընդհանրապես անմեղ հորթերին մորթելն անխղճություն է։
- Բորշչ և սոուս։
- Չեմ սիրում ջրիկ կերակուրները։ Դրանք փոքրիկների համար են, իսկ ես, եթե չեմ սխալվում, մանկապարտեզ չեմ ընկել։
- Տապակած միս ունենք կարտոֆիլով և մակարոնով։
- Ես կուշտ եմ և՛ կարտոֆիլից, և՛ մակարոնից։
- Այդ դեպքում՝ կարագ և բուլկի։
- Սիրելիս, ես դիետիկ չեմ։ Ի՜նչ է, մի կարգին բան չունե՞ք։ Ահա թե ինչպես եք սպասարկում ազնիվ քաղաքացիներին։ Եվ դեռ պլան էլ եք կատարում։ Մի հարցնող լինի՝ ինչպե՞ս եք կատարում այդ պլանը։
- Աստվա՜ծ իմ, ախր, չեմ հասկանում, ի՞նչ եք ուզում։
- Ներեցեք, սա ճաշարա՞ն է, թե… Բան է գտել՝ աստվա՛ծ իմ։ Իսկ գո՞ւցե ձեր դիրեկտորը՝ սուրբ վեհափառ։ Հարկավոր է ձեզ մոտ ուժեղացնել հակակրոնական ագիտացիան։ Ուրիշ ի՞նչ ունեք։
- Ձվածեղ՝ պոմիդորով և առանց պոմիդորի։
- Ներեցեք, ես ձեր փեսացուն չեմ և դուք էլ իմ զոքանչը չեք։ Իսկ գուցե իրոք ես իմ զոքանչի տա՞նն եմ։ Հետաքրքիր է, և սա կոչվում է կուլտուրական սպասարկում։
- Իսկ գուցե խաշ կամ...
- Գրողը տանի՝ խա՜շ... Ոնց որ բաջանաղիս տանը լինեմ։ Բաջանաղ, քեֆդ ո՞նց է։ Լավ լինես, ախպեր ջան, լավ լինես։
- Օ՜հ... Մածուն՝ սերուցքով։
- Չէ, ուրեմն՝ սխալվել եմ, ես իմ պապունց տանն եմ։ Հիմա ողորմած հոգի տատիկս ինձ մածնով ու սերուցքով ճանապարհ կդնի։
- Քաղաքացի՛...
- Ուրեմն՝ միլիցիա եմ ընկել։
- Ասացեք, խնդրում եմ՝ ի՞նչ եք ուզում։
- Խնդրո՜ւմ է։ Դե ո՜նց՝ նեղն է ընկել, խնդրում է։
- Վերջ տվե՛ք, լսո՞ւմ եք։ Օ՜հ, գլուխս։
- Սպասեք, ինչ իրավունքով եք վրաս գոռում, ես ձեր ամուսինը չեմ, դուք էլ իմ կինը չեք։
- Ախր, հասկացեք, ես ժամանակ չունեմ։
- Ահա թե ի՜նչ, դուք ժամանակ չունե՜ք։ Չլինի՞, թե գնացքից կամ ինքնաթիռից ուշանում եք։
- Ասացեք, խնդրում եմ, աղաչում եմ, ինչո՞վ կարող եմ ձեզ ծառայել։
- Լավ, մի շիշ գարեջուր...
- Ուրիշ։
- Մի բաժակ։
- Հետո։
- Եվ բողոքների գիրքը։




