Լեոնիդ Ենգիբարյանի պայծառ հիշատակին
Ձեռնածուն ուրիշ նոր ֆոկուս ցույց տվեց։ Նա ճերմակ թաշկինակը փաթաթեց ճերմակ թղթի մեջ, թափահարեց օդում, փոքրիկ փաթեթի միջից մի վարդագույն թաշկինակ ընկավ։ Վարդագույն թաշկինակը փաթաթեց՝ կապույտ թաշկինակ հանեց, կապույտը փաթաթեց՝ ոչ մի բան չհանեց։
- Հայրի՛կ,- առաջին շարքում նստած փոքրիկ շիկահեր տղան բռնեց հոր թևը, ականջին շշնջաց,- ես ծաղրածու եմ ուզում։
- Որ քեզ խելոք չպահես, ծաղրածուն կխռովի,- պատասխանեց հայրը։- Հապա մի լավ նայիր, տես ֆոկուսնիկ քեռին ինչ է անում։
Երկու տղամարդ ներս բերեցին երկու մեծ արկղ, ձեռնածուն ձեռքով մոտ կանչեց անկյունում կանգնած բաց սրունքներով աղջկան, պառկեցրեց դարչնագույն արկղի մեջ, կարմիր շորով ծածկեց։ Հաղթ ուսերով տղամարդը թեթև փետուրի պես մի ձեռքով վեր բարձրացրեց արկղը, պտտեցրեց ու դրեց գետնին։ Ձեռնածուն վերցրեց կարմիր ծածկոցը, հանդիսատեսներին ցույց տվեց դատարկ արկղը և ապա մոտեցավ, բացեց երկրորդ արկղի կափարիչը։ Երկրորդ արկղից թռավ բաց սրունքներով աղջիկը, ժպտաց հանդիսատեսներին։
- Հայրիկ, իսկ որտե՞ղ են ծաղրածուները,- հարցրեց տղան։- Որտե՞ղ են կարմիր, կանաչ, կապույտ թասակավոր ծաղրածուները։
- Եթե խելոք չմնաս, ես քեզ համար հեծանիվ չեմ գնի,- ասաց հայրը։
- Ես հեծանիվ չեմ ուզում, ծաղրածու եմ ուզում։
- Հապա նայիր, առյուծներն են գալիս։
Ժոկեյի կանաչ տաբատով, երկար մազերով, երկարաճիտ կոշիկներով աղջիկը մտրակը թափահարելով ներս բերեց երկու առյուծի։ Մտրակի շրխկոցների տակ առյուծները խեղճացան ու պառկեցին գետնին։ Աղջիկը վառեց բարձր գմբեթից կախած օղակը, թափահարեց մտրակն ու գոչեց.
- Ալե՜յ, հո՛պ...
Առյուծներն իրար ետևից ցատկեցին հրե օղակների միջով։ Նույն բանը կրկնվեց երեք անգամ, միայն այն տարբերությամբ, որ վերջին ցատկի ժամանակ առյուծներն ավելի բարձր էին մռնչում։
Այնուհետև եկավ փիղը, աղջկա հրամանով չոքեց, պառկեց, կանգնեց զույգ ոտքերի վրա ու կնճիթը թափահարեց։ Ուղտերն իրենց բրդոտ սապատները ճոճելով, պտտվեցին կլոր հարթակում, արջերը մրթմրթալով հեծանիվ քշեցին, շները վազեցին ֆուտբոլի գնդակի ետևից, նապաստակն ու գայլը պառկեցին կողք-կողքի...