ՆԵՐԵՑԵՔ, ԽՆԴՐԵՄ, ՇՆՈՐՀԱԿԱԼՈՒԹՅՈՒՆ

- Ներեցեք, կարելի՞ է մտնել։
- Խնդրեմ, մտեք։
- Ներեցեք, ես միայն երկու րոպեով...
- Խնդրեմ, խնդրեմ։ Նստեցեք։
- Շնորհակալություն։ Ես ձեզնից ընդամենը երկու րոպե կխլեմ...
- Ինչո՞վ կարող եմ ձեզ օգնել։
- Ներեցեք, ես եկել եմ մի հարցով։
- Լսում եմ։
- Շնորհակալություն, դուք շատ բարի եք։
- Խնդրեմ։
- Դուք, խնդրում եմ, ներեք ինձ։ Հո չե՞մ խանգարում։
- Օ՜, ի՞նչ եք ասում։
- Ներեցեք, ինչպե՜ս ասեմ... Սա իմ կողմից երևի անքաղաքավարություն է։ Երբ ես ներս մտա, դուք, իհարկե, զբաղված էիք։
- Դե, ոչինչ, առանձնապես բան չկա։
- Ես, ինչպես ասացի, ձեզ մոտ եմ եկել մի հարցով։ Կարելի՞ է։
- Խնդրեմ։
- Ես քիչ առաջ եղա բնակվարչության պետի մոտ։
- Այո։
- Ներեցեք, ես ձեզ չե՞մ խանգարում։
- Ո՛չ, ո՛չ, չեք խանգարում։
- Շնորհակալություն... Մտա բաժնի վարիչի մոտ, նա ուշադիր լսեց ինձ և խորհուրդ տվեց այդ հարցով դիմել Ռուբեն Մակարիչին։
- Այո։
- Ներեցեք, գո՞ւցե ես ձեզ ձանձրացնում եմ...
- Խնդրեմ, շարունակեցեք։
- Դա, իհարկե, շատերի համար գուցե աննշան, բայց ինձ համար շատ կարևոր հարց է։
- Դե, իհարկե։
- Ինչպես ասում են՝ պրոբլեմատիկ հարց։
- Պարզ է։
- Ես, կարծում եմ, Ռուբեն Մակարիչը կհասկանա ինձ... Ներեցեք, կարելի՞ է ձեզ մոտ ծխել։
- Խնդրեմ, ծխեք։
- Ա՜խ, էլի ծխախոտս մոռացել եմ։
- Ահա ձեզ ծխախոտ...
- Դուք չափազանց բարի եք։ Հոյակապ սիգարետ է, ես միշտ սրանից եմ ծխում… Ներեցեք, գուցե ձեր լուցկին...
- Խնդրեմ, ահա լուցկին։
- Շնորհակալություն։ Ուրեմն՝ ես իմ հարցով շատերին եմ դիմել, շատերն են լսել ինձ։ Պատկերացնո՞ւմ եք, բոլորն էլ սկզբում ձեզ նման կուլտուրական մարդիկ էին... Կարծեմ՝ խլում եմ ձեր ժամանակը։
- Ոչինչ, շարունակեցեք։
- Դե ես միայն երկու բառով... Հո չե՞ք հոգնում։
- Լսում եմ ձեզ։
- Ես չափազանց հարգում եմ նրբանկատ մարդկանց։ Ախր, հասկացեք, դա շատ կարևոր հարց է։
- Հասկանում եմ։
- Շնորհակալություն, բոլորը չէ, որ կարողանում են հասկանալ։ Ուրեմն, հուսա՞մ, որ կարող եք ինձ օգնել։
- Կաշխատեմ օգնել։
- Զգացված եմ։ Ահա և ես եկել եմ այդ հարցով։
- Ներեցեք, դա ի՞նչ հարց է։
- Գիտե՞ք, որպեսզի խլած չլինեմ ձեր ժամանակը՝ կարճ կապեմ... Դուք դե՞մ չեք։
- Դեմ չեմ։
- Ներեցեք, ճանաչո՞ւմ եք Ռուբեն Մակարիչին։
- Ճանաչում եմ։
- Զգացված եմ, շնորհակալություն։ Իսկ կարո՞ղ եք ասել, թե նա որտեղ է նստում։
- Երրորդ հարկ, 58-րդ սենյակ։
- Օ՜, շնորհակալ եմ, շատ շնորհակալ եմ։ Խնդրում եմ ներեք, ախր, այդ հարցը շատ կարևոր հարց է։ Թույլ կտա՞ք գնալ։
- Խնդրեմ։
- Դուք չափազանց բարի եք։ Ես, իհարկե, խլեցի ձեր թանկագին ժամանակը։ Հո չե՞ք նեղանում։
- Ի՜նչ եք ասում։
- Թույլ տվեք անկեղծորեն սեղմել ձեր ձեռքը։ Շնորհակալություն՝ ուշադրության համար։ Ձեզ ամբողջ կյանքում չեմ մոռանա։ Ցտեսություն։
- Ցտեսություն։
- Ներեցեք, կարծեմ դուք ասացիք՝ երրորդ հարկ, 58-րդ սենյակ...
- Այո, երրորդ հարկ, 58-րդ սենյակ։
- Ներեցեք, խնդրում եմ, ուրեմն՝ երրորդ հարկ, 58-րդ սենյակ։
- Այո, կարող եք գնալ։
- Ներեցեք, կարծես դուք մի քիչ նեղացած եք։
- Հարգելի ընկեր, ես գործ ունեմ, զեկուցագիր եմ պատրաստում։
- Զեկուցագի՞ր։
- Այո, զեկուցագիր։
- Դե ես ընդամենը երկու րոպեով մտա ձեզ մոտ։
- Գիտեմ, երկու րոպեով։
- Եթե խլել եմ ձեր թանկագին ժամանակը, թույլ տվեք ներողություն խնդրել։
- Հարկավոր չէ։
- Նշանակում է, եթե չեմ սխալվում, ինձնից նեղացել եք։
- Գրողը տանի, ի՞նչ եք ուզում, ես ժամանակ չունեմ, կարող եք գնալ։
- Ահա թե ինչ... Ուրեմն, ինձ վռնդո՞ւմ եք։
- Ի սեր աստծո, չեմ վռնդում, խնդրում եմ, գնացե՛ք։
- Դա արդեն կուլտուրական վռնդել է։
- Հեռացե՛ք, դո՜ւրս, դո՜ւրս այստեղից...
- Ներեցեք, դուք արդեն բարկանո՞ւմ եք։
- Այո, բարկանում եմ։
- Ախր, չեմ հասկանում, ի՞նչ կարիք կա, ես ընդամենը երկու րոպեով... Իսկ դուք...
- Դո՜ւրս...
- Ներեցեք, խնդրում եմ ինձ վրա չգոռաք։
- Փակեցե՜ք դուռը, զբաղված եմ։
- Ա՜խ, դուք բյուրոկրա՛տ։ Մենք դեռ կհանդիպենք։ Ցտեսությո՛ւն։




ՀԱՆՈՒՆ ՖՈՒՏԲՈԼԻ

Ամուսինս հանուն ֆուտբոլի կարող է իրեն ծովը նետել և հարյուր տոկոսով խեղդվել, միայն թե ասեն՝ ծովի խորքում էլ ֆուտբոլ կա։ Նրա սիրած երաժշտությունը Բլանտերի «Ֆուտբոլային քայլերգն» է, սիրած բանաստեղծությունը՝ «Բոլորս դեպի մարզադաշտ», սիրած երգը՝ «Մեր թիմն այսօր նորից հաղթեց»։ Նույնիսկ խոր քնի մեջ, երբ լսում է ֆուտբոլային քայլերգը, տեղից իսկույն վեր է թռչում, տնկվում հեռուստացույցի առաջ, բավականությունից շփում ձեռքերը։
Իսկ ես, որ ֆուտբոլից ընդհանրապես գաղափար չունեմ, որոշեցի օգտագործել ամուսնուս այդ թուլությունը և նրա պոտենցիալ հնարավորությունները օգտագործել տնտեսական գործերի մեջ։

- Աշոտչիկ,-  ասացի,-  այսօր դու մարզադաշտ չես գնա։
Աշոտչիկս երեխայի պես վիզը ծռեց։
- Դու մարզադաշտ կգնաս միայն այն ժամանակ, երբ կատարես իմ բոլոր կարգադրությունները։
- Լավ, կկատարեմ։
- Ուրեմն՝ սկսենք լվացքից։
Ամուսինս քշտեց թևերը, կապեց գոգնոցս և հարձակվեց լվացքի վրա։ Աստված իմ, ախր, նա կարող է մի ժամում չորս որակյալ լվացարարուհու գործ կատարել, էլ ինչո՞ւ լվացքի մեքենա գնեմ։
- Աշոտչիկ, մինչև որ լվացքը չփռես, մարզադաշտի երեսը չես տեսնի։
Նա լվացքը խնամքով փռեց թոկերին ու շարքային զինվորի պես տնկվեց իմ առջև.
- Հիմա կարո՞ղ եմ գնալ։

Միայն մի պայմանով՝ երեկոյան լվացքը պիտի հավաքես, արդուկես, փայլեցնես պարկետը, ափսեները լվաս, առավոտյան գնաս շուկա...
Եվ հանուն ֆուտբոլի, ամուսինս դարձավ իմ աջ ու ձախ ձեռքը։ Ժամանակին շուկա է գնում, ջուր է բերում, լողացնում երեխաներին, կերակուր եփում, լվացք անում, փռում, հավաքում, արդուկում... Մի խոսքով՝ ի՜նչ ամուսին, տնտեսական գործերի կոմբայն։
Իմ կարծիքով, բոլոր տղամարդիկ պարտավոր են միշտ իրենց կանանց նկատմամբ լինել հոգատար, թեկուզ և՝ հանուն ֆուտբոլի։

Բայց ահա ավարտվեց ֆուտբոլային սեզոնը, վերջին անգամ հնչեց ամուսնուս սիրած քայլերգը, և նա տուն վերադառնալով, լայն ժպտաց.
- Կնիկ ջան, ազատվեցի։
- Ինչի՞ց ազատվեցիր։
- Ե՛վ ֆուտբոլից, և՛ լվացքից, և՛ կերակուր եփելուց, և՛ քո ամեն տեսակի կարգադրություններից։ Ես հիմա հարյուր տոկոսով ազատության մեջ եմ։
Իսկ դուք կարծում եք՝ ես լռեցի՞։ Ոչ, ես այն կանանցից չեմ, որ իսկույն կորցնեմ ինձ։ Նույն օրը նամակ գրեցի ֆուտբոլի ֆեդերացիային ու պահանջեցի, որ ֆուտբոլը ֆուտբոլ մնա տարվա բոլոր եղանակներին։ Ես համոզված եմ, որ վերադասում կընդառաջեն ինձ, և ամուսինս հանուն ֆուտբոլի նորից կուչ կգա իմ առջև։

Կանայք, օգտագործեցե՛ք ձեր ֆուտբոլասեր ամուսինների պոտենցիալ հնարավորությունները, և նրանք հանուն ֆուտբոլի կարող են նույնիսկ Մարսի վրա էլ փռել ձեր լվացքները։




ՖՈՒՏԲՈԼԱԳԵՏԸ

Երբ «Ղարաբաղի» կիսապաշտպան Զանազանյանը ուժգին հարվածով խոյահարեց մրցակիցների դարպասը և տրիբունաներում թնդացին մարզասերների ծափերն ու գոչյունները, կողքիս նստած մարդը նույնպես վեր թռավ տեղից, իր ձայնը միացրեց մարզադաշտի աղմուկին։