Տղայի համար առյուծները, ուղտերը, արջերը, գայլն ու նապաստակը խրտվիլակներ էին, բայց, այնուամենայնիվ, փիղը մեղք էր, որովհետև չոքում, զույգ ոտքերի վրա կանգնում էր մեծ դժվարությամբ, և ո՞վ գիտե, գուցե լա՞ց էր լինում։
- Ես ծաղրածու եմ ուզում, իսկական ծաղրածու,- գոչեց տղան և դահլիճը ծիծաղեց։
- Ամոթ է,- սաստեց հայրը,- ես քեզ այլևս կրկես չեմ բերի։
- Բայց ես ծաղրածու եմ ուզում,- նա թախանձանքով նայեց հոր դեմքին և ուռցրեց այտերը։- Որտե՞ղ են ծաղրածուները։
- Քեզանից լավ ծաղրածո՞ւ,- իբր սրամտեց հայրը։- Տզտզանի մեկը։
Երաժշտությունը թնդաց, նույն պահին հայտնվեցին օդային մարմնամարզուհիները՝ փայլփլուն, մարմիններն ամուր սեղմած մայկաներով ու կիսավարտիքներով, կախվեցին օղակներից, սկսեցին ճոճվել օդում՝ բարձր գմբեթի տակ։ Հզոր յուպիտերների լույսի ներքո նրանք գեղեցիկ էին, շլացուցիչ, գայթակղող ու եթերային։ Վարդագույն մայկայով ու կիսավարտիքով աղջիկը ակրոբատիկ ցատկեր կատարեց, գալարվեց օձի պես, տարածեց վարդագույն թևերը, նազանքով խոնարհվեց հանդիսատեսներին։
- Լավ է, չէ՞,- հայրը շոյեց տղայի գլուխը։
- Չգիտեմ,- տղան շարժեց ուսերը։- Ես ծաղրածու եմ ուզում։
- Դու քո ծաղրածուներով մեզ սպանեցիր։ Խնդրեմ, ահա նրանք գալիս են։
Ծաղրածուները երկուսն էին՝ մեկը կանաչ, ծոպավոր թասակով, բավականին մեծ-մեծ կոշիկներով և տաբատի նեղ փողքերով, մյուսը՝ երկար, նարնջագույն քթով, երկփեղկված ճաղատով ու պոմիդորի պես կարմիր այտերով։ Ճաղատը ապտակեց ծոպավոր թասակավորին, ծոպավոր թասակավորը գրպանից հանեց մուրճը, խփեց նրա գլխին, ճաղատից ճարճատելով կայծեր թռան։ Դահլիճը ծիծաղեց։ Ճաղատը հարձակվեց նրա վրա, պոկեց քիթը, և որովհետև դա քիթ չէր, այլ իսկական գազար, դանակով բաժանեց երկու հավասար մասի, կեսը վերադարձրեց տիրոջը, կեսն ինքը կերավ։ Դահլիճը ծիծաղեց։
Ճաղատը գրպանից հանեց օղու թե լիմոնադի շիշը, պարունակությունը դատարկեց թասակավորի կոկորդի մեջ, մատով սեղմեց նրա ճակատը, թասակավորի զույգ ականջներից ջուր շատրվանեց։
Դահլիճը ծիծաղեց։
Ճաղատ ծաղրածուն նայեց, տեսավ առաջին շարքում, հոր կողքին նստած շիկահեր մանչուկին, մոտեցավ, գրպանից մի կարմիր խնձոր հանեց, մեկնեց նրան ու ասաց.
- Բալի՛կ, սա այն հրաշք խնձորներից է, որ միշտ հեքիաթների վերջում ընկնում է երկնքից։ Հապա՛ փորձիր։
Տղան գիտեր, որ դա իսկական խնձոր չէր, այլ ծաղրածուի հերթական ֆոկուսն էր, պատասխանեց.
- Ծաղրածո՛ւ, չեմ ուզում, հեքիաթների խնձորները համ չունեն։
Դահլիճը և՛ ծիծաղեց, և՛ ծափահարեց։ Ծափերն ուղղված էին շիկահեր տղային, ծիծաղը՝ ծաղրածուին։
* * *
Նա առավոտյան պտտվեց կրկեսի շենքի շուրջը։ Ջրավազանի մոտ կանգնած անծանոթ մարդը նկատեց ու հարցրեց.
- Պստիկ, ո՞ւմ ես որոնում։
- Ես ուզում եմ խոսել ծաղրածուի հետ,- մեծավարի պատասխանեց տղան։
- Ծաղրածուները շատ են։
- Գիտեմ,- ասաց տղան։- Ես ուզում եմ խոսել այն ճաղատ ծաղրածուի հետ, որն ինձ երեկ ուզում էր հյուրասիրել հեքիաթի խնձորով։
- Ահա թե ի՜նչ,- անծանոթը մեկնեց ձեռքը։- Դե, ուրեմն, նախ և առաջ ծանոթանանք։ Անտոն Պլատոնովիչ։ Վաստակավոր արտիստ։
Տղան նույնպես ասաց իր անուն-հայրանունը ու հարցրեց.