- Ա՜յ թե խփեց, հա,-  ականջիս տակ գոռաց նա։- Ես այդպես էլ գիտեի, միայն նա կարող է այդպիսի հարված կատարել,-  հետո մի ծխախոտ խնդրեց ինձնից ու հարցրեց.- Ներեցեք, գոլն ո՞վ խփեց։
- Դե, իհարկե, Զանազանյանը։
- Այո, ճիշտ է, Զանազանյանը։ Իսկ ինչպե՞ս է անունը։
- Հովհաննես։
- Ա՜խ, Հովհաննե՜սը, մեր Հովիկը, վեցերորդ համարը…
- Նա տասերորդ համարն է։
- Բա ոնց, տասերորդը... Եթե չեմ սխալվում՝ ձեռքով խփեց։
- Ոտքով։ Ֆուտբոլը ձեռքով չեն խաղում։
- Բա էլ ուրիշ ինչպե՞ս, ոտքո՛վ… Հիշեցե՛ք, ժամանակակից ֆուտբոլը ոտքի խաղ է։
- Գլխով էլ կարելի է խաղալ։
- Բայց հույսը դնել միայն գլխի վրա… Ֆուտբոլը պիտի հասկանալ, ով ֆուտբոլ չի հասկանում, նշանակում է՝ կտրված է կյանքից։ Ներեցեք, մեր թիմը հիմա ո՞ր տեղումն է։
- Առաջին։
- Կեցցե՜ս, այդպես էլ պիտի լինի։ Յուրաքանչյուր թիմ պիտի անպայման իր տեղն ունենա։ Իսկ ես, գիտե՞ք, չեմ սիրում այն մարդկանց, որոնք ֆուտբոլից գաղափար չունեն, բայց մարզադաշտ են գալիս նրա համար, որ իրենց անմիտ հարցերով ձանձրացնեն ֆուտբոլի գիտակներին։ Ներեցեք, մերոնք քանի՞ հոգով են խաղում։
- Իհարկե, տասնմեկ։
- Իսկ ո՞վ է այն մարդը, որ վազում է խաղադաշտում, սուլում, ձեռքերը թափահարում։ Չեմ հասկանում, ինչո՞ւ միլիցիան նրան կարգի չի հրավիրում։
- Ախր, նա գլխավոր մրցավարն է, խաղը դատողը…
- Ա՜խ, մրցավա՜րը, տե՜ս է, ոնց եմ մոռացել։ Դե, իհարկե, առանց մրցավարի ի՞նչ խաղ… Մի հարևան ունեմ, ֆուտբոլից բան չի հասկանում, բայց մեկ էլ տեսար գիշերվա կեսին զանգեց. «Մուշեղ Հակոբջանովիչ, «Դինամոն» ո՞ր տեղումն է»,-  և հարցն ուղղեց ինձ։ Ի՞նչ եք կարծում, «Դինամոն» հիմա որ տեղում կլինի։
- Ո՞ր «Դինամո»-ն։
- Իսկ քանի՞ «Դինամո» կա։
- Բարձր լիգայում՝ չորս «Դինամո»։
- Իսկ, ձեր կարծիքով, մերոնք ո՞ր լիգայում են։
- Երկրորդ։
- Կեցցե՛ք, ֆուտբոլից բան եք հասկանում։ Ես մի ընկեր ունեմ, մինչև հիմա չի հասկանում, թե ինչ բան է լիգան։

Երկրորդ խաղակեսը սկսվեց, ինչպես ֆուտբոլի տեսաբանները կասեն՝ դաշտի տերերի բուռն ու փոթորկալից գրոհներով։ Երբ երկրորդ գնդակը հայտնվեց մրցակիցների դարպասում, ֆուտբոլագետ հարևանս զույգ ձեռքերը վեր բարձրացրեց ու գոչեց. «Բռավո, բռավո, գոլ է, գո՜լ»։ Նա ոգևորված մի քանի անգամ շրմփացրեց մեջքիս, մի ծխախոտ խնդրեց, վառեց, ծուխը փչեց դեմքիս ու հարցրեց.
- Ներեցեք, ովքե՞ր խփեցին այդ գոլը։
- Մերոնք։
- Այո՛, ճի՛շտ է, մերոնք և ոչ թե նրանք, ինչպես կարծում են ուրիշները։ Շատ էլ լավ գոլ էր։ Ո՞վ խփեց։
- Հայրիյանը։
- Այո, ճիշտ եք նկատել, Հայրիյանը։ Ի՞նչ դարձավ խաղի հաշիվը։
- 2 ։ 0…
- Իսկ ո՞վ է հաղթում։
- Մեր թիմը։
- Բա ո՜նց, մերոնք ուժեղ են, պիտի հաղթեն։ Չէ՜, հրաշք խաղ է այս ֆուտբոլը։ Չեմ հասկանում, ինչպե՞ս կարելի է ապրել գիտության ու տեխնիկայի այս հզոր դարում ու չհասկանալ ֆուտբոլը։ Ներեցեք, մրցավարն հիմա ինչո՞ւ սուլեց։
- Յոթերորդ համարը գտնվում էր խաղից դուրս վիճակում։
- Ճիշտ է, խաղից դուրս վիճակում։ Իսկ ի՞նչ է նշանակում «խաղից դուրս» վիճակ։

Ես իմացածի չափ բացատրեցի նրան, հետո նա հարցրեց, թե որ դեպքերում է մրցավարը նշանակում 11-մետրանոց տուգանայինը, ինչ բան է անկյունային հարվածը, երբ են հաշվում դարպասի գրավումը, եզրային մրցավարներն ինչ իրավունքներ ունեն և այլն։ Լսեց, գլխով հավանության շարժում արեց և նույնիսկ գովեց ինձ.
- Ապրե՛ք, ֆուտբոլից գաղափար ունեք, ձեր այդ գիտելիքներով կարող եք դեռ շատ առաջ գնալ,-  նա ինձնից նորից մի ծխախոտ խնդրեց և խոսեց այն մասին, որ ժամանակակից ֆուտբոլասերը պարտավոր է մարզադաշտում իրեն կուլտուրական պահել, անտեղի հարցերով չձանձրացնել ուրիշներին և այլն։