- Իսկ ինչո՞ւ դուք ճաղատ չեք։
- Ես միայն արենայում ելույթների ժամանակ եմ ճաղատանում։ Իսկ դու ինչի՞ մասին ես ուզում խոսել ինձ հետ։
- Ես ուզում եմ ծաղրածու դառնալ։ Դրա համար ի՞նչ է հարկավոր։
- Հումորի զգացում, տղաս։ Իսկ դու այդ մեկն արդեն ունես, երեկոյան տեսանք։
- Բայց ես ուզում եմ մե՜ծ, շա՜տ մեծ ծաղրածու դառնալ։
- Դա, իհարկե, դժվար է, բայց ոչ անհնարին։
- Ես ուզում եմ, որ մարդիկ չծիծաղեն ծաղրածուների վրա։
- Չծիծաղեն ծաղրածուների վրա՞,- ծաղրածուն լրջացավ։- Բայց դա ինչպե՞ս հասկանալ։
- Ծաղրածուն մարդ է, չէ՞ ։
- Իհարկե, մարդ է։
- Ծաղրածուն ուզում է, որ ամենքը ծիծաղեն վատ մարդկանց վրա։
- Ահա թե դու ինչպիսինն ես, շեկլիկ,- ծաղրածուն քնքշանքով շոյեց նրա մազերը։- Այդքան պստլիկ ու այդքան մեծ երազներ։ Զարմանալի է։ Իսկ ո՞վ գիտե, գուցե մի օր մենք հանդիպենք։
* * *
Որտե՜ղ ասես, որ չտարան նրան ճանապարհները. Մոսկվայից՝ Վարշավա, Հեռավոր Արևելքից՝ տոթակեզ Ուզբեկստան, Պրահայից՝ Լոնդոն, Բոմբեյից՝ Վաշինգտոն, Հռոմից՝ Լյուքսեմբուրգ... Որտե՜ղ ասես, որ նրան չծափահարեցին ու չդրվատեցին նրա անզուգական արվեստը՝ կրկեսի նոր աստղ, աշխարհի ամենազարմանահրաշ կախարդը, մնջախաղի ամենամեծ վարպետը…
Երբ կլոր դահլիճում մարեցին ծափերի տարափները, նա հոգնած ու գոհ մտավ գրիմանոց, ծաղկեփնջերը դրեց հարդասեղանին ու ընկղմվեց բազկաթոռի մեջ։ Ո՞վ էր այդ ծերունին, որ նստել առաջին շարքում, այդպես եռանդով ծափահարում էր իրեն։ Զարմանալի է, ծաղիկները սովորաբար աղջիկներն ու ջահել կանայք են նվիրում արտիստներին, և հանկարծ այդ ծերուկը մոտեցավ, կարմիր վարդերի մի փունջ մեկնեց ու ասաց. «Շնորհակալություն, որդի՛ս...»։
Նա վառեց հանգած սիգարետը, փակեց աչքերը։ Շնորհակալություն, որդիս։ Ձայնը կարծես ծանոթ էր, հեռուներից, շա՜տ հեռուներից էր գալիս։ Որտե՞ղ է տեսել այդ կապույտ աչքերը, որ ժպտում են այդպես ջինջ ու խորհրդավոր։
- Ներեցեք, ես ձեզ խանգարեցի։ Դռան մոտ կանգնած է ինքը՝ առյուծաբաշ ծերունին։
- Խնդրեմ, հայրիկ,- ցույց տվեց նրան դիմացի բազկաթոռը։- Նստեցեք։ Ես նոր, հենց հիմա մտածում էի ձեր մասին։ Դուք ինձ կարմիր վարդեր նվիրեցիք,- դեմքով ցույց տվեց վարդերի փունջը։
- Տարօրինակ է, չէ՞,- ծերունին թեթևակի խոնարհեց գլուխը։- Ես Ձեզ մոտ եմ եկել մի հարցով։
- Լսում եմ, հայրիկ։
- Գիտե՞ք, ես քսանհինգ տարի առաջ հանդիպեցի մի հետաքրքիր մանչուկի։ Դա Կիսլովոդսկում էր։ Նա ինձ ասաց՝ ուզում եմ մարդիկ չծիծաղեն ծաղրածուների վրա։
Արտիստը վառեց մեծ լապտերը, նայեց ծերունու դեմքին։
- Սպասեցեք, հայրի՛կ, դուք այն ճաղատ ծաղրածո՞ւն չեք... Եթե չեմ սխալվում՝ Անտոն Պլատոնովիչը...
- Աստվա՜ծ իմ, հիշում եք... Ինչ լավ է, որ հիշում եք։
- Իմ սիրելի բարեկամ,- նա գրկեց ծերունուն, պտտեցրեց, նստեցրեց բազմոցին, մոտ քաշեց աթոռը։- Վաղո՞ւց եք թողել կրկեսը։
- Վաղո՜ւց,- խոր հոգոց քաշեց ծերունին։- Ես այդպես էլ չկարողացա գտնել այն, ինչ որ դուք էիք երազում։ Հանդես եկա առանց դիմակի՝ չստացվեց։ Դիմակով՝ չստացվեց։ Մոսկվայում առաջին անգամ տեսա ձեր ելույթը ու հիշեցի այն շիկահեր տղային, որին այսօր աշխարհն է ծափահարում։ Ձեր մնջախաղը հրաշք է, տղաս։ Շնորհակալություն։
Ջահել արտիստը բռնեց ծերունու ձեռքն ու մտածեց. «Իսկ ես վաղը նորից կգնամ ծափեր հավաքելու։ Ո՞վ գիտե, գուցե գտնեմ այն ծափերը, որ իր ամբողջ կյանքում որոնել է այս բարի ծերունին ու չի գտել»։