Մեր տղաները երեք գոլ էլ խփեցին, նորից տեղի ունեցավ նույն հարց ու պատասխանը, և երբ խաղն ավարտվեց, ես ուզում էի ազատվել այդ «մոլի ֆուտբոլասեր-ֆուտբոլագետից», նա փողոցում հասավ ինձ ու հարցրեց.
- Հրաշալի խաղ էր, չէ՞։
- Այո, հրաշալի։
- Ներեցեք, ովքե՞ր էին այսօր խաղում մերոնց հետ։
- «Պրոգրեսի» ֆուտբոլիստները։
- Իսկ ի՞նչ հաշվով ավարտվեց խաղը։
- 5 ։ 0…
- Ովքե՞ր հաղթեցին։
- Մերոնք։
- Իսկ ինչպե՞ս է կոչվում մեր թիմը։
- «Նաբուգոդոնոսոր»։
- Կեցցե՛ս, այդպես էլ պիտի լինի։ Եթե ֆուտբոլի վերաբերյալ ձեզ հետաքրքրող հարցեր լինեն, անպայման զանգեք ինձ… Ահա իմ հեռախոսի համարը…
Շարունակությունը չլսեցի, ինձ նետեցի առաջին իսկ պատահած ավտոբուսի մեջ։




ԱՆԳԼՈՒԽ ՄԱՐԴՈՒ ՀԵՔԻԱԹԸ

Անգլուխ մարդու գլուխը սովորական գլուխ է։ Եթե պետն ասում է՝ տաք է, նա հաստատում է՝ այո, տաք է։ Եթե պետն ասում է՝ թիթեռն ապրում է հարյուր տարի, նա կրկնում է՝ «թիթեռն ապրում է հարյուր տարի»։ Եվ որովհետև անգլուխ մարդու գլուխը արտաքինից սովորական գլուխ է, ոչ ոք չի կասկածում, որ դա գլուխ չէ, այլ դդում է կամ նման մի բան։
Բայց ահա անգլուխ մարդու պետը սկսեց կասկածել և մի անգամ ևս փորձելու համար ասաց.
- Պիկասոն հանճարեղ նկարիչ է։
Անգլուխ մարդը համաձայնվեց.
- Այո, Պիկասոն հանճարեղ նկարիչ է։
Պետը ժխտեց իրեն.
- Պիկասոն ոչ թե նկարիչ է, այլ տաղանդավոր ֆուտբոլիստ։
Անգլուխ մարդը հաստատեց.
- Այո, Պիկասոն ոչ թե նկարիչ է, այլ տաղանդավոր ֆուտբոլիստ։
Պետն իսկապես համոզվեց, որ անգլուխ մարդը գլուխ չունի, և ուղարկեց նրան բժշկական քննության։

Բժիշկը բացեց անգլուխ մարդու գլխի կափարիչը և այնտեղից հանեց... Ոչինչ էլ չհանեց, որովհետև այն լրիվ դատարկ էր, ինչպես ամենավերջին աղքատի գրպանները։
- Դուք երբևիցե ուղե՞ղ եք ունեցել,-  հարցրեց բժիշկը։
- Ուղե՞ղ,-  զարմացավ անգլուխ մարդը։- Իսկ ի՞նչ բան է ուղեղը։
- Ուղեղը նրա համար է, որ մարդ մտածի, հայտնի իր սեփական կարծիքը, հասկանա ուրիշներին, ժխտի, հաստատի, տարբերվի թութակից և այլն, և այլն։
Եվ բժիշկն անգլուխ մարդու գլխի մեջ տեղադրեց ինչ-որ ուղեղ, ամուր փակեց կափարիչն ու ասաց.
- Գնացեք, բարով մաշեք ձեր ուղեղը։
Բայց զարմանալի բան, մարդը հիվանդանոցից դուրս գալուն պես սկսեց ծառից-ծառ թռչել, կախվել ճյուղերից, մարդկանց լեզու ցույց տալ և բղավել. «Պոչս եմ ուզում, պոչս ինձ տվեք...»։
Եվ բժիշկը հասկացավ իր սխալը. անգլուխ մարդու գլխի մեջ հանգուցյալ օրանգուտանի ուղեղ էր տեղադրել։




ՔԱՉԱԼ ՈՋԻԼԻ ՀԵՔԻԱԹԸ

Քաչալ ոջիլն այնքան էլ հասարակ ոջիլ չէ։ Քաչալ ոջիլը մասնակցում է ժողովների ու խորհրդակցությունների, կարծիք է հայտնում, ճառ է ասում, բռունցք է թափահարում, մատերիալ է գրում, սպառնում է, խայթում է... Եվ մարդիկ հաճախ ստիպված հաշվի են առնում նրա կարծիքը։ Հաշվի չառնեն, ամբողջ կյանքում կղրփեն իրենց մարմինը։
Իսկ քաչալ ոջիլն այնքան լկտիացավ, որ սկսեց քիթը խոթել ամեն տեղ ու իր կամքը թելադրել։ Շոշափում էր քաղաքական բարդ հարցեր, որոշ ղեկավարների մոտ երևան հանում «ինչ-որ թեքումներ», ռևիզիայի ենթարկում գրողների ստեղծագործությունները, միշտ անպայման հայտնաբերում մի «վտանգավոր գաղափար»։

Լուն և փայտոջիլը, որ նույնպես հասարակ միջատներ չեն, ամեն տեղ ու ամեն ինչի մեջ հետևում են քաչալ ոջիլին և նրան համարում աշխարհի ամենախելոք և ամենաինտերնացիոնալիստ ոջիլը։
Բայց մի օր էլ մարդիկ հասկացան, որ քաչալ ոջիլն իսկապես թունավոր ոջիլ է, ինչպես աշխարհի բոլոր ոջիլները, և որ չեն կարող ամեն օր ղրփել իրենց մարմինը, սկսեցին բողոքել.
- Քաչալ ոջիլը վտանգավոր տիպ է։
- Քաչալ ոջիլը կլյաուզնիկի մեկն է։
- Քաչալ ոջիլին բոյկոտի ենթարկել։

Լուն ու փայտոջիլը զգալով, որ եթե իրենք պաշտպանեն քաչալ ոջիլին, կզրկվեն պաշտոնից ու դիրքից, իրենք էլ մի կողմից վրա տվեցին.
- Պատասխանատվության կանչել քաչալ սրիկային…
- Պատժել օրենքի ողջ խստությամբ...
Բայց դե քաչալ ոջիլն էլ այն հասարակ ոջիլներից չէր, որ հեշտությամբ սանրի տակ ընկներ... Սկսեց հիմնարկից-հիմնարկ վազել, դիմումներով ողողել պետական ապարատները, որ նկատի առնեն իր ծառայությունները…
Գործ ստեղծվեց, գտնվեցին նաև պաշտպաններ, և մարդիկ ամեն անգամ փողոցում կամ դատարանում նրան հանդիպելիս, ձեռքները ակամայից տանում էին դեպի իրենց նստատեղերը։

Ղրփացավից դատավորն էլ ընկավ, պաշտպաններն էլ ընկան ղրփացավից... Իսկ քաչալ ոջիլը… Դե, հերն էլ անիծած, ես էլ զզվեցի։ Կգցեմ որևէ ավտոբուսի տակ կամ ինքնասպանություն գործել կտամ, և ինչպես աշխարհի բոլոր հեքիաթները, իմ հեքիաթն էլ կավարտվի բարու հաղթանակով։ Եվ եթե հարկ լինի, երկնքից ոչ թե երեք հատ, այլ երեք տոննա խնձոր կիջեցնեմ ու կասեմ.
- Թքած բոլոր ոջիլների վրա, բերաններդ քաղցրացրեք...




ԲՅՈՒՐՈԿՐԱՏ ՄԱՐԴՈՒ ՀԵՔԻԱԹԸ

Բյուրոկրատ մարդը դիտում է բյուրոկրատիզմը մերկացնող ներկայացումներ ու կինոնկարներ, կարդում ֆելիետոններ, ծափահարում Արկադի Ռայկինին և ժողովներում բյուրոկրատիզմի դեմ ելույթներ ունենում։ Նա հեռախոսով հարցնում է բարեկամների ու ծանոթների քեֆը, լսում այցելուներին, կարդում նրանց դիմումները, լսում բողոքներն ու պատասխանում կամ գրում՝ «Կոնկրետ միջոցներ ձեռնարկել»։

Բյուրոկրատ մարդու ղեկավարած հիմնարկում բոլոր աշխատողները, սկսած տեղակալից մինչև քարտուղարուհին, իրար հետ կապված են հեռախոսով և հեռախոսով են իմանում, թե ով ինչ կոստյում է հագել, ինչ ներկայացում ու կինոնկար է դիտել, սանատորիայի համար ինչ քաղաք է ընտրել, երբ է ուզում նշել իր կամ կնոջ ծննդյան օրը։
Բայց պատահեց այնպես, որ ինչ-որ տեղ վթար եղավ, և հիմնարկում խափանվեցին բոլոր հեռախոսներն ու էլեկտրական զանգերը։ Բյուրոկրատ մարդը սեղմեց զանգի կարմիր կոճակը, ձայն չկար։ Սեղմեց կանաչը, կապույտը, դեղինը... ձայն չկար։

- Այս ի՞նչ բյուրոկրատական վերաբերմունք է,-  գոռաց։- Հիմա ես ինչպե՞ս հրավիրեմ արտակարգ խորհրդակցություն, երբ հոսանք չկա։
Բյուրոկրատ մարդը վերցրեց մատիտը, սեղմեց թղթին, մատիտի քիթը ջարդվեց։ Վերցրեց ուրիշ մատիտ, քիթ չուներ։ Հանեց ինքնահոսը, թանաքը վերջացել էր։ Ստիպված բարձրացավ տեղից, բացեց դուռը, քարտուղարուհին տեղում չէր։
Բյուրոկրատ մարդը զայրույթից կարմրեց, դեղնեց, կապտեց, կանաչեց ու բթացած  հայացքով նայեց հեռախոսներին.
- Անիծվածներ, ինչո՞ւ եք պապանձվել, հիմա ես ո՞նց ղեկավարեմ...

Բյուրոկրատ մարդը նայեց թևի ժամացույցին, չէր աշխատում, կինն առավոտյան մոռացել էր լարել։ Փորձեց պատկերացնել, թե օրվա որ ժամանակը կարող է լինել, չկարողացավ։
Բյուրոկրատ մարդը զայրացած դուրս եկավ հիմնարկից, «Վոլգան» տեղումն էր, վարորդը չկար։ Գրպանից հանեց «Կազբեկի» ծխատուփը, դատարկ էր, մտավ բուֆետը՝ փակ էր...
Բյուրոկրատ մարդը կարծես կյանքում առաջին անգամ զգաց, որ ինքն առանց հեռախոսների, զանգերի, մատիտների, քարտուղարուհու և ավտոմեքենայի ոչինչ է։
Նա մտավ կաբինետը, գլուխն առավ ափերի մեջ, մտածե՜ց, մտածե՜ց, մտածե՜ց, ուզում էր իրեն անվանել ողորմելի, բայց հանկարծ հնչեց հեռախոսի զանգը...
Բյուրոկրատ մարդու ներսում նորից արթնացավ առյուծը, և նա եռանդով հարձակվեց հեռախոսների վրա։




ՎԱԽԿՈՏ ՄԱՐԴՈՒ ՀԵՔԻԱԹԸ

Վախկոտ մարդն ապրելուց այնքան է վախենում, որքան մեռնելուց։ Բարձր շենքերի կողքով չի անցնում. կարող է վերևից մի աղյուս կամ քար ընկնել գլխին։ Փողոցով զգույշ է քայլում, որպեսզի չկոխի ինչ-որ տիկնոջ ոտք, և այդ ինչ-որ տիկնոջ ոտքը հանկարծ դուրս չգա իր պետի կնոջ ոտքը։
Վախկոտ մարդը մեծ հաճույքով նարդի կխաղա, բայց չի խաղում, որովհետև կարող է տանուլ տալ։ Կարող է ժողովներում քննադատել իրենց արհկոմին, բայց չի քննադատում, որովհետև արհկոմի նախագահը պետի հետ ապրում է միևնույն փողոցում։
Վախկոտ մարդը աշխատանքից շուտ է տուն դառնում, որ կինն իրեն չկասկածի դավաճանության մեջ։ Կինո չի գնում, թատրոն չի գնում, գիրք չի ընթերցում, որպեսզի սխալ կարծիք չհայտնի տեսածի, լսածի ու կարդացածի մասին։
Վախկոտ մարդը համարձակորեն զբաղվում է հումակերությամբ, որպեսզի ավելի երկար քարշ տա իր ողորմելի գոյությունը...




ՄԻ ՈՒՐԱԽ ՈՒ ՏԽՈՒՐ ՀԵՔԻԱԹ

Ժամանակով մի տղա է լինում, էդ տղան միջնակարգը մի կերպ վերջացնում, աչքը տնկում է համալսարանի վրա։ Բայց քանի որ սեփական ուժերով համալսարան ընդունվելու համար ոչ կարգին գլուխ է ունենում և ոչ էլ կարգին գիտելիքներ, գնում է գիտությունների դոկտոր քեռու մոտ, թե՝ քեռի ջան, ուզում եմ համալսարան ընդունվել, դիպլոմ ստանալ, մարդամեջ ընկնել, հույսս դու ես։
Քեռին էս տղային համալսարան է ընդունել տալիս, էս տղան էլ սեր է կապում պրոֆեսոր դասախոսի ոչ այն է գեղեցիկ, ոչ այն է տգեղ աղջկա վրա, համալսարանը հազիվ մի կերպ վերջացնում, դիպլոմը դնում գրպանում, հիմա էլ վազում մեծ պաշտոնի հորեղբոր մոտ։
- Հորեղբայր ջան,- ասում է,- համալսարանն ավարտեցի, խնդրում եմ ինձ համար քաղաքում մի թեթև պաշտոն գտնես, մնացածն իմ գործն է։

Հորեղբայրն էս տղային տանում տեղավորում է յոթհարկանի մի շենքի առաջին հարկի սենյակներից մեկում, ինքը գնում իր գործին։
Անցնում են շաբաթներ, շաբաթներն ամիսներ են դառնում, և մի օր էլ էս տղան աչքը գցում է երկրորդ հարկին, տեսնում սանդուղքներին մի հուրի-փերի աղջիկ կանգնած։
- Սիրուն աղջիկ,- ասում է,- թույլ կտա՞ս բարձրանամ քեզ մոտ, ջահել սիրտս դնեմ ոտքերիդ տակ։
Աղջիկը տեսնում է, որ էս տղան սիրուն տղա է, իր պաշտոնավոր հոր միջամտությամբ նրան բարձրացնում է երկրորդ հարկ, նստեցնում բաժնի վարիչի տեղակալի աթոռին, ինքն էլ հետը նշանվում։

Էլի անցնում է մի քանի ամիս, էս տղան հիմա էլ աչքը գցում է երրորդ հարկի վրա ու դիմում հուրի-փերի նշանածին.
- Սիրելիս, լսել եմ, որ հորեղբայրդ վերևում մեծ հարգանք ու պատիվ ունի։ Ասա, թող մի հարկ էլ բարձրացնի։
Տղան իր նշանածի հորեղբոր միջոցով բարձրանում, դառնում է բաժնի վարիչ։ Բաժնի վարիչ է դառնում, բայց հիմա էլ ուշքն ու միտքը չորրորդ հարկի վրա է։ Ամեն օր ներքևից վերև է նայում, ա՜խ քաշում։ Շատ է ա՜խ քաշում, թե քիչ, շատն ու քիչն ինքը կիմանա, մի օր էլ, ընդմիջման ժամանակ, չորրորդ հարկում մի ուրիշ հուրի-փերի է տեսնում։ Ճիշտ է, այս հուրի-փերին երկրորդ հարկի հուրի-փերուց սիրուն չի լինում, բայց դե՝ տեղը համ բարձր է լինում, համ էլ հերը հեղինակավոր, հարգանք ու պատիվ ունեցող մարդ է լինում։
- Քնքույշ աղջիկ,- ասում է տղան ու ձեռքը սրտին դնում,- ուզում եմ մոտդ գալ։
Աղջիկը վերևից ներքև է նայում ու հարցնում.
- Իսկ ի՞նչ կտաս, որ քեզ տանեմ մոտս։
- Քո սիրով կրակված ջահել սիրտս։
- Դե, արի։

Աղջիկը հավատում է նրան, էս տղան էլ կապերը խզում է իր նշանածից, պսակվում չորրորդ հարկի աղջկա հետ, դառնում պետի տեղակալ։
Անցնում է մի ամիս, երկու ամիս, կես տարի, էս տղան ձանձրանում է տեղակալի պաշտոնից ու սիրտը բացում ջահել ու միամիտ կնոջը։
- Անուշ ջան,- ասում է,- որքան պետի տեղակալ եմ եղել, հերիք է։ Ասում են՝ պետը թոշակի է անցնում, արի օգնիր, նստեմ նրա աթոռին։
Էս կնիկն էլ երկրորդ հարկի հուրի¬փերու պես անխելք կնիկ է լինում, խնդրում է հորաքրոջ ակադեմիկոս ամուսնուն, էս ակադեմիկոսն էլ խնդրում է ում որ հարկն է, և տղան բարձրանում է հինգերորդ հարկ, բազմում պետի աթոռին։ Բազմում է պետի աթոռին, ախորժակն ավելի է բացվում։ Էլի է նայում վերևի հարկին, այնքան է ա՜խ քաշում ու հառաչում, որ վեցերորդ հարկի սանդուղքի վերի աստիճանին հայտնվում է մի չաղլիկ տիկին ու հարցնում նրան.
- Սիրուն տղա, ինչո՞ւ ես այդպես ախ ու վիշ անում, ասա տեսնեմ՝ ի՞նչ դարդ ունես։
- Քնքույշ տիկին,- գլուխը խոնարհում է տղան,- քեզ տեսնողը ո՞նց չդարդոտվի։ Այդ դու ես խլել իմ քունն ու հանգիստը։

Էս տիկինը հավատում է տղային, գնում աղաչում է իր մինիստր եղբորը, թե՝ օգնիր, տղան թող բարձրանա, երիտասարդ կադր է։
Տղան էլի է բարձրանում, իրենից տասը տարով մեծ, ամուսնաթող կնոջ հետ պսակվում, նստում գլխավոր պետի աթոռին ու աչքը գցում վեցերորդ հարկին։ Կնիկն էլ է հասկանում սրա մտքինը ու սկսում է նախատել.
- Վեցերորդ հարկը,- ասում է,- քո խելքի բանը չի, էստեղ նստիր ու գործիդ կաց։
- Չէ՜,- զույգ ոտքերը մի ոտնամանի մեջ է դնում տղան,- եթե աստված էլ իջնի երկնքից, միևնույն է, մինիստրի տեղակալ պիտի դառնամ։
- Լավ,- նահանջում է կնիկը,- մենակ լավ հիշիր, որ էնտեղից ընկնողն ամբողջ կյանքում չի բարձրանում։

Էս տղան մինիստրի տեղակալի աթոռին նստում է թե չէ, ավելի է սրտապնդվում ու ինքնավստահ դառնում։ «Էսքան աստիճաններն ուրիշների միջոցով եմ բարձրացել,- մտածում է,- մնացածն էլ ես ինքս, իմ ուժերով կբարձրանամ»։
Մտածելն ու անելը մեկն է լինում։ Ոտքը դնում է յոթերորդ հարկի առաջին աստիճանին, երկրորդ, երրորդ, յոթերորդ աստիճաններին... Քիչ է մնացել, ահա մինիստրական պորտֆելը, ձեռքդ մեկնիր ու բռնիր...
Բայց հանկարծ տղայի գլուխը պտտվում է, մարմինը թուլանում, ոտքերը ծալվում են, աստիճանները ոտքերի տակից փախչում են։
- Օգնեցե՜ք,- գոռում է,- պահեցե՜ք ինձ, ընկնո՜ւմ եմ...

Ոչ ոք չի լսում նրա ձայնը, ոչ ոք ձեռք չի մեկնում նրան, և տղան յոթերորդ հարկից գլորվում, հասնում է առաջին հարկ, տրորում աչքերն ու հարցնում կողքին կանգնած դռնապանին.
- Սա հո երա՞զ չի։
- Չէ,- գլուխն օրորում է դռնապանը,- երազ չի, իրական հեքիաթ է։
- Բա էս ո՞նց եղավ։
Դռնապանը, որ հեքիաթների իմաստուն ծերունու խելքի տեր մարդ է լինում, վառում է սիգարետը, ծուխ անում և ասում.
- Դա եղավ Նյուտոնի օրենքով։ Հենարան ու կախոց չունեցող մարմինները միշտ ընկնում են։ Այդ՝ մեկ։ Երկրորդ՝ ուրիշների միջոցով արագ բարձրացողը, արագ էլ իջնում է։ Երրորդ՝ աշխարհում բոլոր հեքիաթները չեն, որ միշտ ուրախ են վերջանում։
Ասում է թե չէ, նույն պահին վերևից, Նյուտոնի օրենքի համաձայն, չորս խնձորներ են ընկնում։ Մեկը այս հեքիաթը պատմողին, մեկը՝ լսողին, մեկն էլ... հասկացողին։ Մնաց մեկը, այն էլ՝ մեր հերոսի գլխին։